چالش پیشِ‌روی نخست‌وزیر جدید عراق؛
صف‌آرایی کُردها و اهل‌تسنن در مقابل محمد علاوی
نویسنده: فاطمه سیاحی، کارشناس مسائل خاورمیانه
دیپلماسی ایرانی: محمد توفیق العلاوی بعد از اعتراضات گستردهٔ مردم عراق از سوی رئیس‌جمهوری این کشور به مقام نخست‌وزیری منصوب شد. انتصاب وی در شرایطی انجام گرفت که مردم، احزاب و جریان‌های سیاسی عراق از وی در این سِمَت انتظارات زیادی دارند. انتظاراتی که تحقق هر کدام‌شان با چالش‌هایی روبه‌رو خواهد بود. نخست‌وزیر جدید عراق که شجاعت مردم را عامل تغییرات در کشورش دانسته، از آنان خواسته تا زمان مشخص شدن تاریخ برگزاری انتخابات، مبارزه با فساد و اصلاحات اقتصادی در صحنه بمانند؛ همین خواسته نشان‌دهندهٔ دشواری شرایط کار اوست. وی تحت‌تاثیر این شرایط و درصورت تلاش جناح‌های سیاسی برای تحمیل خواسته‌ها و مطالبات خود، ترک وظیفه را هم پیش‌بینی کرده است.
اکنون در حالی که حدوداً سه هفته از آغاز به کار نخست‌وزیر جدید می‌گذرد، دو مسئله مهم باید تعیین تکلیف شوند؛ اولی تشکیل یک کابینهٔ تخصصی و به دور از سهم‌خواهی‌های سیاسی و دوم، پیگیری موضوع خروج نیروهای نظامی امریکایی از خاک عراق. گرچه شخص نخست‌وزیر نسبت به دور کردن عراق از کانون درگیری‌های خارجی و تشکیل کابینه‌ای به عنوان نمایندهٔ تمامی طیف‌ها (خارج از تقسیمات طائفه‌ای و حزبی) با مردم کشور خود عهد کرده، اما در عمل مشکل‌تراشی برخی احزاب و جریان‌های سیاسی دقیقاً در آغاز رسیدگی به این دو موضوع مهم نمایان شده است. اکنون ائتلاف کُردها به ریاست مسعود بارزانی (رئیس حزب دموکرات کردستان) با احزاب اهل تسنن عراق به رهبری محمد الحلبوسی (رئیس پارلمان) بزرگترین مانع برای تشکیل کابینهٔ علاوی محسوب می‌شود.
نخست‌وزیر مکلف از محمد الحلبوسی درخواست کرده بود تا روز دوشنبه جلسه فوق‌العاده‌ای برای اعطای رای اعتماد به کابینه‌اش تشکیل دهد؛ بعد از این درخواست نزدیک به ۷۶ نماینده همین خواسته را به ریاست پارلمان ابلاغ می‌کنند اما به نتیجه‌ای نمی‌رسد. این درحالی‌است که تعداد لازم برای برگزاری چنین جلسه‌ای ۵۰ نماینده است؛ اما حالا حتی با درخواست شخص نخست‌وزیر جدید و عادل عبدالمهدی نخست‌وزیر مستعفی هم چنین اتفاقی نمی‌افتد. این اتلاف وقت و مخالفت آشکار با نخست‌وزیر جدید حکایت از تقابل این ائتلاف با شخص محمد علاوی دارد؛ تقابلی که البته هم اهدافی را پیگیری می‌کند و هم در قِبَل کسب منافعی می‌تواند کم‌رنگ شود.
احزاب کُرد و اهل تسنن که برای افزایش بُرد مخالفت‌های خود در مقابل جریانات شیعی وارد ائتلاف شده‌اند، آراء و نظرات کاملاً مشابهی درخصوص شخص علاوی و دولت آیندهٔ او ندارند؛ برای مثال، در حالی‌که سیاسیون اهل‌تسنن درصدد تغییر محمد علاوی توسط احزاب شیعی و انتخاب فردی مورد قبول‌شان بودند، کُردها صراحتاً با وی به مخالفت برخواستند و حل این تعارض را منوط به قبول شروط و امتیازاتی کرده‌اند. همین‌جا تفاوت اهداف این دوگروه از ائتلاف مشخص می‌شود؛ می‌توان گفت کُردها از یک سو به طور کلی با سیاست‌ها و تصمیمات مستقل نخست‌وزیر مخالفند. از سوی دیگر با ایجاد ائتلاف با احزاب سُنی درصددند تا با افزایش قدرت آراء خود بر روند خروج نظامیان امریکایی نیز تاثیر گذاشته و از طریق کمک به تداوم حضور آنان منافع‌شان را تقویت کنند.
