روابط تهران – پکن تا چه اندازه تحت الشعاع شیوع کرونا قرار خواهد گرفت؟!

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه  دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – با تداوم شیوع ویروس کرونا به منظور عدم انتقال این ویروس به داخل مرزهای ایران و حفظ جان هموطنان وزارت بهداشت خواستار توقف پروازهای مستقیم ایران و چین شد. اگرچه این اقدام واکنش سفیر چین در ایران را به همراه داشت، اما اکنون به نظر می رسد که دولت ضمن تلاش برای حفظ سلامت مردم، نیم نگاهی هم به تبعات منفی و مخرب اتحمالی اقدامات خود بر مناسبات تهران – پکن، به خصوص در حوزه اقتصادی و تجاری دارد. دیپلماسی ایرانی بررسی بیشتر تاثیر گسترش و تداوم شیوع این ویروس بر مناسبات تهران – پکن را در گفت وگویی با احمد بخشایش اردستانی، دکترای علوم سیاسی دانشگاه "نیو ساوت ولز" استرالیا، نماینده مجلس نهم و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و کارشناس مسائل بین الملل و پژوهشگر حوزه امنیت پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

پیش از پرداختن به تأثیر و تبعات گسترش و تداوم شیوع ویروس کرونا بر مناسبات تهران و پکن سوالی که در این میان ذهن را به خود درگیر کرده است و تاکنون هم پاسخ صریح، مستدل و علمی در خصوص آن پیدا نشده این است که آیا اساساً مسئله شکل گیری ویروس کرونا و شیوع آن در چین زاده بیوتروریسم است؛ فارغ از این که آمریکا یا هر کشور دیگری پشت پرده آن باشد؟

با توجه به شرایطی که اکنون بر مناسبات جهانی حاکم است می‌توان عنوان کرد به احتمال فراوان شیوع ویروس کرونا می‌تواند از دل یک پروژه بیوتروریستی شکل گرفته باشد. اما من معتقدم به همان اندازه که می توان برای این مسئله اهمیت قائل شد که آیا ویروس کرونا زاده بیوتروریسم است یا خیر، باید به بازیگران و عوامل پشت پرده این مسئله نیز نگاه کرد و نمی توان به سادگی از آن گذشت. چون اگر از این منظر به مسئله نگاه شود، می توان به این سوال پاسخ داد که اساسا کرونا زاده جهش دستکاری شده عمدی و یک اقدام بیوتروریستی بوده است یا نه؟ پیرو این نکات و در سایه تحولاتی که اکنون در مناسبات جهانی پیگیری می شود تنها کشوری که متهم اصلی این پرونده است یقینا ایالات متحده آمریکاست. 
اگر ما مواضع چند روز قبل ویلبر راس، وزیر بازرگانی آمریکا پیرامون تاثیر مثبت  تداوم شیوع ویروس کرونا با فاکس بیزینس را مد نظر قرار دهیم، می بینیم که سخنان وی در خصوص این که ویروس کرونا برای اقتصاد آمریکا مفید است و می تواند سرمایه گذاران آمریکایی را در چین به ایالات متحده باز می گرداند، بیراهه نیست. خصوصا که طبق آمارهای منتشر شده  در خود چین ویروس کرونا تا به امروز برای بورس این کشور رقمی نزدیک به 400 میلیارد دلار هزینه ایجاد کرده است. ضمن آن که بورس چین نزدیک به ده روز است که تعطیل شده و همین مسئله یقینا میزان صدمات و خسارات مالی و تجاری بیشتری به اقتصاد چین خواهد زد و می تواند بر تراز رشد تجاری و اقتصادی این کشور طی امسال یعنی سال ۲۰۲۰ اثرگذار باشد. به گونه ای که رسانه های چینی معتقدند این ویروس تا به اکنون حدود دو درصد رشد اقتصادی چین را کاهش داده و نزدیک به 60 میلیارد دلار از اقتصاد چین را از بین برده و موجب خروج همین میزان ارز از این کشور شده است. اینها علاوه بر ضرر و زیان ناشی از عدم رونق توریسم به واسطه شیوع کرونا در این مدت و هم چنین ماه های آتی است که لطمه سنگینی به صنعت مسافربری و صنعت گردشگری چین در سال جاری میلادی خواهد زد. این سال از آن جهت اهمیت دارد که سال انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکاست. چون اقتصاد آمریکا در چند سال اخیر و با روی کار آمدن ترامپ نه تنها بر طبق شعارهای انخبایت وی رشد پیدا نکرد که حتی بر دامنه چالش های اقتصادی و حجم بدهی های خارجی امریکا افزود. این در حالی بود که ترامپ در شعارهای انتخاباتی سال 2016 میلادی و سه سالی که از دوان زمامداری وی می گذرد بارها و بارها عنوان کرده بود که با خروج از بسیاری از موافقت نامه ها، پیمان نامه ها و قراردادهای دو با چند جانبه بین المللی، شرایط اقتصادی آمریکا را بهبود خواهد داد. در این شرایط که هر روز شاهد داغ تر شدن تنور انتخابات در آمریکا هستیم طبیعی است که دونالد ترامپ از هیچ اقدامی برای پیروزی در انتخابات پیش رو دریغ نکند و بخواهد با یک اقدام بیوتروریستی کشور چین را به عنوان مهم ترین و جدی ترین رقیب تجاری و اقتصادی خود از پای درآورد تا در انتخابات پیش رو از آن به عنوان یک برگ برنده استفاده کند.

