چرا مسکو به توافق کاهش تولید نفت اپک تن نداد؟

 نویسنده: محمد باقر حسین پور، کارشناس دیپلماسی و مسائل بین الملل

دیپلماسی ایرانی: اوپک با برخی کشورهای غیراوپکی در قالب اوپک پلاس از آغاز سال ۲۰۱۷  برای کاهش تولید نفت در سطح یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز توافق کرده است. این توافق تابستان گذشته تا ماه مارس سال ۲۰۲۰ تمدید شد و بر اساس آن تولیدکنندگان نفت در قالب اوپک پلاس روزانه ۱.۷ میلیون بشکه تولید نفت خود را نسبت به ماه اکتبر سال ۲۰۱۸ کاهش می دهند. بر اساس توافق جدید کشورهای اوپک باید 370 هزار بشکه در روز و کشورهای غیر اوپکی 130 هزار بشکه در روز تولید خود را کاهش دهند. در این بین سهم روسیه از کاهش تولید 70هزار بشکه است. حال با توجه به گسترش ویروس کرونا و کاهش تقاضا نفت خام از جانب کشورهای چین، کره جنوبی و ژاپن و نظر کمیته فنی اوپک مبنی بر کاهش 600 هزار بشکه ای، رویکرد روسیه در نشست آتی اوپک پلاس جای سوال خواهد داشت. چرا که شرکت های روسی تولیدکننده نفت خواهان شکستن سقف تعهدات دولت به اوپک پلاس هستند. روس ها مدعی هستند  که تاثیر ویروس کرونا به میزان یاد شده نیست و همچنین کاهش تولید نفت لیبی و تحریم نفتی ونزوئلا که توسط آمریکا اعمال شده است می تواند کاهش احتمالی تقاضا را جبران کند. 

برای درک رفتار روسیه در بازار نفت مطالعه سند راهبردی انرژی روسیه 2035(ES2035) می تواند مفید باشد. در این سند اهداف روسیه در حوزه انرژی به صورت کلان به این شرح است:

•    حفظ موقعیت روسیه در بازار انرژی 
•    متنوع سازی صادرات انرژی با تمرکز بر بازار های آسیایی
•    اطمینان از در دسترس بودن و قیمت مناسب انرژی برای مصرف کنندگان داخلی
•    کاهش شدت و انتشار گازهای گلخانه ای
•    توسعه انرژی های تجدید پذیر

از طرفی چالش های روسیه در حوزه انرژی شامل موارد زیر می باشد:
•    فن آوری های اکتشاف در اعماق فراساحل
•    توسعه فن اوری های مایع سازی گاز LNG
•    توسعه و دستیابی به فن اوری استخراجی هیدرولیکی و شکست افقی (استخراج نفت شیل)
•    اکتشاف و استخراج نفت و گاز در قطب شمال

در این سند میزان تولید و مصرف نفت و گاز در روسیه برای سال 2035 و در دوسناریو بدبینانه و خوش بینانه این طور بیان شده است.

با توجه به برآورد های این سند، احتمال می رود روسیه تمرکز خود را بر صادارت گاز قرار دهد. در جای دیگری از این سند براوردها از صادات نفت و گاز روسیه در سال 2035 این طور بیان شده است:

بر این اساس مشخص می شود که تمرکز روسیه در حوزه صادارت انرژی بر گاز است و همچنین از حیث روش بر صادارت گاز به روش LNG  تمرکز دارد. دلیل این تمرکز می علاقه خریداران به خرید گاز به این روش باشد. چرا که با این روش گاز که ذاتا بازاری منطقه ای است به بازاری جهانی تبدیل می شود و قیمت ها بیشتر رقابتی می شود. همچنین قراردادها از شکل بلند مدت آن خارج شده و به صورت کوتاه مدت در می آیند. این کار قدرت چانه زنی خریداران را افزایش می دهد و احتمال استفاده از گاز به عنوان ابزار فشاری برای صادرکنندگان آن را کاهش می دهد.

