تبعیض، عامل پیروزی کم رمق اردوغان

دیپلماسی ایرانی - رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه با پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری 24 ژوئن (3 تیر) برای یک دوره پنج ساله دیگر انتخاب شد. هرچند اردوغان پیروز میدان انتخابات اولین دوره ریاست جمهوری تاریخ ترکیه شد، اما میزان آرای او از پیروزی نه چندان پررنگش بر سایر رقبا حکایت دارد. کسب نزدیک به 52 درصد آرای شرکت کنندگان ترکیه نشان می دهد که تقریبا نیمی از جامعه ترکیه از وضعیت کشور و نحوه مدیریت اردوغان ناراضی هستند. اما در این شرایط 5 سال آینده ترکیه باز با حضور اردوغان و حزب عدالت و توسعه گره خورد. دیپلماسی ایرانی نیز برای بررسی دقیق تر انتخابات و شرایط آتی ترکیه گفت وگویی را با رحمن قهرمانپور، کارشناس مسائل ترکیه انجام داده است که در ادامه می خوانید:

برای سوال اول به نظر شما دلیل حضور و مشارکت بالای مردم ترکیه در انتخابات 24 ژوئن را که تا مزر 88 درصد هم پیش رفت، ناشی از چه عواملی می دانید، آن هم در شرایطی که وضعیت جامعه مدنی و سیاسی ترکیه بعد از کودتای ژوئیه 2016 با یک نوع خفقان روبه رو بوده است؟

دلیل اول به قانون اجباری بودن حضور در انتخابات باز می گردد. ترکیه جزء معدود کشورهایی است که رای دادن در انتخاباتش اجباری است و اگر کسی در انتخابات مشارکت نداشته باشد باید جریمه پرداخت کند. در نتیجه حضور پررنگ در انتخابات به یک عادت رفتاری مردم ترکیه بدل شده است. لذا همواره در طول انتخابات ترکیه در ادوار مختلف میزان حضور مردم به طور متوسط به بالای 75 درصد رسیده است. اما در این دوره خاص هم به دلیل برگزاری اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری تاریخ ترکیه و نیز همزمانی با انتخابات پارلمانی موجب افزایش حساسیت این دوره و به تبع آن بالا رفتن میزان مشارکت مردم ترکیه شد. از طرف دیگر تشدید فضای قطبیت سیاسی در این دوره انتخابات هم به عامل تحریک مردم برای حضور پررنگ در انتخابات بدل شد. در یک سو موافقان اردوغان و در سوی دیگر مخالفان و منتقدان اردوغان با صف بندی به سوی نبردی پیش رفتند که حتی جنبه ایدئولوژیک هم به خود گرفت. از سوی دیگر تاکید اردوغان بر ناسیونالیسم ترکی سبب شد تا با تحریک حس میهن پرستی مردم میزان مشارکت تا اندازه ای بالا رود. خوب مساله ناسیونالیسم "دیگر" را تولید می کند و با حضور دیگر جامعه خود به خود دو قطبی می شود. شاید دلیل دیگر برای افزایش میزان مشارکت مردم ترکیه در این دور از انتخابات را تبلیغات متفاوت کمپین محرم اینجه دانست. این تفاوت سبب ایجاد نوعی هیجان در میان مردم ترکیه شد که نهایتا به نوعی افزایش مشارکت انجامید.

اما نتایج انتخابات حکایت از پیروزی نه چندان قدرتمند اردوغان دارد؛ ابتدا دلایل همین پیروزی شکنند را در چع پارامترهایی می بینید و در ادامه این مساله می تواند چه آینده ای را برای او در 5 سال آینده رقم بزند؟

