معافیت تحریمی ۸ کشور می تواند بستر عمل مناسبی برای تقویت INSTEX باشد

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 
دیپلماسی ایرانی- اگر چه هنوز جزئیات فنی INSTEX به صورت کامل عنوان نشده است و از لحاظ نظری، این فرآیند پرداخت از شرکت های اروپایی در مقابل مجازات های مربوط به تحریم های آمریکا محافظت خواهد کرد. اما به نظر می رسد که این سازوکار علی رغم سروصداهای سیاسی و دیپلماتیکش، برنامه ای برای تقابل با تحریم های حوزه فروش نفت ایران نداشته باشد. دیپلماسی ایرانی برای تحلیل شرایط آتی وضعیت صنعت نفت کشور در سایه رونماییINSTEX ، گفت وگویی را با حسن مرادی، استاد حقوق بین‌الملل نفت و انرژی ترتیب داده است که در ادامه می خوانید:

با توجه به این که ساز و کار جدید سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان تحت عنوان INSTEX  برای حمایت از ایران، برنامه ای به منظور تقابل با تحریم های فروش نفت ایران ندارد، بسیاری معتقدند که آینده صنعت نفت کشور چندان امیدوار کننده نیست، ارزیابی شما در این خصوص چیست؟ 

من معتقدم در این شرایط یقیناً نگاه بدبینانه تنها وضعیت را برای کشور و مردم تلخ تر خواهد کرد. به هر حال در گام اول در سایه رونمایی از همین ساز و کار که با تلاش های دیپلماتیک ایران و سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان تحقق پیدا کرد شرایط تحریمی کاخ سفید شکسته شد. از آن سو علی رغم تمامی مشکلات هم، INSTEX در حیطه عمل خود می تواند کارایی لازم را داشته باشد، چرا که رونمایی از همین ساز و کار با همین توان و نفوذ حداقلی که دارد، باعث شد تا هیمنه و سیطره سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی ایالات متحده آمریکا توسط قاره سبز خرد شود. آن هم در شرایطی که در تاریخ معاصر جهان ما شاهد نبودیم که سه کشور اروپایی این چنین در تقابل با سیاست‌های ایالات متحده آمریکا اقدامات عملی را انجام دهند. شاید در ابتدا خلف وعده هایی به واسطه مشکلات متعدد در خصوص این ساز و کار شکل گرفت، اما در نهایت INSTEX رونمایی شد و اگر تهران بتواند همکاری های لازم را داشته باشد، می توان امیدوار بود که گام‌های بعدی آن نیز تحقق پیدا کند.

اما در وضعیت کنونی اگر INSTEX نتواند کمکی به شرایط ما در تقابل با تحریم نفتی بکند، شرایط کشور به خصوص اقتضائات صنعت نفت چگونه خواهد بود؟ 

همان گونه که آقای فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز عنوان داشت این ساز و کار می‌تواند در سایه فعالیت‌های دیپلماتیک مرحله به مرحله و گام به گام قدرت عمل و نفوذ بیشتری پیدا کند، این بستگی به واکنش و همراهی ایران دارد. لذا من معتقدم که نباید با عینک بدبینی نسبت به این ساز و کار نگریست. اگر چه در گام اول تقابلی برای تحریم های آمریکا در حوزه فروش نفت از سوی برلین، پاریس و لندن دیده نشده است، اما یقیناً در آینده می توان روی همکاری های قاره سبز برای تقابل با تحریم های نفتی نیز حساب باز کرد. با این وجود حتی اگر شرایط برای چنین مسئله ای فراهم نشود، باز صنعت نفت ایران می‌تواند در شرایط تحریمی و بدون کمک این ساز و کار مالی به حیات خود ادامه دهد. ما در همین چند سال پیش شاهد سخت ترین و شدیدترین تحریم های جامعه جهانی علیه صنعت نفت خود بودیم، اما باز توانستیم که به فروش نفت ادامه دهیم. لذا یقیناً می توان در سال آینده، صنعت نفت را حتی با وجود تحریم ها به پیش برد، اگرچه شرایط قدری دشوار و سخت خواهد بود. البته این سخنان من ناظر به نادیده گرفتن شرایط و واقعیت‌های موجود در اقتصاد، معیشت و عرصه دیپلماتیک کشور نیست. من تنها معتقدم که با بدبینی نمی توان مشکلات را حل کرد، بلکه وضعیت برای مردم تلخ تر می شود، در حالی که ما باید با کار و تلاش بیشتر و نیز با دادن امید، قدری از دایره فشارهای جامعه را کم کنیم.

