از درگیری های مرزی تا خطر افراط گرایی برای آسیای میانه

نویسنده: الکساندر یِرماکُف

دیپلماسی ایرانی: اندیشکده «شورای روابط بین المللی روسیه» که یک محفل آکادمیک و دیپلماتیک غیرانتفاعی فعال از سال 2010 است، مقاله ای به قلم الکساندر یِرماکُف، تحلیلگر و کارشناس نظامی، درباره چالش های منطقه یوراشیا در یک دهه پیش رو منتشر کرده است.

اوکراین: کلافی در هم تنیده از تضاد ها و تناقض ها

اوکراین به دلیل تناقض ها و تضادهای گسترده از جمله تقابل سیاسی روسیه و ایالات متحده، بن بست اقتصادی اتحادیه اروپا و اتحادیه اقتصادی یوراشیا، مسائل حل نشده دوران اتحاد جماهیر شوروی و حتی ساختارهای ایدئولوژیک قدیمی، به احتمال زیاد همچنان موضوع اصلی درگیری در فضای بعد از شوروی باقی خواهد ماند.

چالش های امنیتی برای روسیه در رابطه با اوکراین با نیاز به کسب اطمینان از متوقف شدن درگیری در شرق این کشور، تامین امنیت کریمه، تسهیل ناوبری مطمئن در دریای سیاه و دریای آزوف، حفظ کنترل بر تنگه کِرچ و ممانعت از استقرار نیروهای ناتو در اوکراین تعریف می شود. در بهترین حالت، می توان پیش بینی کرد که مشکل به زودی حل نمی شود و روسیه مجبور خواهد بود توجه و منابع خود را به آن معطوف کند. در بدترین حالت، شرایط بدتر می شود.

گرجستان در حاشیه

آبخاز و اوسِتیای جنوبی که بخشی از آن در قلمرو ترانس قفقاز قرار دارد، از نظر شرایط بین ترانس نیستریا و دنباس قرار دارد. از یک سو، احتمال درگیری مستقیم نظامی بر سر این سرزمین ها به لطف حضور نیروهای روسی بسیار ناچیز است. از طرف دیگر، وضعیت این منطقه می تواند مشکل ساز باشد. با توجه به تاثیرگذاری شرایط این منطقه در مواجهه سیاسی روسیه و گرجستان در تابستان سال 2019، باید گفت که ماجرای جنگ اوت 2008 و انتشار اطلاعات درباره اشغال 20درصد از قلمرو گرجستان توسط روسیه هنوز تازه است. این احتمال وجود دارد که در دهه آتی، با توجه به تشدید مشکلات داخلی در گرجستان و در صورت مطلوب بودن شرایط بین المللی، مقامات و رسانه های گرجستان بار دیگر از روایت «تجاوز روسیه» بهره ببرند.

ایالات متحده آمریکا همچنان گرجستان را بخشی از محیط دفاعی مفهومی می انگارد و به رزمایش های مشترک نظامی مرتب در آنجا ادامه خواهد داد. اما در واقعیت، گرجستان که از نزدیک ترین کشور عضو ناتو با دریای سیاه جدا شده، همچنان در حاشیه توجه باقی خواهد ماند. گرجستان اگرچه به طور رسمی در رزمایش نزدیک به 4هزار نیروی ناتوی مستقر در لهستان و کشورهای بالتیک شرکت کرد، اما تنها در حمل و نقل هوایی یک نیروی چند ملیتی کوچک حضور داشت.

ارمنستان و آذربایجان: یک بشکه باروت

یکی دیگر از مسائل مهم در ترنس قفقاز، درگیری ناگورنو - قره باغ است. بر خلاف بسیاری از دیگر اختلافات ارضی که با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی فروکش کردند، این یکی هنوز ادامه دارد و نیروهای ویژه مرزی در مرز بین جمهوری به رسمیت شناخته نشده ناگورنو - قره باغ و جمهوری آذربایجان چندین مرتبه درگیر شده اند. درگیری های شدید آوریل 2016، معروف به جنگ چهار روزه، خسارات های سنگینی در پی داشت (برخی شمار کشته شدگان را بیش از 100 نفر تخمین زدند) و نهایتا  شکل مرز را به نفع جمهوری آذربایجان تغییر داد.

