دیپلماسی منطقه ای ظریف

دیپلماسی ایرانی: به نظر می رسد محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در عرصه دیپلماسی منطقه ای برنامه تازه ای را آغاز کرده است. بعد از برجام و تکاپوهای وی در سطح تعاملات غربی و آسیایی – چه در زمان برجام چه بعد از آن و چه در زمانی که امریکا از آن خارج شد – اکنون به نظر می رسد وی برنامه تازه ای را تدارک دیده تا وارد پرونده های منطقه ای شود و حتی المقدور مشکلات منطقه ای تهران را حل و فصل کند یا حداقل، آسیب هایی که به واسطه وجود تنش در روابط ایران با کشورهای منطقه وجود دارد را به حداقل برساند. 

بعد از پایان نبرد با تروریسم در منطقه که در حقیقت سیاست سخت افزاری جمهوری اسلامی ایران را می طلبید و حضور پررنگ ایران در عراق و سوریه را برای مبارزه با تروریسم شاهد بودیم، اکنون وارد مرحله تازه ای شده ایم که سیاست نرم افزاری که همان دیپلماسی باشد را بیش از پیش می طلبد. بی شک دوران فعلی متفاوت از دوران گذشته ای است که برای دفاع از امنیت خود به حضور مستقیم نظامی و امنیتی در خارج از مرزها مجبور شده بودیم تا تهدید را از خود دور کنیم. بعد از شکست تروریسم، از جمله داعش در عراق و سوریه، برای پیشبرد اهداف خود و بهره برداری از دوران پساتروریسم باید مطابق با شرایط جدید، برنامه تازه ای را تدارک ببینیم تا منافع و اهداف ما تامین شود. 

از سوی دیگر فشار حداکثری ایالات متحده علیه ایران، بعد از خروج از برجام، که عمدتا متوجه مسائل اقتصادی است و قصد دارد منافذ تنفسی ما را ببندد و ما را از همه طرف تحت فشار بگذارد، جمهوری اسلامی ایران را بر آن می دارد تا از ظرفیت های اقتصادی خود نهایت استفاده را ببرد. یکی از این ظرفیت ها بهره برداری از ظرفیت های اقتصادی کشورهای همسایه است، به ویژه کشورهایی که بیشترین مبادلات اقتصادی و تجاری را با آنها داریم و به لحاظ مناسبات بین المللی، نزدیک ترین مناسبات را با ما دارند. 
این عوامل باعث شده است تا این گونه برداشت کنیم که وزیر امور خارجه کشورمان دستورالعمل تازه ای را با محوریت مناسبات منطقه ای در دستور کار خود قرار داده است. از این دریچه می توان سفر وی به عراق را مورد ارزیابی قرار داد. سفر ظریف به عراق، به اذعان خود او، طولانی ترین سفر خارجی دو جانبه او از زمان آغاز به کار دوران وزارتش بود. سفری پنج روزه که هم ابعاد اقتصادی داشت و هم ابعاد سیاسی. 

ظریف سفر خود را یک روز زودتر از موعد مقرر آغاز کرد و دیدار با سید عمار حکیم، رهبر جریان حکمت ملی و رئیس فراکسیون اصلاح و سازندگی و ضیافت شام با او را در روز اول برنامه خود داشت. این اقدام از آن جهت اهمیت دارد که سید عمار حکیم در طول مدتی که فعالیت سیاسی داشته اعتدال و میانه روی را شعار اصلی خود قرار داده و این همان شعاری است که دولت حسن روحانی در ایران همواره سر داده است. ظریف در عراق با همه رهبران سیاسی عراق، بدون استثنا، دیدار کرد؛ هادی العامری، رئیس ائتلاف فتح و فراکسیون البناء در پارلمان عراق، رهبران عشایر، شیوخ بارز اهل تسنن در وقف سنی، نوری مالکی، نخست وزیر اسبق و رئیس ائتلاف دولت قانون و بسیاری دیگر، همگی کسانی بودند که به دیدار ظریف آمدند. بنابراین سفر ظریف را می توان سفری پربار از لحاظ سیاسی قلمداد کرد.

می توان گفت دستورالعمل منطقه ای ظریف در حقیقت برنامه دیپلماتیک دولت حسن روحانی است. در همین راستا می توان سفر اسحاق جهانگیری، معاون رئیس جمهوری کشورمان به سوریه را که به فاصله کوتاهی بعد از سفر ظریف به عراق انجام شد، ارزیابی کرد. سفر پرباری که توافقات اقتصادی مهمی برای بازسازی سوریه امضا شد و به گفته حسن دانایی فر، دبیر ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران با عراق و سوریه  در جریان آن علاوه بر چندین سند تفاهم، برای اولین‌بار اتاق مشترک ایران و سوریه نیز با حضور فعالان بخش خصوصی دو کشور در عرصه اقتصادی و تجاری تشکیل شد.

منابع آگاه همچنین می گویند که نقش وزارت امور خارجه در پیشبرد پرونده یمن و رسیدن به توافق صلح که در استکهلم به نتیجه رسید، بسیار مورد تقدیر اروپایی ها بوده و آنها ایران را به عنوان یک نقش تسهیل کننده و مهم در به نتیجه رسیدن آن مذاکرات ستایش کرده اند و حتی به طرف عربستانی همکاری های مثبت ایران در این زمینه را گوشزد کرده اند. 

در همین چارچوب می توان سفر آتی حسن روحانی، رئیس جمهوری کشورمان به عراق که قرار است در 22 اسفند برگزار شود را ارزیابی کرد. سفری که برای نخستین بار از دوران ریاست جمهوری او در هر دو دوره اول و دوم انجام می شود، و می تواند بازگوکننده تاکید تهران بر گسترش مناسبات منطقه ای، به ویژه در این وضعیت حساس باشد./اعتماد