حمایت مکرون از تهران برای افزایش نفوذ در اروپا

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – بعد از سفر محمدجواد ظریف به ۳ کشور اروپایی فنلاند، سوئد و نروژ امروز رئیس دستگاه دیپلماسی کشور قرار است طی حضور خود در فرانسه، دیدار و گفت و گو هایی را با امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه انجام دهد که در شرایط کنونی این دیدار و مذاکرات از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به خصوص که در طول هفته ها و ماه های اخیر تلاش های بسیار گسترده و وسیعی از جانب کاخ الیزه برای کاهش تنش میان ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است. دیپلماسی ایرانی در گفت و گویی با احد رضائیان قیه باشی، پژوهشگر پسادکترای آینده پژوهی دانشگاه تهران و کارشناس مسائل بین‌الملل به بررسی و واکاوی بیشتر اهمیت دیدار ظریف و مکرون پرداخته است که در ادامه می خوانید: 

با توجه به اینکه کشورهای اروپایی حوزه اسکاندیناوی از وزن دیپلماتیک چندان بالایی به خصوص در کاهش تنش ایالات متحده آمریکا با جمهوری اسلامی ایران برخوردار نیستند، سفر به این کشورها با چه هدف یا اهدافی از سوی رئیس دستگاه دیپلماسی صورت گرفته است؟

چنان که شما هم به درستی اشاره کردید اگر چه کشورهای اروپایی حوزه اسکاندیناوی از وزن دیپلماتیک چندان بالایی برخوردار نیستند، اما محمد جواد ظریف با هدف فضاسازی رسانه‌ای علیه کاخ سفید و شخص دونالد ترامپ به سفر و حضور در شمال اروپا اقدام کرد تا بتواند از یک سو تحریم‌های سیاسی علیه خود را بی اعتبار نشان دهد و از سوی دیگر با یک فضاسازی رسانه‌ای باعث واکنش‌های رئیس جمهور آمریکا شود. در این رابطه محمد جواد ظریف به درستی به این نتیجه رسیده که دونالد ترامپ شخصیتی است که اگر در معرض فضاسازی رسانه‌ای قرار گیرد عکس العمل های به شدت نابخردانه از خود بروز خواهد داد که وجه خود و امریکا و مهمتر از آن سیاست هایش علیه ایران را زیر سوال می برد و این وضعیت را برای واشنگتن در قبال تهران پیچیده تر می کند.
 البته در کنار این مسئله به نظر می رسد که آقای ظریف با هدف استفاده از شکاف میان کشورهای اروپایی، به خصوص آلمان، فرانسه و حتی شخص بوریس جانسون به عنوان نخست وزیر جدید انگلستان با دونالد ترامپ به سود منافع جمهوری اسلامی ایران این سفر را انجام داده باشد. البته نباید شرایط حساس کنونی ایران در ورود به گام سوم در کاهش تعهدات برجامی و نیز تحولات خاورمیانه را هم از نظر دور داشت که، هم برای ایران و هم برای اروپا و حتی برای ایالات متحده آمریکا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به گونه ای که این مسائل در این روز ها به کانون رایزنی و گفت وگوهای دیپلماتیک محمدجواد ظریف با مقامات کشورهای اسکاندیناوی هم بدل شده است.

قرار است طی ساعات آتی دیدار مهمی میان محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان با رئیس جمهوری فرانسه صورت گیرد. اما سوال من اینجاست که دلایل تلاش‌های امانوئل مکرون برای حمایت از برجام و ایران چیست؟

نکته بسیار مهمی که در این میان وجود دارد این است که اساساً تمام تلاش‌های امانوئل مکرون در چارچوب طرح انجماد در برابر انجماد می تواند در دو سناریو خلاصه شود؛ سناریوی اول به تقسیم وظایف میان فرانسه و ایالات متحده آمریکا در قالب پلیس خوب و پلیس بد باز می گردد تا بتوانند با ارائه چهره تند از آمریکا در قبال ایران و وجه حمایتی مکرون از تهران، سیاست چماق و هویج را در قبال جمهوری اسلامی ایران پی بگیرند که البته من با این سناریو چندان موافق نیستم و آن را دور از واقعیت می‌دانم. اما در سناریوی دیگر این احتمال وجود دارد که به دلیل شرایط کنونی اتحادیه اروپا چون اکنون خلاء رهبری و هماهنگی در اتحادیه اروپا بیش از پیش احساس می شود مکرون با استفاده از این فرصت در تلاش است تا هم رهبری سیاسی و دیپلماتیک خود در جامعه اروپا را شکل دهد و هم به پررنگ‌تر شدن وجه اش در جامعه فرانسه، آن هم در شرایطی که این کشور به کانون اعتراضات جلیقه زردها بدل شده است.