حال با این نکات به حوزه تخصصی شما در چهارچوب امنیت وارد شویم، اساساً کرونایی که از نگاه شما زاده بیوتروریسم ایالات متحده آمریکا برای ضربه زدن به اقتصاد چین از سوی دونالد ترامپ برای انتخاب پیروزی در انتخابات سال ۲۰۲۰ خلق شده است تا چه اندازه می‌تواند امنیت کشور را در داخل ایران تحت الشعاع قرار دارد؟

مسئله امنیت ناشی از بیوتروریسمی که ایالات متحده آمریکا در چین به راه انداخته است تنها محدود به ایران نیست. بلکه اکنون بسیاری از کشورهای آسیایی، اروپایی و حتی آمریکایی به خصوص کانادا و ایالات متحده درگیر شیوع این بیماری هستند. در این رابطه خوشبختانه تاکنون مسئلهی شیوع این بیماری در داخل کشور گزارش نشده است. البته این بدان معنا نیست که ما باید در خصوص تقابل با این بیماری و ویروس سهل انگاری کنیم. همانگونه که گفتم باید مسئله قرنطینه، افزایش نظارت ها و کنترل ها و پیگیری بهداشتی مردم و مسافرین بیشتر و جدی تر در دستور کار قرار گیرد. اما ارتباط این مسئله با امنیت بیشتر ناشی از امنیت روانی است. اکنون برخی از رسانه‌های مشخص در آن سوی مرزها بیشتر با محوریت تخریب روابط ایران و چین سعی دارند امنیت روانی مردم را در داخل کشور با شایعاتی در خصوص ورود کرونا به ایران تحت تاثیر قرار دهند و هر از گاهی اخباری دال بر شیوع این بیماری در استان ها و شهرستان های ایران مطرح می کنند تا بدین وسیله فشار برای قطع روابط با چین در دستور کار دولت قرار گیرد. کما اینکه فضای مجازی نیز همین مسیر را طی می‌کند. لذا این مسئله امنیت در خصوص بیماری کرونا بیش از آنکه به امنیت فیزیکی مربوط شود، بیشتر امنیت روانی جامعه را درگیر کرده است. لذا من معتقدم برای گذار از این مسئله، افکار عمومی باید با افزایش سواد رسانه‌ای، منبع اطلاعاتی خود را به فضای مجازی و برخی رسانه های معلوم الحال که هدفی جز افزایش استرس در داخل ایران ندارند محدود نکنند.

