آینده‌ای روشن در سایه گشایش راه تنفس از شرق
منتظر دستاوردهای سفر روحانی به ژاپن باشیم
نویسنده: فاطمه شریفی، کارشناس سیاسی
دیپلماسی ایرانی: ژاپن و ایران از دیرباز روابط دوستانه‌ای داشته‌اند، آبه شینزو، اولین نخست وزیر ژاپن است که در سال جاری میلادی پس از ۴۰ سال (از سال ۱۹۷۸) به ایران سفر کرد تا نقطه عطفی را در مسیر جدید دیپلماسی تهران – توکیو رقم زند. در پاسخ، سفر حسن روحانی، رییس جمهوری کشورمان به ژاپن در روزهای پایانی سال ۲۰۱۹ باعث شد تا مسیر آغاز شده برای گسترش روابط در عرصه های مختلف هموارتر شود. این سفر در واقع شروع دور دوم از تلاش های دیپلماتیک دو کشور شرق و غرب آسیا برای پیشبرد مناسبات در مسیری پایدار، محسوب می‌شود. سفری که به گفته روحانی دستاوردهای دیپلماتیک مهمی برای کشور داشته است؛ چرا که به هر حال ایران و ژاپن، دو کشور با دیدگاه هایی بسیار نزدیک و بعضا یکسان در بسیاری از مسایل منطقه و بین المللی هستند و هر دو طرف به دنبال گسترش روابط اقتصادی، مقابله با یکجانبه گرایی، حراست از برجام، پیشبرد صلح و ثبات و امنیت کشتیرانی و توسعه همکاری میان بخش های خصوصی در قلمروهای مختلف هستند. همین تشابهات مواضع باعث شد تا سفر روحانی به ژاپن یکی از پرثمرترین اقدامات ایران برای رشد روابط دوستانه دو کشور به حساب آید.
اما چه نکاتی در این سفر مستتر است که این روزها از آن به عنوان نقطه عطف تاریخ دیپلماتیک تهران و توکیو یاد می‌کنند؟! در این باره باید گفت که نفس این سفر و نیز سفر رئیس جمهور کشورمان به مالزی در شرایط کنونی و با توجه به تحریم ها و تلاش آمریکا علیه ایران مهم است، چرا که این دو سفر نشان می دهد که تلاش های واشنگتن برای منزوی کردن تهران حداقل در ابعاد سیاسی حاصلی نداشته است. کازوئو تاکاهاشی، استاد دانشگاه ژاپنی نیز در این باره تصریح کرد: «حسن روحانی در این دیدار نشان داد، ایران همچنان مورد احترام است و منزوی نیست.»
در مذاکرات سه ساعته این دو مقام بلند پایه، طرفین راجع به «موضوعات دو جانبه، منطقه ای و بین المللی» مذاکره کرده اند. بخش منطقه ای و بین المللی آن بیشتر به روابط ایران و آمریکا و مسایل ناشی از آن در منطقه مربوط می شود. پس از مسکوت ماندن تلاش‌های رئیس جمهور فرانسه، اکنون توکیو در بهترین موقعیت برای فعال کردن تلاش های دیپلماتیک به منظور کاهش تنش بین ایران و آمریکا قرار دارد و قطعا مایل به انجام کاری در این رابطه است. سفر شش ماه قبل آبه به تهران و استقبال توکیو از حضور روحانی در ژاپن و تدارک این سفر در یک بازه زمانی کمتر از دو هفته که برای سفری در این سطح فوق العاده است، حکایت از علاقه ژاپن برای انجام کاری در جهت کاهش تنش بین تهران و واشنگتن دارد. علاوه بر این، امنیت انرژی و رشد اقتصادی ژاپن به‌طور مستقیم به امنیت مسیر ترانزیت انرژی و امنیت کشورهای تولید‌کننده انرژی گره خورده و با توجه به اینکه خاورمیانه منبع ۸۰ درصد نفت مورد نیاز ژاپن است، کاهش تنش در این منطقه همیشه برای توکیو اهمیت داشته و این کشور تمایل دارد نقش فعال‌تری در حل مناقشات این منطقه ایفا کند. ژاپن، تحولات منطقه را با دقت رصد می‌کند و سفرهای متعدد مقام‌های ژاپنی به کشورهای منطقه، به‌ویژه پس از ناامنی در تنگه هرمز و حمله و توقیف نفتکش‌ها، نشان‌دهنده نگرانی ژاپن از تداوم ناامنی در منطقه است. این کشور مایل است با استفاده از ابزار دیپلماسی و عنصر سرمایه‌گذاری، در منطقه حضور و نفوذ داشته باشد. این مسئله در حالی است که چند ماه پیش آمریکا اعلام کرد در نظر دارد ائتلاف دریایی در خلیج فارس ایجاد کند تا به زعم خودش امنیت کشتیرانی را در این منطقه استراتژیک تامین کند. آمریکایی‌ها انتظار داشتند تا متحدانشان به سرعت از این پیشنهاد استقبال کنند. در این میان ژاپن در راستای حفظ مناسبات سیاسی خود با ایران، اعلام کرد به این ائتلاف نخواهد پیوست و صرفا برای حفاظت از امنیت کشتی‌های تجاری خود، نیروی دفاعی دریایی خود را به منطقه می‌فرستد. یوشیهیده سوگا، سخنگوی دولت ژاپن، اعلام کرد: «اینکه در نهایت توکیو چه اقدامی در جهت تامین تردد کشتی‌های تجاری خود در این منطقه انجام خواهد داد، منوط به توجه به مسائل از زوایای گوناگونی همچون ثبات عرضه نفت، مناسبات ژاپن با آمریکا و همچنین مناسبات این کشور با ایران است.»
