روسیه باید قدردان ایران باشد

نویسنده: نیکولای کوژانف 

دیپلماسی ایرانی: یکی از پیامدهای مهم و بلندمدت حمله روسیه به اوکراین، تغییر ساختار جریان صادرات نفت در بازار جهانی است که تاثیر مستقیم بر بازیگران خاورمیانه خواهد داشت و آنها را به این تصمیم گیری وا می دارد که آیا با روسیه و یکدیگر رقابت کنند یا به هماهنگی تلاش های خود ادامه دهند.

باوجود شایعات مبنی بر تعلیق روسیه از توافق اوپک پلاس، همکاری میان مسکو و دیگر تولیدکنندگان نفت شاید همچنان و حتی پس از پایان توافق کاهش تولید در سپتامبر ۲۰۲۲، ادامه یابد. 

اگرچه ظرفیت تولید روسیه رو به کاهش است، مسکو همچنان یک بازیگر مهم محسوب می شود و نقش آن می تواند در آسیا که بازار مصرف کلیدی برای تولیدکنندگان نفت خلیج فارس است، افزایش یابد.

در هفته‌های نخست جنگ اوکراین سؤالاتی در این مورد وجود داشت که آیا تحریم‌ها و مشکلات تدارکاتی به مسکو اجازه می‌دهد صادرات نفت خود را از اروپا به آسیا هدایت کند، ولی اکنون پاسخ آن مثبت است. 

هند با کنار گذاشتن نگرانی و تردید اولیه خود، خریدار اصلی حجم مازاد نفت روسیه شناخته می شود و از واردات روزانه تقریباً  صفر در فوریه، به واردات ۰.۹ میلیون بشکه در ماه مه رسیده است. 

آمار نشان می دهد که  پس از کاهش اولیه صادرات نفت روسیه به چین در ماه ژانویه، این حجم در ماه فوریه دوباره شروع به رشد کرد و تقریباً به ۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. علاوه بر این، تقاضا برای نفت روسیه به چین و هند محدود نمی‌شود و اندونزی و سریلانکا نیز ابراز تمایل کرده اند.

عوامل متعددی از رشد عرضه نفت روسیه به آسیا حمایت می کند که مهمترین آنها تخفیف های بی سابقه ای است که تولیدکنندگان روسی به مشتریان خود  می دهند. بر اساس برآوردهای مختلف، این تخفیف به ۲۵ تا ۳۵ تا دلار در هر بشکه می رسد. 

مسکو همچنین باید قدردان تهران باشد که به مصرف‌کنندگان آسیایی اجازه داد روش های دور زدن تحریم‌ها را برای خرید نفت ایران توسعه دهند. اکنون پکن و دیگران از همین روش ها برای تنظیم تجارت نفت خود با روسیه استفاده می کنند. همچنین نفت روسیه از نظر حجم و کیفیت برای مصرف‌کنندگان آسیایی جذاب‌تر از نفت ایران  است. 

با این حال، کشورهایی از جمله تولیدکنندگان نفت در خلیج فارس، از این تحول در بازار زیان کرده اند. ایران نخستین کشوری بود که از این موضوع دچار زیان شد. نفت روسیه دارای چندین مزیت غیرقابل انکار برای چین است، از جمله این واقعیت که محدودیت ها علیه نفت روسیه به شدت محدودیت علیه نفت ایران نیست. علاوه بر این، محصولات پتروشیمی و گاز مایع روسیه به رقیب مهمی برای ایران در ترکیه، پاکستان و افغانستان تبدیل شده است.

نفت روسیه همچنین شاید تهدیدی برای منافع عربستان در بازار چین باشد، هرچند که عرضه نفت عربستان به چین به طور پیوسته در حال افزایش بوده است. به گفته برخی از کارشناسان، عمان قربانی اصلی هجوم نفت اورال روسیه به چین خواهد بود.

همه این عوامل باعث شده است تا کشورهای حوزه خلیج فارس در سیاست های قیمت گذاری خود تجدید نظر کنند. در ماه آوریل، عراق نخستین کشوری بود که قیمت نفت خود را کاهش داد و دیگر تولیدکنندگان خلیج فارس نیز در ماه مه، از این روند پیروی کردند. 

خبر بد برای کشورهای خلیج فارس آن که این شرایط در حال تبدیل شدن به واقعیت تازه است. اگر برخی کشورها به علل سیاسی و برخلاف منافع اقتصادی خود داوطلبانه از خرید نفت روسیه خودداری کنند، تأثیر آن بسیار واقعی است و در برخی بازارها کمبود عرضه و در برخی دیگر مازاد احتمالی ایجاد می کند. 

بعید است که تمایل اروپا برای عدم وابستگی به نفت روسیه تغییر کند. روسیه همچنین نمی‌تواند فوراً همه نفت خود را به آسیا هدایت و خریدارانی برای آن پیدا کند. در نتیجه، حجم فزاینده ذخایر نفت روسیه در انبارها و نفتکش‌ها انباشته می‌شود و حداقل در میان مدت، مسکو دارای ذخایر نفت برای تأثیرگذاری بر تعادل بازار خواهد بود. 

جنگ اوکراین باعث تجدید ساختار جریان های بازار نفت شده و منابع جدیدی از عدم اطمینان را ایجاد کرده است که حداقل تا پایان درگیری و بهبود روابط، ادامه خواهد داشت. بنابراین، شرکت های مستقر در شرق و جنوب شرق آسیا، جایگزین مشتریان نفت روسیه می شوند که عمدتاً در اروپا مستقر بودند. تولیدکنندگان خلیج فارس دیگر در مورد مشکلات خود ساکت نخواهند ماند و از این که عوامل سیاسی باعث عدم تعادل در جریان صادرات نفت شده اند، ناراضی هستند. 

برخی از بازیگران، مانند ایران، در تلاشند راهی برای همزیستی با روسیه بیابند و بازار نفت را تقسیم کنند. سایرین، مانند عربستان احتمالاً می توانند انتظار همکاری با مسکو در چارچوب اوپک پلاس را داشته باشند، ولی هیچ یک از آنها نباید شک کنند که روسیه، حداقل برای آینده قابل پیش‌بینی، بازیگر مهمی در بازار نفت باقی خواهد ماند.

منبع: اندیشکده موسسه خاورمیانه/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/11