رزمایش روسیه و چین قدرت‌نمایی در برابر امریکا بر سر ادلب است

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – از 11 تا 17 سپتامبر (20 تا 26 شهریور) بزرگ ترین رزمایش روسیه نوین با همراهی چین و مغولستان آغاز شده است. این بزرگ‌ترین مانور نظامی روسیه از دوران جنگ سرد تا کنون است. برگزاری آخرین رزمایش این کشور در این وسعت و با این حجم از نیرو و ادوات نظامی به سال ۱۹۸۱ میلادی بازمی‌گردد. اما اهداف مسکو و پکن از برگزاری این مانور بزرگ نظامی چیست؟ واکنش ناتو به این رزمایش چه خواهد بود؟ ترامپ و کاخ سفید چه برخوردی با این اقدام کرملین خواهند داشت؟ دیپلماسی ایرانی پاسخ به این سوالات را در گفت و گویی با علی اکبر فرازی، سفیر پیشین ایران در رومانی، مجارستان و قبرس و کارشناس مسائل ناتو پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

دیروز سه‌شنبه ۲۰ شهریور (۱۱ سپتامبر) رزمایش مشترک 6 روزه بزرگ روسیه، چین و مغولستان تحت عنوان "ووستوک ۲۰۱۸" در شرق سیبری شروع ‌شد که بزرگ ترین رزمایش نظامی روسیه از سال 1981 تا کنون است. به نظر شما علل و عوامل برگزاری این رزمایش مسکو چیست؟

چنان که اشاره داشتید بزرگ ترین رزمایش روسیه از زمان جنگ سرد تا کنون به نام ووستوک 2018 در منطقه شرق دور روسیه برگزار می شود. برای بررسی ابعاد بزرگی این رزمایش کافی است به تعداد ادوات و نفرات حاضر در آن نگاه کنیم، آن وقت خواهیم دید که این رزمایش برای برگزار کنندگان آن یعنی چین و روسیه از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که در این رزمایش نزدیک به ۳۰۰ هزار خدمه نظامی، ۳۶ هزار فروند تانک و زره‌پوش، بیش از یک هزار هواپیمای جنگنده و نظامی، ۸۰ کشتی و ناو جنگی و همچنین شمار زیادی بالگرد و پهپاد به کار گرفته شده است. مضافا این که چین هم با ۳۲۰۰ سرباز و تعداد زیادی نفربر زرهی و هواپیما در این رزمایش حضور دارد. در کنار آن مغولستان هم شماری از واحدهای نظامی خود را برای حضور در تمرین‌های این رزمایش اعزام کرده است. از این رو ووستوک 2018 به مراتب بزرگ تر از ووستوک 2014 است. فارغ از این نکته مهمترین هدف و عامل برگزاری این رزمایش بزرگ واکنش روسیه به همان مساله نگرانی و تهدید سنتی ناشی از نزدیک شدن ناتو به حیات خلوت روسیه در طول این سال ها است. پس جلوگیری از نفوذ ناتو به مرزهای روسیه در برگزاری این رزمایش تاثیرات جدی خود را داشته است. برای صحت این دلیل کافی است که بدانیم کشورهای عضو ناتو هم قرار است آبان ماه سال جاری یعنی کمتر از دو ماه دیگر بزرگترین رزمایش خود از دوران جنگ سرد تا به اکنون را انجام دهند. بنا است که بیش از ۴۰ هزار سرباز از ۳۰ کشور عضو ناتو در نروژ این رزمایش را برگزار کنند. با در نظر گرفتن این شرایط باید گفت که در طول این سال ها روسیه همواره سعی داشته واکنش های متناسب با هر دوره ای را داشته باشند. ولی سوء ظن کرملین نسبت به اقدامات ناتو پابرجا بوده است. دلیل بعدی برگزاری این رزمایش به چین بازمی گردد. به نظر پکن هم با حضور در این رزمایش سعی دارد واکنش مناسبی را به اقدامات ناتو به واسطه انجام مانورهای اخیرش در دریای چین جنوبی نشان دهد. از این زوایه به نظر می آید که چین هم مانند روسیه نگرانی جدی از ناتو در آینده خواهد داشت، چرا که یکی از اهداف عنوان شده ناتو محدود کردن پکن در آب های دریای چین جنوبی و نیز آب های بین المللی است. دلیل دیگر به افزایش روز افزون اختلافات و پررنگ شدن دایره تنش میان واشنگتن با مسکو و پکن باز می گردد. یکی از کانون های اختلافات اخیر میان ایالات متحده به خصوص با روسیه به مساله ادلب در سوریه باز می گردد. اکنون ادلب نقطه اختلاف جدی واشنگتن و کرملین است. از یک سو کاخ سفید حامی عناصر تروریسیتی حاضر در ادلب است و اعلام داشته در صورت حمله به این استان سوریه دست به اقدام متقابل علیه دمشق خواهد زد. از آن سو نیز مسکو به همراه دمشق به صورت جدی خواهان بازپس گیری ادلب به عنوان آخرین سنگر تروریست ها در سوریه هستند. لذا روسیه برای نشان دادن قدرت خود در مقابل آمریکا این رزمایش را برگزار کرده است. پوتین در پرونده سوریه کاملا جدی است و اشتباهاتی که در لیبی مرتکب شده را دوباره تکرار نخواهد کرد. از این رو است که حتی قبل از علنی شدن یک باره این رزمایش بزرگ، روسیه در دو هفته گذشته اعلام داشته بود که تلاش دارد مانور بزرگی را هم در کنار سواحل سوریه انجام دهد که می تواند واکنشی به حضور نظامی آمریکا در مدیترانه باشد. پس برگزاری این رزمایش نشانی از اتحاد چین و روسیه در مقابل ترامپ است. 