فارغ از نکاتی که شما در خصوص احتمال دست داشتن ایالات متحده آمریکا در شیوع ویروس کرونا در چین داشتید در سایه تداوم و تشدید شیوع این بیماری اکنون مقامات دولتی در ایران همانند بسیاری از کشورها دست به توقف پروازهای ایران و چین زده اند و تنها برخی از پروازهای غیرمستقیم و یا پروازهایی به منظور بازگرداندن اتباع ایرانی ساکن در چین از طرف ایران در حال پیگیری است که این مسئله با واکنش معنادار سفیر چین در ایران روبه رو شد. به نظر شما آیا در این شرایط اساساً می توان سلامتی و حفظ جان هموطنان خود را وجه المصالحه مناسبات ایران با چین کرد؟ از نگاه شما آیا اکنون تهران در دوراهی حفظ مناسبات خود با چین و حفظ سلامت اتباعش گرفتار شده است؟

حفظ مناسبات ایران با کشور مهمی مانند چین اقتضا می کند که از طرف مسئولین نوعی نظم، کنترل و مدیریت که حاصل یک برنامه ریزی و تفکر دقیق است در خصوص این مسئله پیاده شود تا منافع دو طرف تأمین شود. البته که یقیناً مسئله حفظ سلامتی، حفظ جان و مال هموطنانمان، نه در چین بلکه در تمام کشورهای جهان اولویت کاری مسئولین دولتی و غیردولتی است و باید همه نهادها و ارگان ها تمام ظرفیت و توان خود را به کار گیرند که مانع از خسارت مالی و یا جانی به هموطنانمان در دیگر کشورها شود. اما یقینا در شرایط خاص کنونی که ایالات متحده آمریکا نزدیک به دو سال است که تحریم‌های ظالمانه و یکجانبه تقریباً بی‌سابقه‌ای را علیه اقتصاد و معیشت جمهوری اسلامی ایران اعمال کرده است ما باید درخصوص کشورهایی که با ایران روابط اقتصادی و تجاری دارند و به خصوص شریک تجاری اول ما یعنی چین برخی ملاحظات مدنظر قرار گیرد و از اتخاذ برخی تصمیمات غلط دوری کرد به ویژه اینکه روابط ایران و چین رابطه ایران به واسطه روبط جمهوری اسلامی با اروپا و ایالات متحده آمریکا یک رابطه هیجانی است. در این راستا زمانی روابط تهران با پکن تقویت پیدا می کند که به همان نسبت مناسبات ما با اروپا و آمریکا دچار تنش و تخاصم باشد. اکنون که ایالات متحده آمریکا با خروج از برجام، ترور سردار سلیمانی، پیگیری سیاست فشار حداکثری، تحریم‌ شرکت ها، بانک ها و اکثر مقام های سیاسی کشوری و لشکری شمشیر را برای ایران از رو بسته است و پیرو آن کشورهای اروپایی نیز یک سال است که در خصوص عمل به تعهدات برجامی خود بدعهدی و تعلل می کنند یقینا تهران نیاز بیشتری به حفظ و تقویت مناسبات خود با کشوری مانند چین دارد. این در حالی است که مقامات چینی در دیدارها و سخنانشان بارها این گلایه را از جمهوری اسلامی ایران دارند که در دوران گشایش اقتصادی و تجاری به جای تلاش در خصوص افزایش مناسبات تجاری با چین، تهران گرایش بیشتری به سمت اروپا و آمریکا پیدا می‌کند، کما این که این مسئله در دوران حیات برجام مشهود بود.
لذا بدیهی است در این شرایط ما باید با برخی اقدامات مانند قرنطینه کردن، افزایش کنترل و پیگیری دقیق پروژه های بهداشتی و درمانی وضعیت را به گونه‌ای مدیریت کنیم که حتی المقدور روابط تهران و پکن تحت الشعاع این مسئله قرار نگیرد.