ولی در مقابل احزاب اهل‌تسنن چنین اهداف فراگیری ندارند و اصولاً به دنبال شخصی خواهان تعامل در سطوح بالا بین احزاب شیعی و سُنی‌اند. مسئله‌ای که محمد علاوی و حامیانش به وسیلهٔ گفت وگوهای مستمر با محمد الحلبوسی و دیگر سیاسیون سُنی به حل آن و ایجاد نوعی سازش قادر هستند. در حالی که سیاسیون سُنی از اصول کلی می‌گویند، مسعود بارزانی در آخرین اظهارات خود حمایت کُردها از نخست‌وزیر جدید را منوط به پذیرش شرط انتصاب مجدد فؤاد حسین به سِمَت وزارت دارایی کرد. شرطی که پذیرفتن آن برای علاوی تصمیم ساده‌ای نیست و فعالان سیاسی به دلایلی نسبت به آن حساس‌اند. مهم‌ترین این دلایل اهمیت این وزارت برای کُردهاست که همواره نگران قطع بودجهٔ اقلیم کردستان از سوی بغداد بوده‌اند.
دلیل دیگر نقش مهم عملکرد و سیاست‌های این وزارتخانه در عبور از شرایط بحرانی کنونی عراق است. برخی‌ها اساساً امیدی به رویکرد تعامل‌محورانهٔ این وزارتخانه در آینده با دولت مرکزی ندارند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد اصرار برای انتصاب مجدد فؤاد حسین به دلایل سیاسی و برخواسته از رقابت‌های دو حزب کُردی در خود اقلیم باشد. این رقابت از تفاوت نگاه این دو حزب نسبت به حکومت مرکزی سرچشمه می‌گیرد؛ در حالی‌که حزب اتحادیهٔ میهنی کردستان نگاهی مرکز محور دارد، حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی، کردی محور است و همین امر امکان تعامل سازندهٔ اقلیم با دولت مرکزی را کاهش می‌دهد. تاکید بارزانی بر ابقای شخص فؤاد حسین از بین تمام سیاسیون کُرد نیز نکته‌ای است که نباید به سادگی از کنار آن گذشت.
مسعود بارزانی پیش از این هم فؤاد حسین را حتی باوجود سیاسیون دیگری از جمله فاضل میرانی دبیر سیاسی حزبش، برای تصدی پست ریاست جمهوری عراق پیشنهاد داده بود. تاکید بارزانی بر فؤاد حسین و تلاش برای قدرت گرفتنش موضوعی است که از سال‌های گذشته مورد توجه رسانه‌های مختلف قرار گرفته است. در وهلهٔ اول بارزانی سعی دارد تا اکثر سِمَت‌های مهمی که سهم کُردها می‌شود به اعضای حزبش برسند و اتحادیهٔ میهنی کردستان نسبتاً در ضعف بماند. در وهلهٔ دوم وی به دنبال این است که با نامزدی فؤاد حسین (که فردی از کردهای فیلی و شیعه است) نشان دهد اهداف و برنامه‌هایش غیرطایفه‌ای و تعامل‌محور هستند.
از دیگر اهداف بارزانی در حمایت از فؤاد حسین، کسب حمایت کُردهای فیلی است که به حزب رقیب‌اش گرایش دارند. وی در آخر با نامزدی چنین فردی درصدد است تا سیاسیون شیعی بغداد را به چالش بکشد؛ چرا که مخالفت نخست‌وزیر با وزارت یک شخصیت شیعی، احزاب حامی‌اش را با فیلی‌ها دچار مشکل خواهد کرد. مهم‌تر از همه اینکه سیاسیون و فعالان کُرد معتقدند بارزانی به این دلیل بر قدرت گرفتن فؤاد حسین تاکید دارد که وی اساساً و همیشه تابع نظرات حزب بوده و به نسبت سایر گزینه‌های قوی، توان رویارویی و مخالفت با رهبران حزب را ندارد.