چرا در این برهه حساس مسکو دست به برگزاری این رزمایش زده است؟

یکی از دلایل برگزاری این رزمایش در این برهه حساس به شروع روند تضعیفی ناتو باز می گردد. در این رابطه خود ترامپ با انتقادهای جدیش به ناتو، گام های اولیه این تضعیف را برداشته و زمینه و بستر کاهش قدرت ناتو را به دلیل اختلاف نظر جدی واشنگتن و دیگر اعضای این نهاد نظامی اکنون فراهم آورده است. به گونه ای که اعضای اتحادیه اروپای حاضر در ناتو به دنبال تشکیل ارتش واحد اروپایی مستقل از ناتو به نام "پسکو" هستند. با توجه به این شرایط، جامعه جهانی به این واقعیت اشراف دارد که ناتوی فعلی دیگر ناتوی قدرتمند دوران جنگ سرد نیست. یقینا در این برهه روسیه این فرصت مغتنم را از دست نخواهد داد. کرملین هم تلاش جدی برای تضعیف پررنگ تر ناتو خواهد داشت. کما این که چین هم تلاشی نظیر روسیه را برای محدود کردن ناتو به کار بسته است. در مجموع به نظر می رسد که پکن و مسکو نسبت به واشنگتن در صحنه جهانی از توان بالاتری برای یافتن هم پیمانانی برخوردار باشند. 

اما رزمایش ووستوک 2018 با این حجم، تهدیدی برای روابط و مناسبات مسکو و پکن با اتحادیه اروپا ایجا نمی کند؛ به خصوص که به دلیل افزایش تنش در روابط آمریکا با قاره سبز، امکان پررنگ تر شدن روابط مسکو با اعضای این اتحادیه مانند آلمان در این برهه زمانی فراهم شده است؟

در پاسخ به سوال قبلی شما به طور ضمنی اشاره داشتم که در این برهه حساس ناتو دیگر آن قدرت سابق را به دلیل مواضع و اقدامات ترامپ ندارد. لذا اختلاف نظر قاره سبز با امریکا بر سر ناتو و نیز جنگ تجاری بستری را فراهم آورده که مسکو و پکن چندان نگران مواضع اروپای واحد در قبال رزمایش ووستوک 2018 نیستند. پس بی دلیل نیست که در این برهه روسیه و چین دست به این مانور نظامی زده اند. حتی اگر با واکنش اروپای واحد هم روبه شوند، باز نمی توان آن را موضع ناتوی قدرتمند دانست. چرا که در شرایط کنونی آلمان، فرانسه و انگلستان در حمایت ناتو از امنیت اروپا با دیده شک و تردید نگاه می کنند. لذا احتمالا به مواضع این کشورها به صورت واحد، آن هم در حد برخی اعتراضات و انتقادات بسنده شود که نمی تواند خطری جدی برای روابط روسیه با اعضای اتحادیه اروپا ایجاد کند. مضافا این که روسیه و چین در راستای برگزاری این رزمایش عنوان کرده اند که این مانور تهدیدی برای هیچ کشور و منطقه ای نیست.    

آیا رزمایش مشترک روسیه، چین و مغولستان می تواند تلاش بلوک شرق با محوریت روسیه برای احیای نوعی از پیمان ورشو تلقی شود. به خصوص که درخواست چندین باره پوتین برای الحاق روسیه به ناتو با مخالفت جدی اعضای این نهاد روبه رو شده است. مضافا این که در راستای رزمایش های مشترک چین در آب های دریایی چین جنوبی به نظر نوعی جنگ رزمایش بلوک شرق و غرب هم در حال شکل گیری است؟

نکته مهمی که در دل این سوال مهم شما باید به آن پاسخ گفت این است که اکنون، نه مساله احیای چیزی به نام ورشو که دو تهدید جدی دیگر حیات ناتو را مورد خطر قرار داده است؛ اولین تهدید از جانب متحدین اروپایی خود ناتو به دلیل تشکیل نیروی نظامی واحدی به نام پسکو است که مستقل از ناتو محسوب میشود. به عبارت دیگر ناتو را خطر انشقاق و جدایی اعضای اروپایی اش به شدت تهدید می کند. خطر دوم به شرایطی معطوف می شود که ناشی از رفتارهای یک جانبه آمریکا است. به واسطه نوع واکنش های ترامپ اکنون جامعه جهانی و به خصوص روسیه و چین درصدد ایجاد ائتلاف هایی در تقابل با ترامپ و ناتو هستند. یکی از نمودهای جدی این ائتلافات می تواند ایجاد واحدهای نظامی مشترک میان این کشورها باشد. با این حال خیلی زود است که به وحدت نظامی چین و روسیه نگاه داشته باشیم. چرا که اصولا تشکیل واحدهای نظامی مشترک میان کشورها پروسه ای بسیار زمان بر است. ولی مانور ووستوک 2018 نشان داد که این کشورها به شدت نگران رفتارهای ترامپ هستند. لذا باید به تشکیل یک واحد نظامی مشترک، حال با هر نامی، فکر کنند.