آیا شرایط کنونی ناشی از تحریم‌های نفتی اجازه مثبت اندیشی در حوزه صنعت نفت را به ما می دهد، به خصوص اینکه INSTEX نیز برنامه ای برای تقابل با تحریم‌های فروش نفت ایران ندارد؟ 

این گونه نیست که در یک حکم قطعی عنوان کنیم INSTEX برنامه برای فروش نفت ایران ندارد. فعلا این ساز و کار رونمایی شده است. چون که آلمان، فرانسه و انگلیس به عنوان امضا کنندگان اروپایی برجام، اداره و مدیریت INSTEX را بر عهده دارند. به تبع آن هم قاره سبز در گام های نخستین خود سعی دارد که شرایط را برای تامین کالاهای اساسی و دارو از طریق درآمد حاصل از فروش نفت ایران تامین کند. بر این اساس، تروئیکای اروپا برای حمایت از ابزار حمایت از  INSTEX از 28 کشور عضو اتحادیه اروپا نیز خواستار حمایت گسترده ای شده اند تا نشان دهنده اعتماد به نفس اروپا در اجرای تعهدات توافق هسته ای باشد و به عنوان یک اتحاد علیه عمل متقابل و تلافی جویانه واشنگتن نیز عمل کند. لذا مجموعه فعالیت‌های دیپلماتیک و سیاسی کشور باید تقویت این سازوکار باشد. ما اکنون از تلاش برای آغاز به کار ساز و کار اروپا عبور کرده ایم و گام بعدی تقویت INSTEX است. در این راستا اگر ما بتوانیم این ساز و کار را تقویت کنیم، شرایط قدری متفاوت از امروز خواهد بود. به عبارت دیگر در سایه معافیت 8 کشور می توان بستر عمل مناسبی برای تقویت INSTEX فراهم کرد.

مضاف بر عدم تغییر شرایط برای تقابل با تحریم های فروش نفت کشور در سایه INSTEX، مسئله تصویب لوایح چهارگانه FATF به عنوان پیش شرط برای عملیاتی شدن این ساز و کار نیز، شرایط را برای نقل و انتقالات پولی و بانکی کشور به خصوص درآمد حاصل از فروش نفت تغییر ویا حداقل تعدیل نمی دهد. با این وصف تصویب و یا عدم تصویب این لوایح چه شرایطی را برای درآمد های حاصل از فروش نفت شکل خواهد داد؟ 

یکی از بزرگان اقتصاد کشور اخیرا مطلبی را عنوان کرد که بسیار مهم است. وی در مطالعاتی که داشتند این نکته را مطرح کرد که بسیاری از کشورهای جهان که این لوایح، قوانین و کنوانسیون ها را پذیرفته اند شاید کمتر از ۵ درصد آن را رعایت می‌کنند. پس ایران می‌تواند با پذیرفتن این لوایح خود را در شرایطی قرار دهد که دایره تنش ها و فشارها را از روی خودش بردارد، مضافا این که از آن سو ایران می‌تواند آن تعهدات لازم را هم در این لوایح و کنوانسیون ها انجام نداشته باشد. به موازات این مسئله حق شرط های ایران و نیز مسئله خروج کشورها از این کنوانسیون ها نیز می تواند گزینه های دیگری باشد که تهران از آنها استفاده کند. به نظر من اکنون حساسیت های بی جا در خصوص این لوایح بیشتر یک بازی سیاسی است که به منظور فشار بر دولت شکل گرفته است. اگر ما لوایح را تصویب نکنیم حتی اگر تحریم‌های فروش نفت ایران نیز برداشته شوند، عملا نمی توان درآمد حاصل از صنعت نفت را به کشور بازگرداند. پس باید این لوایح تصویب شود تا بتوان حداقل بخشی از تحریم‌های صنعت نفت را کنار گذاشت، چرا که  علاوه بر خود مسئله فروش نفت، بازگرداندن اعتبارات آن و انتقال درآمدها پس از فروش نیز بخش مهم دیگری است که باید در تکمیل این چرخه طی شود. اگر این لوایح در ایران تصویب نشود حتی مسئله فروش نفت به هند، چین و دیگر کشورهای ما در آسیای جنوب شرقی نیز با مشکل روبه رو خواهد بود و مسئله تنها به ساز و کار INSTEX و مناسبات ما با اروپا محدود نخواهد بود.