دولت ژاپن پس از خروج آمریکا از برجام و بی عملی اروپایی ها که برجام را در آستانه ی فروپاشی قرار داده، در تلاش است به شکست بن بست به‌وجود آمده کمک کند. برای ژاپن مهم این است هم آمریکا و هم طرف های دیگر به تعهدات خود عمل کنند و برای همین در ملاقات با روحانی، نخست وزیر ژاپن تایید کرد که کشورش در حال رایزنی با دیگر طرف های اروپایی درباره توافق هسته ای و پیشبرد و حفظ آن است.
تهران که فروشنده قدیمی نفت به توکیو بوده، بسیار امیدوار است این کشور فارغ از فشارها و تحریم های آمریکا راهی برای خرید نفت ایران پیدا کند و اجازه ندهد یکجانبه گرایی واشنگتن مانع گسترش این بخش از همکاری ها شود، چرا که به هر حال ژاپن به عنوان یک کشور دوست، نود سال است که با ایران رابطه سیاسی نزدیک دارد. در دوران دولت دکتر محمد مصدق که انگلیسی‌ها نفت ایران را تحریم کردند، ژاپن اولین کشوری بود که این تحریم را شکست و به نوعی سابقه تحریم‌شکنی هم در تاریخ ایران دارد.
در مذاکرات روحانی و آبه، ژاپنی‌ها اعلام کردند که قصد دارند در چابهار سرمایه‌گذاری کنند و به گفته نخست‌وزیر ژاپن، چابهار برای این کشور بسیار مهم است. از طرفی مساله ترانزیت جنوب – شمال که از چابهار تا دریای خزر و از آن طرف تا ترکمنستان و از این طرف تا اینچه برون و در آینده، تا آستارا امتداد می‌یابد، برای ژاپنی‌ها اهمیت بالایی دارد که در مذاکرات مطرح شده است. توکیو در مذاکرات دوجانبه اعلام کرد که از طرح امید ایران یا ابتکار صلح هرمز حمایت می‌کند.
نباید این مسئله را از نظر دور داشت که توکیو در اردوگاه غرب قرار دارد. این کشور از زمان خاتمه جنگ جهانی دوم و پس از پذیرش سیاست آمریکا مبنی بر عدم برخورداری از ارتش، در زمره بازیگران همسو با واشنگتن قرار گرفته است. این مساله با توجه به تشدید بحران‌های امنیتی شرق آسیا در دو دهه اخیر، وابستگی توکیو را به واشنگتن تشدید کرد. در حال حاضر نزدیک به ۵۱ هزار سرباز آمریکایی در ۲۳ پایگاه نظامی ژاپن حضور دارند و به رغم برنامه آبه برای تغییر قانون اساسی کشورش و ایجاد ارتش ملی، این وابستگی کماکان ادامه دارد. از این رو به دنبال اعمال تحریم‌های تجاری و نفتی آمریکا علیه ایران، ژاپن از جمله کشور‌هایی بود که مراودات خود را با کشورمان به سرعت کاهش داد. شاید بتوان مدعی شد هرگز تا این اندازه دو کشور شاهد کاهش روابط اقتصادی نبوده‌اند، این در حالی است که طبق اظهارات یکی از اقتصادان‌های ژاپن، ایران با جمعیت ۸۰ میلیونی یکی از مناطق مورد علاقه سرمایه‌گذاران ژاپنی به شمار می‌رود. بدیهی است که یکی از اصلی ترین محورهای سفر روحانی به ژاپن، یافتن راهکارهایی برای بازگشت به دوران شکوه روابط اقتصادی و تجاری دو کشور بوده است.
در پایان باید گفت که به نظر می‌رسد دستاوردهای سفر روحانی به مالزی و سپس به ژاپن در آینده‌ای نزدیک خود را نشان خواهد داد و راه تنفس از شرق با تداوم فعالیت ها و رفت و آمدهای دیپلماتیک، اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد.
نظر شما :