چرا در شرایط حساس کنونی انگلستان به تقابل با ایران برخاسته است؟!
آینده برجام در سایه خروج احتمالی لندن از آن
گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی
دیپلماسی ایرانی – تفنگداران نیروی دریایی انگلیس دیروز پنج شنبه نفتکش "گریس 1" را که حامل محموله نفت خام ایران به مقصد پالایشگاه بانیاس در سوریه بود در سواحل جبل الطارق توقیف کرده‌اند. این در حالی است که جرمی هانت، وزیر امور خارجه بریتانیا سه شنبه ۱۱ تیرماه در گفت‌وگو با اسکای‌نیوز گفت که بریتانیا حامی حفظ برجام است، اما اگر ایران در راستای کاهش تعهدات هسته ایش بخواهد آن را نقض کند، بریتانیا نیز از آن خارج خواهد شد. دیپلماسی ایرانی برای بررسی دلیل یا دلایل مواضع، رفتار و اقدامات خصمانه اخیر انگلستان در تقابل با ایران، گفت و گویی را با عبدالرضا فرجی راد، سفیر اسبق ایران در نروژ، استاد ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل بین الملل صورت داده است که در ادامه از نظر می گذرانید:
جرمی هانت، وزیر امور خارجه بریتانیا سه شنبه ۱۱ تیرماه در گفت‌وگو با اسکای‌نیوز گفت که بریتانیا حامی حفظ برجام است، اما اگر ایران در راستای کاهش تهدات هسته ایش بخواهد آن را نقض کند، بریتانیا نیز از آن خارج خواهد شد. به موازات آن روز گذشته (پنج شنبه) نیروهای ویژه ارتش انگلیس با حمله به نفتکش "گریس 1" که از آب‌های بین‌المللی نزدیک جبل الطارق با محموله نفتی ایرانی در حال گذر بود، آن را توقیف کردند. از نگاه شما ریشه ها و دلایل اقدامات خصمانه اخیر انگلستان علیه جمهوری اسلامی ایران چیست؟
تصور من این است که ریشه مواضع و اقدامات اخیر انگلستان در خصوص جمهوری اسلامی ایران ناشی از دو دلیل عمده است؛ اولین دلیل به رقابت‌های جدی درون حزبی محافظه‌کاران برای تصدی ریاست حزب و نخست وزیری انگلستان باز می گردد و چون هر نامزدی که مورد حمایت بیشتر و پررنگ تری از جانب ایالات متحده آمریکا قرار گیرد، شانس بیشتری برای پیروزی در انتخابات درون حزبی خواهد داشت، شرایط برای همسویی لندن و کاخ سفید فراهم شده است. در این شرایط دو گزینه جرمی هانت، وزیر امور خارجه حال حاضر بریتانیا و بوریس جانسون، وزیر امور خارجه سابق این کشور به صورت جدی رقابت های پررنگی را برای تصدی نخست وزیری و ریاست حزب با هم دارند. نکته مهم اینجاست که دونالد ترامپ در سفر خود به انگلستان حمایت تلویحی از بوریس جانسون داشت. از این روست که جرمی هانت در رقابت با جانسون اخیراً مواضع و اقدامات بسیار جدی را در کسب حمایت جدی تر ایالات متحده خود از خود انجام داده است.
دلیل دوم به اقتضائات کنونی انگلستان در سایه بحرانی‌تر شدن مسئله برگزیت باز می گردد. چون اکنون هر دولتی با هر نخست وزیری که روی کار آید، باید برنامه جدی برای خروج از اتحادیه اروپا داشته باشد. از این رو لندن برای پر کردن خلاء سیاسی و اقتصادی انگلستان در ارتباط با اتحادیه اروپا ناچار است به سمت گزینه جدی مانند ایالات متحده آمریکا گرایش پیدا کند تا منافع انگلستان کماکان حفظ شود. لذا تمام این دست مواضع و اقدامات اخیر لندن علیه تهران نوعی زمینه چینی است که از هم اکنون خود را متحد استراتژیک کاخ سفید و دونالد ترامپ در برابر ایران معرفی کند.