در جمع‌بندی تمام این اهداف و ویژگی‌ها باید گفت که نخست‌وزیر نباید این شرط بارزانی را بی چون و چرا بپذیرد؛ چرا که تن دادن به این خواستهٔ کُردها و واگذاری وزارتخانه های مهم به آنها، میزان قدرت‌شان را بیش از ظرفیت‌ها و توان واقعی‌شان نشان خواهد داد. چه بسا آنها درصدد افزایش سهم خود و ازدیاد مداخلات برآیند، یا آنکه دیگر احزاب نیز رویهٔ شرط‌بندی را در تقسیم مناصب در پیش گیرند. از سوی دیگر قبول چنین شرطی موجب ضعف محمد علاوی در جایگاه نخست‌وزیری و نشان‌دهندهٔ تخطی وی از شعارها و برنامه‌های اعلامی‌اش خواهد بود. چنانچه نخست‌وزیر جدید انتخاب هر یک از وزراء را به دلایل سیاسی به احزاب واگذار کند، اعتماد عمومی از وی سلب و موجبات آغاز موج جدید اعتراضات هم فراهم خواهد شد.
حالا که رهبران اقلیم کردستان رسماً اعلام کرده‌اند انتخاب وزرای کُرد از طرف محمد علاوی را نمی‌پذیرند، عملاً از شیوهٔ مدیریت شرایط توسط نخست‌وزیر می‌توان انتظار ایجاد دو حالت را داشت:
- در حالت اول نخست‌وزیر می‌تواند شرط بارزانی را کاملاً رد کرده و تعارض پیش‌آمده را تشدید کند؛ در این حالت کُردها با جلب حمایت اهل تسنن و مخالفت قطعی با گزینه‌های پیشنهادی، تشکیل کابینهٔ علاوی را با مشکل روبه‌رو خواهند کرد. چنانچه این روند زمان‌بَر و عملاً موجب انسداد سیاسی شود، باری دیگر اعتراضات مردمی در خیابان‌های بغداد و دیگر شهرها شروع خواهد شد. همانطور که مقتدی‌صدر گفته در صورت تأخیر در انتخاب اعضای کابینه از مردم خواهد خواست تا به خیابان‌ها بیایند. علاوه بر این سابقا اعتراضاتی در چند شهر جنوبی، شرقی و مرکزی عراق علیه نخست‌وزیر جدید شکل گرفته بود؛ ناتوانی علاوی در حل تعارض با کُردها زمینهٔ قوّت گرفتن این اعتراضات را ایجاد خواهد کرد.
- در حالت دوم محمد علاوی می‌تواند از طریق مذاکره با بارزانی و دادن پیشنهادات جدید، به تعدیل خواسته‌های کُردها از دولت مرکزی کمک کند. در این رویکرد نخست‌وزیر می‌تواند با ایجاد تغییراتی در شرط مذکور و یا ایجاد اعتماد بین دولت مرکزی و اقلیم کردستان از طریقی دیگر، برای کابینه‌اش رأی اعتماد بگیرد. طبق گزارش اخیر سومریه نیوز، نخست‌وزیر فرستاده‌ای به سوی مسعود بارزانی داشته تا وی افراد جدیدی را برای حضور در کابینه نامزد کند. هدف علاوی صرف‌نظر بارزانی از نامزدی فؤاد حسین و انتخاب افراد مستقل‌تر و قوی‌تر بوده است تا از چالش‌های احتمالی آینده جلوگیری کند. نخست‌وزیر علاوه بر تلاش برای تعیین نامزدها، می‌تواند موضوع بودجهٔ اقلیم کردستان را که منشأ نگرانی رهبران کُرد و بی‌اعتمادی آنان نسبت به بغداد است، پیش بکشد و درصد فعلی آن را تضمین کند.
نظر شما :