سرنوشت سهام عدالت در گرو عملکرد بازار بورس

نویسنده: شهیر شهیدثالث

دیپلماسی ایرانی: آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم، ماه گذشته با درخواست رئیس جمهوری حسن روحانی برای اجازه به دارندگان سهام دالت برای تجارت این سهام در بازار بورس تهران موافقت کرد. آیت الله خامنه ای در دستور خود در این باره، به نقش سهام عدالت در ارتقاء عدالت اجتماعی و قدرتمندسازی خانواده های کم درآمد اشاره کرد. سهام عدالت بخشی از سهام شرکت های بزرگ دولتی است که با هدف کمک به شهروندان کم درآمد و پیشروی به سمت خصوصی سازی به برخی تخصیص داده شده است. این سهام تا پیش از این قابل تجارت در بازار بورس نبودند. اینکه 15 سال پس از شروع برنامه این سهام آزادسازی شده، جالب است. اما چرا حالا؟

رئیس جمهوری روحانی بارها گفته که تصویری که توسط رسانه های خارجی از اقتصاد ایران ارائه می شود، درست نیست. او اخیرا گفته: «امسال سال خوبی است... اوضاع تیره و تاری که رسانه خارجی به تصویر می کشد، هدفش ترساندن مردم است؛ کاملا نادرست و بی اساس است.» اما بسیاری از ناظران معتقدند که بیشتر معیارهای اقتصادی با اظهارات رئیس جمهوری در تناقض هستند.

صندوق بین المللی پول در گزارش ماه آوریل خود میزان کاهش تولید ناخالص داخلی ایران در سال 2019 را 7.6 درصد اعلام و کاهشی 6 درصدی در تولید ناخالص داخلی را برای سال 2020 پیش بینی کرد. طبق گزارش بانک مرکزی ایران هم نرخ تورم سال گذشته (شمسی) 41.2 درصد بوده که دومین نرخ بالای تورم در 30 سال گذشته به شمار می رود. در رابطه با بیکاری میز باید به این مساله اشاره کرد که نرخ بیکاری پیش از همه گیری کرونا 3.3 میلیون نفر بود. طبق گزارش اخیر مرکز تحقیقات مجلس (دهم)، شیوع ویروس کرونا سبب خواهد شد 2.8 تا 6.4 میلیون نفر دیگر نیز شغل خود را از دست بدهند.

نادیده گرفتن این ارقام دشوار است. تصویر کلی اقتصاد ایران با آنچه که دولت از آن سخن می گوید، چندان همخوانی ندارد. در حقیقت، دلیل اصلی اقدام رئیس جمهوری روحانی در برداشتن ممنوعیت خرید و فروش سهام عدالت همین شرایط نابسامان اقتصادی بوده است. با توجه به اینکه شمار زیادی از افراد بیکار هستند، خانواده های کم درآمد برای دوام آوردن زیر بار تورم به شدت دچار زحمت شده اند و احتمالا هدف اصلی از آزادسازی سهام عدالت کاهش نارضایتی عمومی از شرایط اقتصادی بوده است.

چرا این اقدام اهمیت زیادی دارد؟ اول، سهام عدالت در اختیار 49 میلیون نفر قرار گرفته که این یعنی بخش گسترده ای از جامعه از آن بهرمند خواهند شد. سهامداران مالک سبدی متشکل از سهام 49 مورد از شرکت های دولتی از جمله شرکت های پتروشیمی هستند که عامل پیشران بازار بورس به شمار می روند. دوم، ارزش این سهام از زمان اجرای برنامه 16 برابر شده است. سوم، بازار بورس تهران سیر سعودی دارد و توقف ناپذیر به نظر می رسد: بازار بورس ایران در 12 ماه گذشته 5 برابر رشد داشته است. در حالی که بازارهای بورس جهانی همگی سقوط ارزش شاخص های مطرح را شاهد بودند، شاخص مبادلات بورس ایران از 508 هزار در 24 ماه مارس این ماه به بیش از یک میلیون هم رسید.

بازار بورس ایران سیر سعودی خود را از سال گذشته و در پی روی آوردن شمار زیادی از افراد به سرمایه گذاری در سهام در تلاش برای حفظ ارزش پولشان در برابر تورم، آغاز کرد. با افزایش ارزش بازار، سرمایه گذاری ها هم افزایش یافت و پول بیشتری به بازار جاری شد. تب بازار بورس به بسیاری از مردم سرایت کرده است. با احتساب دارندگان سهام عدالت، می توان گفت 70 تا 80 درصد جمعیت ایران در بازار بورس حضور دارند. اکنون، موافقت با فروش سهام عدالت هیچ دلیل دیگری غیر از ممناعت از لبریز شدن صبر مردم از فشارهای اقتصادی ندارد. کارزار اعمال فشار حداکثری ایالات متحده بر خلاف ادعاهای دونالد ترامپ، هیچ هدفی غیر از تغییر نظام در ایران از طریق تعمیق بحران اقتصادی را دنبال نمی کند و همه گیری ویروس کرونا نیز شرایط را وخیم تر کرده است.

مساله ای که در حال حاضر توجه بسیاری را به خود جلب کرده این است که آیا بازار بورس تهران دوام آوردنی است؟ معصومه آقاپور علیشاهی، یکی از اعضای کمیته اقتصادی مجلس قبلی، هشدار داده: «در حالی که همه شاخص ها از یک رکود اقتصادی خبر می دهند، تقاضا برای محصولات غیر نفتی و صادرات آنها کاهش یافته، فروش شرکت ها و جریان نقدینگی به آنها کمتر شده و واردات تجهیزات صنعتی به شدت دشوارتر شده، چطور شرکت ها در بازار بورس در ماه های اخیر ترازنامه مثبتی داشته اند؟»

در واقعیت، دلیل اصلی عملکرد مثبت بازار بورس تهران سرازیر شدن نقدینگی به آن در ماه های گذشته بوده است. دیر یا زود، شدت این جریان کاهش می یابد و قیمت سهام نزولی خواهد شد. در آن زمان، سهامداران شروع به فروش دارایی های خود خواهند کرد و آن زمان است که باید نگران سقوط بازار سهام بود. احمد نادری، رئیس موسسه مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران، 5 ماه مه در توئیتی نوشت: «حباب بازار بورس خواهد ترکید... و من نگران عواقب آن هستم: ناآرامی های گسترده تر از سال های 2017 و 2019 و به طور قطع، قابل توجه تر از دهه 90.»

به هر حال، سرنوشت سهام عدالت در گرو بازار بورس است و هنوز معلوم نیست آزادسازی آن می تواند به خوشحالی میلیون ها خانواده کم درآمد کمک کند، و آیا دولت در استفاده از بازار سهام برای کاهش نارضایتی های عمومی از شرایط اقتصادی موفق می شود، یا خیر.

منبع: میدل ایست آی / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34