اما با توجه به این دست مواضع و سیاست‌های انگلستان شرایط برای تروئیکای اروپایی ها چگونه خواهد بود. چون همیشه لندن، پاریس و برلین با هم اقدامات خود را در خصوص برجام انجام داده اند. اگر انگلستان ساز متفاوتی کوک کند، واکنش آلمان و فرانسه چه خواهد بود؟ اساساً خروج احتمالی لندن از برجام تا چه اندازه می تواند سیاست ها برنامه های حمایتی برلین و پاریس از توافق هسته ای را تحت الشعاع قرار دهد، به خصوص که تحولات جاری در اتحادیه اروپا و روی کار آمدن جوزپ بورل، وزیر امور خارجه اسپانیا به عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به جای خانم موگرینی قدری امیدها را در قبال برجام افزایش داده است؟
اکنون انگلستان روی لبه تیغ حرکت می کند. چون به دنبال اجرای یک سیاست و راهبرد موازنه قوا است. از یک سو می‌خواهد حمایت جدی آمریکا را از خود داشته باشد و از آن سو هنوز هم به ارتباط با اتحادیه اروپا به خصوص آلمان و فرانسه نیازمند است. تا قبل از استعفای خانم ترزا می، انگلستان هم خود را با آلمان و فرانسه و مواضع اتحادیه اروپا در حمایت از برجام و ایران هماهنگ می کرد، اما اکنون شرایط به سمتی کشیده شده است که روز به روز انگلستان تمایل دارد خود را با ایالات متحده آمریکا هماهنگ کند. این سیاست موازنه قوا تا زمان خروج رسمی انگلستان از اتحادیه اروپا کماکان ادامه خواهد داشت. به محض خروج وعملیاتی شدن برگزیت به نظر می‌رسد انگلستان در جبهه آمریکا قرار بگیرد. لذا حرکات و مواضع اخیر انگلستان رفتارهای غیر مترقبه و غافلگیر کننده ای نبوده است و ما با توجه به شرایط سیاسی این کشور باید از قبل پیش‌بینی این رفتارهای لندن را می داشتیم. اما در کنار آن اگر لندن در سایه همسویی با واشنگتن سیاست‌های ضد ایرانی خود را پررنگ کند، کما اینکه اکنون هماهنگی جدی در خصوص مسئله فلسطین، سوریه، عراق، افغانستان و نظایر آن وجود دارد یقیناً افکار عمومی به شدت لندن را مورد هجوم قرار خواهد داد.
افزون بر آن و با توجه به نکاتی که شما به آن اشاره داشتید مانند تحولات و تغییراتی که در اتحادیه اروپا شکل گرفته است و روی کار آمدن وزیر امور خارجه اسپانیا به عنوان مسئول سیاست خارجی جدید اتحادیه اروپا با نگاه مثبت به برجام و ایران و نیز مواضع برلین و پاریس در حمایت هر چه بیشتر از اینستکس می تواند تا اندازه ای لندن را هم از برخی سیاست‌های ضد ایرانی خود عقب براند. به هرحال انگلستان اکنون به صورت رسمی از اروپا خارج نشده است و به مناسبات خود با این کشورهای اروپایی به خصوص آلمان و فرانسه و اتحادیه اروپا نیاز دارد. لذا شرایط و دلایلی هم وجود دارد که انگلستان از مواضع و اقدات ضد ایرانی نمایشی خود هم عقب نشینی کند.