با توجه به گفته هایتان آیا شما معتقدید اگر شرایط، اقدامات و تصمیمات ایران به گونه ای باشد که باعث تداوم برخی گلایه‌ها دیپلماتیک از طرف چینی ها شود امکان دارد اعتماد پکن نسبت به تهران به تدریح کم رنگ شود. خصوصا آنکه به گفته شما دولت روحانی در دوران حیات برجام توجه جدی به مناسبات اقتصادی ایران و چین و رشد و تعمیق سطح روابط تجاری تهران و پکن نداشت و مجموعه این مسائل می تواند در یک سینرژی، روابط دو طرف را هدف قرار دهد؟

من معتقدم که باید میان دو مسئله تفکیک جدی قائل شد. یعنی اساساً نگاهی که دولت حسن روحانی در دوران برجام نسبت به افزایش روابط تجاری خود با چین داشت را باید متفاوت از اقتضائات کنونی دانست. چینی‌ها هم می‌دانند که جمهوری اسلامی ایران مانند هر کشور دیگری در جهان برای حفظ سلامتی اتباع خود ناچار است برخی اقدامات محدودکننده مانند توقف پروازهای چین و ایران را در دستور کار قرار دهد. این اقدام به شدت متفاوت از بی میلی بود که تهران نسبت به گسترش روابط تجاری ایران با چین در دوران برجام داشت. اما در عین حال اقدامات ایران باید به گونه‌ای باشد که فراتر از اقدامات سازمان بهداشت جهانی و یا دیگر کشورها نباشد. یعنی باید دید که انگلستان، آلمان، ترکیه، امریکا و دیگر کشورها چگونه عمل می‌کند ما هم به همان طریق عمل کنیم. نیازی نیست که بیش از حد لازم حساسیت نشان هدیم.

در آن سو نگاه خود چین نسبت به اقدامات جمهوری اسلامی ایران برای به سلامتی اتباعش چیست؟ آیا به گفته شما چین با درک شرایط کنونی به دنبال گره زدن روابط تجاری خود با ایران به برخی اقدامات و تصمیمات مسئولین نخواهد بود؟

اگرچه که در شرایط تحریمی کنونی ما نیاز جدی به حفظ، تداوم و تعمیق روابط تجاری و اقتصادی خود با کشور چین داریم. اما باید گفت که اکنون جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک کنونی که ایران برای چین امتیازی است که پکن به راحتی از آن دست نخواهد کشید. آن چه که مسلم است این است که شرایط کنونی ناشی از شیوع کرونا شرایطی موقت و زودگذر است و آن چنان که باید تاثیر مخربی در روابط تجاری ایران و چین خواهد داشت. چنانی که مجیدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین دیروز سه شنبه صراحتا عنوان کرده است که شروع ویروس کرونا نمی تواند تاثیری بر روابط تجاری تهران و پکن در میان مدت و بلند مدت داشته باشد. از طرف دیگر چینی ها در نظر دارند که مبلغی نزدیک به دو هزار میلیارد دلار را در ۲۰ سال آینده برای پیگیری و عملیاتی کردن پروژه بزرگ خود موسوم به راه ابریشم که بخش مهم آن از ایران می گذرد، سرمایه‌گذاری کنند. این مسئله نشان می دهد که نگاه چین به مناسباتش با ایران، چه از نظر سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و حتی امنیتی و نظامی، نگاهی راهبردی و بلند مدت است و با برخی اقداماتی که طی روزهای اخیر از طرف کشور ما برای تقابل با کرونا و حفظ سلامت اتباعمان صورت گرفته است، این رواط دستخوش تغییر نخواهد شد. به خصوص آنکه طی ماه های گذشته ما شاهد اجرای رزمایش مشترک دریایی چینی ها و روسی ها با ایران در دریای عمان بودیم. همین مسئله باز هم نشان می دهد که اکنون اهمیت ایران برای چین به منظور اجرای اهداف بلندپروازانه اش تا چه اندازه حیاتی است.