به توجه به عوامل بالا می توان دلیل مخالفت روسیه با افزایش میزان کاهش تولید نفت در توافق اوپک پلاس را درک کرد. روسیه در پی آن است که هرآنچه می تواند به فروش نفت اقدام کند. توافقات قبلی روسیه با اوپک نیز می تواند دلایل دیگری داشته باشد. برای نمونه در توافق اخیر، وزیر انرژی روسیه توانست با هوشمندی میعانات نفتی را که به طور معمول جزء تولیدات نفت خام به حساب می آید از ذیل توافق خارج کند. بر این اساس هرچند تولیدات نفت خام روسیه بر اساس آمار شرکت های تولید کننده آن آفزایش یافته، اما با این هوشیاری تعهد روسیه به اوپک نقض نشده است. JMMC که نهادی برای نظارت بر اجرای درست توافقات اوپک پلاس است میزان تولیدات نفت روسیه را مطابق توافق دانسته. این نهاد همچنین میزان تعهدات اعضای اوپک به این توافق را 175 درصد ارزیابی کرده است. این بیان به این معناست که اعضای اوپک علی رغم تعهدات 1.7 میلیون بشکه ای، 2.1 میلیون بشکه در روز تولید خود را کاهش داده اند. این خود می تواند به دو دلیل باشد .1- اقدام منفردانه اوپک برای کاهش تولید و افزایش قیمت (با توجه به نشست اخیر عربستان و امارات و کویت برای کاهش 300 هزار بشکه ای بدون توافق روسیه) 2- عدم توانایی در تولید به علت فرسودگی چاهای نفت عربستان

از طرفی دلیل دیگر برای اختلاف آماری بین شرکت های نفتی روسیه و JMMC می تواند ذخایر استراتژیک روسیه باشد.  آژانش بین المللی انرژی IEA  همه کشورهای عضو (که معمولا از مصرف کنندگان عمده انرژی هستند) را مکلف کرده است برای ثبات در بازار انرژی به میزان واردات 90 روزه خود و یا مصرف 45 روزه خود نفت و گاز را ذخیره کنید . بر این اساس ایالات متحده دارای 800 میلیون بشکه (450 میلیون بشکه) ذخایر استراتژیک است. ژاپن نیز دارای 500 میلیون بشکه می باشد . بر همین اساس روسیه در سال 2014 مخازنی با ظرفیت 14 میلیون بشکه ایجاد کرده است. احتمال می رود افزایش تولید نفت روسیه طی توافق اوپک پلاس وارد بازار نشده و در این مخازن ذخیره سازی می شود.

جمع بندی

بر اساس اسناد موجود و میزان ذخایر نفت و گاز روسیه و کنش گری بازیگران جدید در حوزه نفتی نظیر  آمریکا، بحرین و پاکستان به علت کشف ذخایر نامتعارف نفت و گاز، منطقی نیست کشوری که دارای نفت و گاز است از فروش آن دست بکشد. چراکه در این صورت بازار خود را از دست خواهد داد و مشتریان به سراغ تولید کنندگان جدید خواهند رفت. بر این اساس  می توان به این نتیجه رسید که روسیه بر اساس توافقات اوپک پلاس هیچ گاه درصدد کاهش تولید نفت خود به منظور افزایش قیمت نبوده است. روسیه با انجام این توافقات به دنبال مدیریت بازار بوده است که از این طریق ضمن افزایش قیمت نفت، رقیبان دیگر خود نظیر عربستان و آمریکا را کنترل کند و به عبارتی با افزایش قیمت نفت Free Ride  انجام دهد. در ادامه نیز پیش بینی می شود با توجه به پایان ماه های سرد تولیدات نفتی روسیه افزایش یابد و بعید است روسیه به توافقی جدید با اوپک تن در دهد مگر در صورتی که کاهش تولید نفت روسیه بسیار ناچیز باشد.