اگر مواضع جرمی هانت در گفت وگو با اسکای نیوز مبنی بر خروج از برجام با اقدام ۱۶ تیر محقق و عملیاتی شود می‌توان گفت که حیات برجام پایان یافته است. چرا که بعد از خروج ایالات متحده آمریکا اگر لندن هم اقدام مشابهی انجام دهد، وضعیت به مراتب پیچیده تر و بغرنج تر خواهد شد و تقریبا به یک بن بست خواهد رسید؟
من معتقدم که آینده اینستکس با توجه به جلسه اخیر کمیسیون مشترک برجام در وین با حضور سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه تعیین کننده حیات برجام خواهد بود، نه مواضع جرمی هانت. اگر خروجی عملی اروپا در اقبال برجام همین اینستکسی باشد که به صورت محدود و در چارچوب تحریمهای ایالات متحده آمریکا تنها به تامین بخشی از کالاهای اساسی و دارو برای ایران بسنده کند، یقیناً تهران هم اقدام ۱۶ تیر خود را با قاطعیت خواهد داشت، کما این که طبق شرایط باید عملیاتی شدن گام دوم در کاهش تعهدات هسته ای را در 16 تیرماه یعنی یکشنبه هفته آتی از هم اکنون قطعی دانست. به موازات آن اگر انگلستان هم در جبهه آمریکا قرار گیرد، برجام در ضعیف ترین حالت خود قرار خواهد گرفت. اما اگر اینستکس متناسب با نگاه تهران محقق شود و یا این که تروئیکای اروپا بتوانند راه حلی برای خروج از مشکلات اقتصادی ایران پیدا کنند طبیعتا می‌توان به آینده برجام امیدوار بود. چون اگرچه آقای دکتر روحانی به صراحت عنوان کرد که ما در ۱۶ تیر گام دوم خود را برای افزایش سطح غنی سازی به هر میزانی که نیاز است، انجام خواهیم داد، اما بارها عنوان شده است که تهران در صورت رضایت از عملکرد اروپا سریعاً اقدامات خود در کاهش تعهدات هسته ای را باز خواهد گرداند. بنابراین مسئله خروج احتمالی انگلستان از برجام در سایه مواضع و سخنان جرمی هانت فعلا در حالتی از ابهام قرار دارد.
به دوازدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام در وین و در سطح معاونین وزارء در 7 تیر اشاره داشتید. در این رابطه سوال مهم اینجاست که اگر قبل از اقدام ۱۶ تیر نشست کمیسیون مشترک در سطح وزراء انجام می‌شد، بهتر نبود. چون در آن صورت می‌توانستیم به آینده برجام و اینستکس بیشتر امیدوار باشیم و در این رابطه مواضع تهران با کشورهای اروپایی و همچنین مسکو و پکن را بیشتر نزدیک‌تر کنیم. این مسئله تا حدی می توانست مانع از برخی سیاست‌های ضد ایرانی لندن شود. اما اکنون جمهوری اسلامی ایران در ۱۶ تیر ماه اقدام به افزایش سطح غنی‌سازی خواهد داشت و بعد از آن نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح وزرا انجام خواهد شد. آیا بهتر نبود این نشست قبل از انجام گام دوم صورت می گرفت؟
نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح وزراء از نظر زمانی فاصله چندان زیادی با گام دوم ایران در کاهش تعهدات هسته ای خود مبنی بر افزایش سطح غنی‌سازی ندارد. از آن طرف اگر اروپا بتواند اهداف و منافع مدنظر ایران را در اینستکس و برجام تامین کند، تهران در کوتاه ترین فرصت به شرایط قبل از ۱۸ اردیبهشت باز می گردد. پس مسئله اکنون برگزاری نشست وزراء بعد از گام دوم ایران نیست، بلکه مسئله مهم اقدام عملیاتی اروپا در حمایت از برجام است. مضافا این که به نظر من حتی اگر این نشست در سطح وزارء و قبل از 16 تیر هم برگزار می شد، تاثیری در مواضع و نگاه لندن به جمهوری اسلامی ایران نداشت. چون طبق نکاتی که در سوال ابتدایی شما به آن اشاره داشتم انگلستان یقیناً راهی جز همراهی و همسویی با ایالات متحده آمریکا در سایه تشتت و مشکلات سیاسی داخلی ندارد.
پس باید منتظر ماند و دید که بعد از ۱۶ تیر واکنش اروپا در حمایت از برجام و اینستکس تا چه اندازه جدی تر خواهد شد. چرا که آقای دکتر ظریف، وزیر امور خارجه به صراحت عنوان داشته است که ما هم متناسب با انجام تعهدات اروپایی ها نسبت به برجام برخورد خواهیم کرد. لذا اگر اروپا گام های مناسب و مثبتی بردارد یقیناً ایران با حسن نیت برخورد خواهد کرد و نشست آتی کمیسیون مشترک برجام در سطح وزارء هم می تواند به نزدیکی هر چه بیشتر دیدگاه های طرفین برجامی منجر شود.
نظر شما :