نکاتی درباره معامله هسته ای آمریکا و عربستان

نویسنده: حمیدرضا اسماعیلی نجار، فوق لیسانس حقوق بین الملل و پژوهشگر حقوق هسته ای

دیپلماسی ایرانی: در یک سال گذشته شایعات زیادی پیرامون معامله یا همکاری هسته ای آمریکا با عربستان سعودی به گوش رسیده است. در پاره ای موارد خبر از اتمام معامله پنهانی به بیرون درز کرده که با تکذیب کاخ سفید رو به رو شده است. در خصوص این معامله ذکر چند نکته لازم به نظر می رسد:

۱. سیاست آمریکا در طول تمام این سال ها بر این پایه استوار بوده است که به هیچ کشوری غنی سازی را اجازه ندهد. ایران به واسطه برجام از معدود کشورهایی است که از این قاعده مستثنا شده است. به همین دلیل، به رسمیت شناختن غنی سازی ایران در برجام از دستاوردهای مهم برجام برای کشور ما نامیده شده است. برای اعمال این سیاست، ایالات متحده قانون موسوم به ۱۲۳ را تصویب کرد که در آن شروط متعددی برای انعقاد قرارداد همکاری هسته ای با دیگر کشورها تعبیه شده است، از جمله شرط عدم غنی سازی در کشور طرف معامله. اما عربستان سعودی اعلام کرده که در زمینه هسته ای خواهان حقوقی برابر با ایران است، یعنی غنی سازی در خاک خود و همین مسئله موجب شده تا دو کشور نتوانند موفق به انعقاد قرارداد همکاری هسته ای بشوند. 

۲. برای احیای وستینگهاوس و جلوگیری از ورشکستگی هر چه بیشتر این شرکت بزرگ آمریکایی، این کشور احتیاج به قراردادهای پرسود و کلان دارد که کشور عربستان به خوبی می تواند از عهده آن برآید. عربستان برای رقابت با ایران هر چه توان دارد به کار می بندد و مسائل مالی برایش اهمیتی ندارد؛ بنابراین از نظر ترامپ یکی از بهترین راه ها برای دوشیدن هر چه بیشتر عربستان، انعقاد قرارداد همکاری هسته ای مناسب با این کشور است. 

۳. عربستان در سال های اخیر با کره جنوبی، فرانسه، چین و روسیه قراردادهایی را در زمینه همکاری هسته ای منعقد کرد. عربستان بارها به آمریکا این پیغام را مخابره کرد که در صورت عدم انعقاد قرارداد همکاری هسته ای، با کشورهای جایگزین همچون کشورهای نامبرده همکاری می کند. از جمله انگیزه های ترامپ برای انعقاد چنین قراردادی جلوگیری از نفوذ هر چه بیشتر روسیه در عربستان از طریق ساخت نیروگاه هسته ای برای این کشور و دست یافتن به مقدار قابل توجه منابع مالی عربستان است. 

۴. به نظر می رسد قانون ۱۲۳ که روزی نشان از قدرت آمریکا در روابط هسته ای او و کشورهای دیگر داشت، امروز به پایان کار خود رسیده است. تلاش های ترامپ برای حذف این ماده یا اصلاح آن و حتی تلاش برای معامله مخفیانه با عربستان، مهر تاییدی بر این گفته است. زمانی آمریکا قدرت اول و تامین کننده اصلی هسته ای بود اما امروزه با توجه به ظهور تامین کننده های جدید همچون کره جنوبی، آمریکا نمی تواند به قانون ۱۲۳ اکتفا کند زیرا این تامین کنندگان نوظهور با دریافت مبلغی کمتر با دولت های مورد نظر خود و بدون اعمال هر گونه محدودیتی در زمینه غنی سازی قراردادهای همکاری هسته ای منعقد می کنند و پا جای پای آمریکا می گذراند. 

در نتیجه آمریکا می تواند قانون موسوم به 123 را اصلاح یا حذف کند. این کار احتیاج به همراهی کنگره دارد که در شرایط فعلی بعید به نظر می رسد کنگره آمریکا به راحتی از سیاست های ۶۵ ساله خود چشم پوشی کند. بنابراین آمریکا می تواند به همین سیاست شکست خورده خود اتکا کند. در نتیجه باید شاهد از دست رفتن بازارهای هسته ای خود به دست رقبای نوظهوری که از سیاست های هسته ای آمریکا پیروی نمی کنند، باشد؛ یا دولت های جهان را به انعقاد معاهده ای همانند ان پی تی ترغیب کند تا مانع غنی سازی این دولت ها شود که البته ترتیب دادن چنین اجماعی همانند آنچه در سال ۱۹۶۸ برای انعقاد معاهده ان پی تی شاهد آن بودیم، در دنیای امروز دور از ذهن به نظر می رسد.