اما در این بین دونالد ترامپ با مخالفت خود در خصوص تلاش های مکرون برای حمایت از ایران و کاهش تنش میان تهران و واشنگتن در قالب طرح انجماد در برابر انجماد، عملا شرایطی را به وجود آورده است که بسیاری بر این باورند که خروجی چندان جدی از دل دیدار و مذاکرات امروز جمعه امانوئل مکرون با محمدجواد ظریف وجود ندارد. ارزیابی شما در این خصوص چیست؟

 اگرچه دونالد ترامپ اخیراً با یک چرخش موضع، حمایت خود را از تلاش های امانوئل مکرون برداشت، اما نکته بسیار مهم اینجاست که رئیس جمهوری فرانسه با همین چرخش مواضع  حرکت می کند و با همین چرخش مواضع دست به حمایت از ایران و انجام تلاش‌های دیپلماتیک زده است. یعنی پاریس هماهنگ با این چرخش مواضع کاخ سفید، شرایطی را به وجود آورده است که، هم منافع اروپا در نظر داشته باشد، هم منافع ایران و هم تا حدودی منافع ایالات متحده آمریکا. در این راستا احتمالاً باید این انتظار را داشت که امانوئل مکرون در دیدار امروز با آقای ظریف از یک سو امتیازاتی در خصوص توان دفاعی، دیپلماسی منطقه ای و مسائلی از این دست را در برابر انجام تعهدات خود در حمایت مالی و اقتصادی از تهران مطالبه کند و از سوی دیگر تبعات خطرناک ایران در ورود به گام سوم در کاهش تعهدات برجامی را یادآور شود تا بتواند با تحت فشار قرار دادن ایران شرایط را برای انعطاف در تهران شکل دهد. 
هر چند که تحقق این مسائل از جانب جمهوری اسلامی ایران بسیار بعید است. اما امانوئل مکرون سعی دارد با ارعاب ایران از یک سو منافع خود را به دست آورد و از سوی دیگر چراغ سبز مجدد دونالد ترامپ را شکل دهد و در نهایت با انعطاف در مواضع تهران از شدت تنش ها بکاهد. چون یقینا علاوه بر تحولات و حساسیت‌های کنونی در تنگه هرمز و خلیج فارس تبعات جدی و عملیاتی شدن گام سوم ایران در کاهش تعهدات برجامی نیز می‌تواند بر شدت تنش‌ها و اختلافات بیفزاید. از این رو فرانسه به دنبال آن است تا از آمدن این شرایط جلوگیری کند. لذا در این میان به نظر می رسد در شرایطی که دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا بدترین بازی خود را در میدان دیپلماسی و سیاست خارجی انجام داده، نوعی از هوشمندی و زیرکی بسیار خاصی در طرح ها و برنامه های کاخ الیزه در حال پیگیری است.
به عبارت دیگر اکنون مکرون از برگ برنده ایران برای نمایش قدرت خود در روابط بین الملل استفاده می کند. در حالی که اکنون تهران به پاشنه آشیل سیاست های کاخ سفید بدل شده است. البته در این میان نکته بسیار مهمی که نباید فراموش شود این است که بیش از آن که تنش ایالات متحده آمریکا با جمهوری اسلامی ایران برای فرانسه مهم باشد، این نتیجه اختلافات پکن با واشنگتن است که می‌تواند اهمیت ویژه‌ای برای پاریس با خود به همراه داشته باشد. لذا در تنش ایالات متحده آمریکا با چین، ایران تنها یک مهره برای افزایش منافع فرانسه به شمار می رود. 

تبعات مربوط به احتمال عملیاتی شدن گام سوم ایران در کاهش تعهدات برجامی تا چه اندازه می تواند بازی مد نظر مکرون را به چالش بکشد؟

 نکته بسیار مهم این است که حاکمیت در ایران به هیچ وجه از مواضع و تصمیمات قاره سبز در حمایت از ایران رضایت ندارد. لذا نمی‌توان گفت احتمال دارد ایران گام سوم را در کاهش تعهدات برجامی برندارد. بلکه قطعاً ایران به سمت کاهش تعهدات برجامی تا کمتر از دو هفته پیش خواهد رفت. از این رو شرایط برای ایران به مراتب پیچیده تر خواهد شد. همان گونه که در مصاحبه پیشین با دیپلماسی ایرانی عنوان داشتم اقدام ایران در کاهش تعهدات برجامی سبب شده است که بازی‌های تهران از قبل قابل پیش بینی باشد و این به عنوان پاشنه آشیل سیاست خارجی ایران در روابط بین الملل عمل می کند. چرا که فرانسه با اشراف بر این مسئله است که به دنبال انجام بازی خود در برابر ایران است. پس یقین بدانید در دیدار امروز و گفت و گوهایی که میان آقای مکرون با محمدجواد ظریف صورت می گیرد، مسائل مربوط به تبعات سوء و بسیار خطرناک گام سوم ایران در کاهش تعهدات برجامی به تهران گوشزد خواهد شد. من حتی معتقدم که مسئله فعال شدن مکانیسم ماشه اکنون بیش از پیش می تواند در دستور کار قاره سبز قرار بگیرد و با توجه به این مسائل است که می توان دیدار امروز آقای ظریف و مکرون را حائز اهمیت دانست. 
لذا فرانسه ضمن این که سعی دارد چهره حمایتی از خود در خصوص برجام و ایران نشان دهد، سعی دارد این گونه برداشت شود که علی رغم تمام تلاش‌ها و تکاپوهای سیاسی و دیپلماتیک پاریس به واسطه عدم انعطاف در تهران، شرایط برای نابودی برجام توسط اقدامات جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است و عملا وضعیت به سمتی پیش خواهد رفت که در افکار عمومی جهانی، ایران به عنوان مقصر شرایط آتی معرفی شود.