طرفین این درگیری به طور فعالانه به نظامی سازی ادامه می دهند؛ اگرچه، با توجه به تفاوت های جدی در پتانسیل های اقتصادی، توانایی های جمهوری آذربایجان خیلی بیشتر است: این کشور مقادیر قابل توجهی پهپاد پیشرفته، وسایل نقلیه زرهی، سامانه های چند پرتاب موشکی و حتی موشک های تئاتر خریداری کرده است. جمهوری آذربایجان به طور عمده سلاح و تجهیزات نظامی خود را از اسرائیل، ترکیه، بلاروس و روسیه خریداری می کند. ارمنستان اغلب روسیه و بلاروس را به دلیل همکاری نظامی فعال با جمهوری آذربایجان مورد انتقاد قرار می دهد و آن را چیزی جز خیانت از سوی اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی نمی داند. با این وجود، شکی نیست که جمهوری آذربایجان می تواند راه ‌های دیگری برای دستیابی به این قبیل تسلیحات بیابد و روابط دوستانه آن با روسیه از جمله عوامل اصلی مهار درگیری بوده است.

همین مساله درباره پایگاه نظامی روسیه در ارمنستان و تحویل سلاح های ساخت روسیه به این کشور با قیمت های داخلی روسیه و با استفاده از وام های ترجیحی صدق می کند. ارمنستان سامانه های موشکی اسکندر روسی را دریافت کرده و به زودی اسکادران کوچکی از جنگنده های «سوخو-30اس ام» تحویل خواهد گرفت که با توجه به صحنه محلی عملیات، نمی توان آن را غیر از خرید موقعیت، توصیف کرد.

دستورکار سیاسی داخلی ارمنستان و جمهوری آذربایجان، موضع گیری غیرمنعطف آنها، درگیری های منظم و نظامی سازی طرفین درگیری، هر امیدی به توافق در کوتاه مدت را از بین می برد. سناریوی خوش بینانه این است که تلاش روسیه برای حفظ تعادل و روابط خوبش با هر دو طرف و از درگیری جدی در دهه آینده جلوگیری کند.

آسیای میانه: منطقه ایکس

آسیای میانه به اندازه اوکراین و کشورهای حوزه بالتیک توجه رسانه ها را به خود جلب نمی کند و این یک اشتباه اساسی است. «محل آسیب پذیری» روسیه می تواند در دهه پیش رو به یکی از منابع اخبار بد تبدیل شود.

آینده افغانستان بزرگ ترین چالش برای منطقه است. نیروهای آمریکایی دیر یا زود، چه به فرمان رئیس جمهوری دونالد ترامپ یا جانشین او، این کشور را ترک خواهند کرد. ایالات متحده آمریکا از این جنگ که به ناچار با ماندن طالبان و عزیمت آمریکا به پایان می رسد، خسته شده است. این درگیری تنها به دلیل چانه زنی بر سر شرایط خروج آمریکایی ها ادامه یافته و واشنگتن فقط سعی دارد وجهه خود را حفظ کند. اما عواقب این روند لزوما فاجعه آمیز نخواهد بود: طالبان می تواند به طور موفقیت آمیز در دولت کنونی افغانستان ادغام شود و همانطور که آمریکایی ها می خواهند، به جنگ علیه گروه های وفادار به داعش بپیوندند. اما بیشتر احتمال می رود جنگ داخلی بین گروه های مختلف ادامه بیابد.

این شرایط کشورهای پسا شوروی را بیشتر تحت فشار می گذارد. طالبان شاید در مرزهای افغانستان مانده باشد، اما نمی توان درباره سایر گروه های افراطی که در میانه هرج و مرج در کشور شکل می گیرند یا به دنبال صحنه های جدید عملیاتی هستند، همین را گفت. کشورهای آسیای میانه که همواره در ثبات نیستند، می توانند به اهداف جدید این گروه ها تبدیل شوند.

این بی ثباتی که از مشکلات داخلی اقتصادی و مذهبی، انتقال دشوار قدرت و تغییر نسل در نخبگان محلی ریشه دارد، به خودی خود می تواند خطر جنگ های داخلی و حتی خارجی را تشدید کند. به همین دلیل، آسیای میانه که شیوع خشونت در آن به مرور زمان اجتناب ناپذیر می شود، خیلی زود به منطقه اصلی فعالیت سازمان پیمان امنیت جمعی یا شاید حتی میدان جنگ آن تبدیل خواهد شد.

منبع: شورای روسیه / مترجم: طلا تسلیمی