توافق چین و ایران، هزینه برای همه

نویسنده: جفری پاینه (Jeffrey Payne)

دیپلماسی ایرانی: شایعات پیرامون توافق قریب الوقوع ایران و چین به نظر درست می آید. توافقی که می تواند زمینه را برای مشارکت های راهبردی دو کشور فراهم کند. همچنین این توافق می تواند پیامدهای ژئوپلتیکی قابل ملاحظه ای برای خاورمیانه و منطقه دریای هند داشته باشد. همه بازگیران منطقه ای مستقیم و غیر مستقیم هزینه های سیاسی این توافق را خواهند داد.

اسناد افشا شده از یک توافق 400 میلیارد دلاری پرده بر می دارند. با سرمایه گذاری در بخش های انرژی، زیرساخت، ارتباطات، فناوری و فروش تسلیحات نظامی. این توافق می تواند شاهراه اقتصاد ایران باشد. تزریق عظیم سرمایه و دریافت زنجیره پیشرفته ای از ترتیبات توسعه ای برای رونق اقتصاد، دستاورد ایران از این توافق است. ایران نیز عرضه تضمین شده ای از ذخایر گاز و نفت با قیمتی پایین تر از بازار را برای 25 سال تضمین می کند. از سوی دیگر چین در دستیابی به منافع راهبردی اش با موانع کمتری روبه رو خواهد بود.

حجم مالی این توافق مشابه با هیچ یک از سرمایه گذاری های منطقه ای چین نیست. در واقع چین از انزوای بین المللی ایران بهره برداری و شرایطی را پیشنهاد کرده که تهران در شرایط معمول آنها را رد می کرد. مانند توافق بر سر یک قیمت بلندمدت ترجیحی برای نفت و گاز طبیعی و فعالیت واحدهای نظامی و پرسنل کسب و کارهای دولتی چینی در مناطق راهبردی کشور.

بندر جاسک یکی از مناطق راهبردی ذکر شده در این توافق است. این بندر می تواند نقطه کانونی توسعه زیرساختی باشد و به ایران و چین کمک کند تا برای برخی از اهداف صادرات انرژی تنگه هرمز را دور بزنند. توسعه بندر همچنین می تواند توانمندی ایران در تهدید تنگه هرمز را افزایش دهد.

افزایش مانور و تمرین های نظامی دوجانبه، همکاری های بیشتر در توسعه سامانه های تسلیحاتی و اشتراکات اطلاعاتی از دیگر مزایای این توافق است.

پکن مطمئن است که قادر خواهد بود رقبای منطقه ای ایران را به عنوان شرکای کلیدی خود حفظ کند. سرمایه گذاری چین در عربستان و امارات قابل چشمپوشی نیست. چین تا به حال سرمایه گذاری های قابل ملاحظه ای در منطقه شام انجام داده و روابط اقتصادی خوبی با اسرائیل بنا کرده است.

برای ایالات متحده این توافق نشانه ای از اراده چین برای گسترش نفوذش در منطقه دریای هند است که به نوبه خود می تواند به تعریف جدید واشنگتن از رابطه اش با کشورهای منطقه منتهی شود. چین قصد دارد تصویری از ایالات متحده ارائه شود که منطقه بین واشنگتن و پکن مجبور به انتخاب باشد. بنابراین ایالات متحده باید در دنبال کردن نگرانی هایش در منطقه مهارت دیپلماتیک قابل ملاحظه ای به خرج دهد.

پروژه راه آهن چابهار به زاهدان از تمایل مشترک هند و ایران برای همکاری خبر می داد. با این حال، مشارکت با چین می تواند اهمیت همکاری با هند را کاهش دهد. با توجه به تنش های اخیر هند با چین و پاکستان، همگرایی ایران با چین به لحاظ راهبردی به زیان هند است.

روسیه نیز اگرچه حامی ایران است اما از هزینه های این توافق در امان نخواهد بود. در نگاه اول اینطور به نظر می رسد که این توافق می تواند مشارکت مسکو و پکن برای تسلط بر قاره آسیا را افزایش دهد. با این حال، هیچ شاهدی وجود ندارد که پکن در این توافق با مسکو همگراست. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه مخالفتی با رفاه یکی از شرکای کلیدی خود در خاورمیانه نخواهد داشت اما توافق این علامت را می دهد که دست مسکو تا اندازه ای توسط پکن کوتاه خواهد شد. پکن و مسکو ممکن است در مواردی با هم به توافق برسند اما این توافق علامتی از وقوع آنی یک محور تازه آسیایی نیست.

به نظر می رسد که پکن در آستانه رسیدن به یک پیروزی ژئوپلتیکی است. در این راستا پکن هم باید بر ترس های منطقه ای پیرامون این توافق غلبه کند و هم نگرانی های داخل ایران را مدیریت کند. بعید است که این مشکلات هزینه های قابل ملاحظه ای را بر پکن تحمیل کند.

این توافق همچنین در بردارنده مشکلات بلندمدتی برای چین است که کنار آمدن با آنها را دشوار می کند. یک روایت از این توافق افزایش نفوذ منطقه ای چین است. سرشت سیاسی توافق نیز پیام اقتصادی پکن را تضعیف می کند و می تواند پکن را بیش از پیش درگیر سیاست منطقه کند. چین توانایی قابل ملاحظه ای در این حوزه ندارد، آن هم در منطقه ای که رقبای ژئوپلتیکی اش تجربیات ارزشمندی دارند. شاید پکن پیرامون اینکه فراتر از یک شریک اقتصادی قابل اعتماد نگریسته شود چندان تامل نکرده است.

منبع: اینترپریتر / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11