بغداد، تهران و شبح تحریم های واشنگتن

نویسندگان: الی گرانمایه و سجاد جیاد

دیپلماسی ایرانی: اکنون به نظر می آید که کارزار فشار حداکثری دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا علیه ایران، متوجه عراق شده است و می خواهد درد اقتصادی وارد شده بر ایران را افزایش دهد. این باید هشداری باشد برای پایتخت های اروپایی، دست کم با توجه به شکنندگی حاکمیت در عراق و تلاش دولت برای جلوگیری از بازخیزی داعش یا گروه خود خوانده دولت اسلامی.

با توجه به از سرگرفته شدن حملات راکتی به پایگاه های آمریکایی، این ماجرا می تواند دولت ترامپ را برانگیزد تا عراق را زیر فشار اقتصادی شدیدتری قرار دهد با این امید که وادارش کند از ایران فاصله بگیرد.

جای شگفتی نیست که دولت ترامپ، عراق را واسطه ای ببیند که از مسیر آن بتواند اقتصاد ایران را در منگنه بگذارد. عراق و ایران در سال های اخیر، هرچه بیشتر در هم گره خورده اند به شکلی که اقتصادهایشان با هم افت و خیز می کنند. مدتی است که ایران، عراق را برای کاستن از فشار تحریم ها به کار می گیرد. یک مقام رسمی ارشد اروپایی می گوید، این تدابیر، عراق را به ریه اقتصادی ایران تبدیل کرده است. از سال 2018، عراق به مقصد اصلی صادرات کالاهای ایران تبدیل شده است. در واقع، تجارت میان این دو کشور اکنون به دوازده میلیارد دلار سالانه می رسد. دو طرف می خواهند که این داد و ستد را از سال 2021 به بیست میلیارد دلار برسانند.

عراق هم به رغم تلاش برای تنوع بخشیدن به منابع تامین کننده انرژی، به واردات گاز و برق ایران وابسته است تا بتواند اوج مصرف برق خود در تابستان را چاره کند. از این گذشته، حدود سه میلیون عراقی هر سال برای گردشگری، معالجه پزشکی، داد و ستد، زیارت و گردشگری و دیگر اهداف به ایران سفر می کنند و ارزهایی همچون دلار آمریکا را هزینه می کنند که ایران در شرایط کنونی اش، ارزش زیادی برای آن قائل است.

عراق اکنون به رغم درخواست اعلام شده اش برای یک موازنه محتاطانه میان دو شریک کلیدی خارجی اش یعنی ایران و آمریکا، بین در و دیوار این دو کشور گیر افتاده است. آمریکا نه تنها از پیوندهای اقتصادی عراق با ایران ناخرسند است بلکه احساس می کند که بادهای سیاسی در عراق هم علیه واشنگتن می وزند. پس از حمله و ترور ژنرال قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس، بحث فزاینده ای در عراق بر سر حضور نیروهای آمریکایی در گرفته است و به نظر می رسد که عراقی ها قصد دارند تا آخر سال جاری میلادی به این هدف برسند. گسترش خشونت های این ماه، می تواند به این بحث بیشتر دامن بزند. واشنگتن می خواهد از این نتیجه جلوگیری کند. 

دولت آمریکا علامت داده است که می خواهد از تدابیر اقتصادی برای وادار کردن عراق به اتخاذ یک موضع ملایم تر نسبت به نیروهای آمریکایی استفاده کند. این رویکردی است که برخی تندروهای دولت به ویژه در کاخ سفید، مدتهاست که به دنبال آن هستند با این هدف که عراق را وادار کنند اتکایش به ایران را کاهش دهد. 

بر اساس گزارش ها، دولت آمریکا حتی پیش نویس تحریم های تازه ای را آماده کرده است با این قصد که دولت عراق را از صدور دستور خروج نیروهای آمریکایی از عراق منصرف کند.

یک نقطه فشار کلیدی، معافیت هایی است که به بغداد واردات گاز و برق از ایران را اجازه می دهد. دولت آمریکا به این نکته اشاره کرده که ممکن است با لغو این معافیت ها، عراق را در صورت وارد کردن انرژی از ایران، مجازات کند. در حال حاضر امریکا به عراق اجازه داده است که برای یک ماه از ایران انرژی مورد نیازش را وارد کند. اما زمزمه هایی شنیده می شود که ممکن است این اقدام آخرین معافیت امریکا برای عراق باشد. 

پاشنه آشیل دیگر عراق، ذخایر ارزی اش در نیویورک است. دولت آمریکا، آشکارا هشدار داده که می تواند دسترسی دولت عراق به این ذخایر را محدود یا حتی مسدود کند. گمانه هایی هست که آمریکا این کار را عملا آغاز کرده چرا که در ماه ژانویه، جریان این ذخایر به عراق را به تاخیر انداخت، درست همزمان با مباحث سیاسیون عراقی درباره آینده حضور نیروهای خارجی در عراق. با سقوط قیمت نفت، عدم دسترسی دولت عراق به این ذخایر، می تواند ویرانگر باشد.

تحریم های پس از جنگ 1990 خلیج فارس، تاثیری کشنده بر زیرساخت های عراق داشت و بسیاری از عراقی ها را برای ادامه حیاتشان به چالش انداخت از جمله با کمبودهای شدید مواد غذایی، محدودهای شدید در دسترسی به دارو و خدمات بهداشت و درمان مواجه کرد. برای همین این است که عراقی ها، ذهنیتی هراس آور دارند که تحریم ها می تواند کشور را به چنان روزهایی بازگرداند.

یک فاکتور تعیین کننده در مناسبات با آمریکا، ترکیب دولت تازه عراق است که قرار است به جای دولت فعلی و مستعفی عادل عبدالمهدی بر سر کار آید. عدنان زُرفی که یک دو تابعیتی عراقی – آمریکایی است، تلاش می کند تا میانه آوریل، دولت تازه خود را تشکیل دهد و این تصور گسترده وجود دارد که در آن صورت تلاش خواهد کرد مناسبات با واشنگتن را بازسازی کند. به ویژه که گفته می شود از حمایت های ضمنی واشنگتن نیز برخوردار است.

دولت های اروپایی نیز منافع چشمگیری در عراق دارند به ویژه در مساله مبارزه با تروریسم، ثبات بخشی به کشور و بهینه کردن شرایط زندگی در عراق که می تواند جلوی امواج پناهندگان به سمت اروپا را بگیرد. پس باید تلاش هایشان را به فوریت شکل دهند تا آمریکا را از اعمال فشار اقتصادی بر عراق منصرف کنند. اما در این میان مساله مهمی نیز وجود دارد و آن این که، شاید فشار بیش از حد بر عراق، این کشور را مجبور کند که بیش از پیش به ایران متکی شود.

منبع: شورای اروپایی روابط خارجی / تحریریه دیپلماسی ایرانی