همکاری ایران و چین در گرو نوع رابطه با امریکا

نویسنده: امید شکری کله سر

دیپلماسی ایرانی: افزایش همکاری های پکن و تهران به طور مستقیم منافع آمریکا را هدف قرار داده و روابط هر دو کشور را با واشنگتن بدتر کرده است.

ایران سال ها از ذخایر غنی انرژی خود به عنوان اهرمی در روابط دیپلماتیک با همسایگان و دیگر کشورها استفاده کرده است. چین نیز سرمایه گذاری در بخش های نفت و گاز کشورهای تولید کننده را بهترین راه ممکن برای کاهش مخاطرات خود در بخش انرژی می داند. امنیت تأمین نفت تأثیری مستقیم بر رشد اقتصادی قدرتمند چین دارد.

پس از اعلام خبر توافق 25 ساله ایران و چین، بسیاری از مردم، کارشناسان و رسانه ها در این باره ابراز نگرانی کرده اند.

ده هدف اصلی این قرارداد عبارتند از: توسعه همکاری های دوجانبه اقتصادی و تجاری، تعامل بخش خصوصی و مناطق آزاد؛ افزایش قابل توجه در حوزه های فن آوری و گردشگری؛ همکاری های راهبردی در حوزه های اقتصاد، دانشگاه و فن آوری؛ بازنگری در همکاری های اقتصادی، حمایت از مواضع طرف مقابل در مجامع منطقه ای؛ همکاری بین المللی در مبارزه با تروریسم؛ توسعه همکاری نظامی و همکاری در سایر زمینه ها.

در این رابطه نشریه امریکایی نیویورک تایمز در گزارشی ضمن انتشار برخی از جزئیات توافق، تأکید کرد این همکاری ضربه ای جدی به سیاست های ضد ایرانی و تهاجمی ترامپ است و زمینه را برای سرمایه گذاری چندمیلیارد دلاری چین در بخش های اقتصادی و نظامی ایران فراهم و مشارکت چین در بخش های بانکدار، ارتباطات، بنادر، خطوط ریلی و ده ها طرح دیگر را تقویت می کند. در ادامه گزارش نیویورک تایمز آمده است، چین نیز در قبال این طرح ها، تخفیف قابل توجهی در نفت ایران برای 25 سال می گیرد.

بر اساس این سند، اقدامات عملی و پژوهشی مشترک در زمینه توسعه تسلیحاتی و تبادل اطلاعات برای مبارزه با تروریسم، قاچاق انسان و مواد مخدر و جرایم فرامرزی افزایش می یابد.

منتقدان بر این باورند چین ایران را در شکل تازه ای از استعمارگری بدهکار خود خواهد کرد و تفاوت ها در تاریخ، منافع، جغرافیا، مذهب، قومیت و فرهنگ دو کشور را نادیده می گیرد.

در حالی که واشنگتن برنامه ای برای پایان دادن به تحریم های ایران ندارد و ایران نیز زیر بار گفت وگوی مستقیم با آمریکا نمی رود، این توافق می تواند خبر خوبی برای تهران باشد که برای نجات اقتصاد خود تلاش می کند.

تهران برای تقویت اقتصاد خود و به حداقل رساندن آثار سیاست فشار حداکثری آمریکا به سرمایه گذاری چین نیاز دارد و چین هم نیازمند نفت، منابع طبیعی و بازار ایران است. در چنین شرایطی، هر دو طرف برای ایجاد روابط و همکاری های نزدیک تر و جدی تر اصرار دارند.

روابط ایران با چین پس از انقلاب افزایش یافت. در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، در سایه برنامه «نگاه به شرق» این همکاری ها افزایش یافت. خروج بسیاری از شرکت های چینی از صنعت انرژی ایران در پی تحریم های اوباما باعث ایجاد وقفه در طرح های نفت و گاز ایران و در نهایت از دست رفتن بخش زیادی از سهم ایران در بازارهای منطقه ای و جهانی انرژی شد. در نتیجه تحریم های اوباما، صادرات محصولات پتروشیمی ایران به چین افزایش یافت. ایران امیدوار است دوباره صادرات این محصولات را به چین افزایش دهد.

آمریکا و چین در ژانویه گذشته پس از 18 ماه جنگ تجاری، توافقی را برای کاهش تعرفه تجارت دو کشور امضا کردند. با وجود امضای این توافق، برخی اختلافات این قدرت های اقتصادی جهان همچنان حل نشده باقی ماند. به تازگی و در پی تصویب قانون امنیت هنگ کنگ از سوی چین، تنش های میان آمریکا و چین دوباره بالا گرفته است. 

جنگ تجاری، اعمال تعرفه بر پکن و فشار اقتصادی بر تهران نتوانسته است خواسته های ترامپ را محقق کند و تحولات اخیر نشان می دهد که چین و ایران اشتراکاتی را یافته اند. آمریکا به احتمال زیاد با این توافق مخالفت خواهد کرد. با توجه به وضعیت مالی نامناسب ایران، روشن است که این کشور از قدرت چانه زنی زیادی در توافق با چین برخوردار نیست و سند همکاری 25 ساله بیشتر به نفع چین خواهد بود. حضور شرکت های چینی در ایران به معنای افزایش حضور و نفوذ چین در سیاست خارجی تهران است.

با وجود برخی اشتراکات میان منافع ملی آمریکا و چین و همراهی چین با برخی از تحریم های آمریکا ضد برنامه هسته ای ایران، رقابت آمریکا و چین در سال های پیش رو بالا خواهد گرفت و چین اولویت اصلی آمریکا در سیاست خارجی خواهد بود.

سیاست واشنگتن در قبال پکن بر روابط ایران و چین اثر خواهد گذاشت و حضور و نفوذ پکن را در خاورمیانه تقویت خواهد کرد. وابستگی بیشتر میان ایران و چین در کنار تنش ها در روابط واشنگتن و تهران می تواند موجب شود ایران از توافق 25 ساله با چین سود بیشتری به دست آورد. تنش زدایی از سیاست خارجی به تهران فرصت می دهد از موقعیت جغرافیایی مطلوب خود بهره برداری کند و با همسایگان و قدرت های بزرگ تعامل کرده و اقتصاد خود را تقویت کند.

در صورت اجرایی شدن توافق 25 ساله، ایران می تواند از منابع مالی شرکت های چینی برای تکمیل طرح های نیمه تمام خود و در نتیجه افزایش ظرفیت تولید نفت، گاز و محصولات پتروشیمی استفاده کند. افزایش سرمایه گذاری شرکت های چینی نفوذ و حضور پکن در سیاست منطقه ای و خارجی ایران را افزایش خواهد داد. 

روابط پکن و تهران همواره تابع روابط آمریکا و چین بوده است و ادامه تنش ها میان این دو کشور بر آینده روابط ایران و چین مؤثر خواهد بود.

منبع: دیلی صباح / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11