خوب اول باید به دلایل پیروزی اردغان با همان اختلاف 2 درصد و برتری شکننده اشاره کرد. اولین امتیاز سابقه تقریبا طولانی او در حکومتداری است. علیرغم این که اردوغان اکنون برای طبقه متوسط ترکیه چهره مقبول و موجهی ندارد، اما باید گفت که اردوغان و حزب عدالت و توسعه از 2002 به بعد اقتصاد ترکیه متحول کرد. این مساله جزء امتیازات ثابت او برای پیروزی در انتخابات در ادوار مختلف بوده است. آن هم در حالی که مهم ترین رقیب او محرم اینجه سابقه مدیریت کشور و نیز تجربه اراده ترکیه با بحران های کنونیش ندارد. همین مساله هم به یکی از محورهای حمله اردوغان به اینجه بدل شد که او توان اداره کشور و مدیرت بحران را ندارد. در آن سو نیز محرم اینجه هم به آن صورتی که باید نتوانست پیام شفافی را به مردم ترکیه بدهد که توان مدیریت ترکیه امروز را خواهد داشت. این مساله هم سبب شد تا بخشی از جامعه ترکیه ریسک روی کار آمدن شخصی مانند اینجه را نپذیرند و به همان اردوغان رای دهند. امتیاز دیگر پیروزی اردوغان ایجاد ترس و هراس در مردم از آینده ترکیه است. ترسی که خود او به دلیل عملکردش هم با کردها و هم با دخالت در بحران سوریه به وجود آورده بود. یکی از مهارت های سیاسی اردوغان ایجاد این نوع از ترس ها در آستانه انتخابات در ترکیه است. او نه تنها با حمله به قندیل بلکه با حضور تهاجمی در سوریه سبب شد تا امنیت ترکیه با اما و اگرهای جدی روبه رو شود. از همین رو اردوغان اعلام داشت در صورت عدم حضورش به عنوان رئیس جمهور امکان هر گونه اتفاقی برای آینده ترکیه وجود دارد. از همین رو مردم نیز برای کاهش میزان هراس خود از آینده و رسیدن به آرامش و ثبات سیاسی – امنیتی دوباه اردوغان را برگزیدند. یکی دیگر از عوامل بسیار مهم در پیروزی اردوغان حضور پررنگ شبکه ثروت و قدرت حامی او در ترکیه است. اردوغان در طول 16 سال مدیریت خود شبکه عظیمی از منابع ثروت و قدرت را در لایه ها و سطوح مختلف بدنه حاکمیت برای خود ایجاد کرده است. اگر چه در ابتدا پایگاه اصلی اردوغان جامعه متوسط و پایین دست مسلمان ترکیه بود اما به مرور زمان شاهد آن بودیم که او خود را به منابع ثروت و قدرت ترکیه از تاجران، ملاکان گرفته تا کارخانه داران و ثروتمندان، ورزشکاران، بازیگران، خوانندگان و غیره متصل کرد. در این راستا از خبرگزاری آناتولی که از نزدیکان خود اردوغان به شمار می رود تا وزیر انرژی که داماد اوست است و یا پسرش که به یک تاجر مهم ترکیه تبدیل شده، شبکه ای را شکل داده اند که توانسته قدرت بسیار جدی در حمایت از اردوغان را سامان دهد و عامل پیروزی او در انتخابات شود. در این راستا ما می بینیم که در طول دوران تبلیغاتی اردوغان بیش از 180 ساعت برنامه تلویزیونی تبلیغاتی داشته در حالی که محرم اینجه به عنوان مهمترین رقیبش تنها 39 ساعت برنامه تبلیغاتی تلویزیونی داشته است و یا صلاح الدین دمیرتاش نماینده کردها که در زندان به سر می برد فقط و فقط یک ساعت فرصت استفاده از رسانه ها را داشته است. یا مثلا حزب وطن حتی پول ساخت یک کلیپ حرفه ای تبلیغاتی را هم نداشت در صورتی که رسانه های مهم ترکیه ساعت ها برنامه خود را به اردوغان و فیلم های تبلیغاتی با هزینه های سنگین ساختش اختصاص داده بودند. خوب این میزان از تبعیض و نابرابری نامزدها در استفاده از رسانه ها و عدم برخورداری از منابع ثروت و قدرت می تواند باعث شکست آنان در مقابل ارودغان شود. لذا اگر این شبکه توانسته باشد نزدیک به 3 تا 5 میلیون رای را هم به کیسه اردوغان بریزد، با توجه به رای تقریبا 52 درصدی اردوغان در این انتخابات می بینیم که برگ برنده او همین شبکه قدرت و ثروتش در ترکیه بوده است. اما برای سوال بعدی باید گفت که این پیروزی شکننده یقینا می تواند جایگاه او را در جامعه وحتی بدنه سیاسی در 5 سال آینده کاهش دهدو حتی کار به جایی برسد که مقبولیت لازم برای ادامه راه را هم نداشته باشد.

به دمیرتاش اشاره کردید. شما در مصاحبه های پیشین با دیپلماسی ایرانی مساله کردها را مهم ترین چالش داخلی ترکیه می دانید و اعلام داشتید که اردوغان در صورت پیروزی به سمت حل نهایی این تنش دیرینه خواهد رفت. با توجه به پیروزی او آینده کردها در 5 سال آینده به کجا خواهد کشید؟

سوال شما سوال بسیار مهمی است. اساسا اردوغان از زمان آغاز فرایند صلح با کردها از 2013 که خیلی هم دوام نداشت به دنبال تعریف آلترناتیو جدیدی به جای عبدالله اوجالان بود. اما دمیرتاش در جایگاه این آلترناتیو به دلیل این که گسست سیاسی مد نظر آنکارا را از اوجالان و پ.ک.ک دنبال نکرد سبب شد تا در نهایت پروژه صلح با کردها به شکست بینجامد. اکنون هم به نظر می رسد که اردوغان با کنار زدن دمیرتاش و اوجالان به دنبال گزینه جدید دیگر کردی برای همان آلترناتیو مد نظرش در 5 سال آینده برای حل مساله کردی باشد. در این رابطه یقینا اردوغان به دنبال شخص خاصی در جامعه کردی خواهد بود که او را نماینده کردهای ترکیه معرفی کند تا از آن طرق صلح مطلوبش پیاده کند.

منظورتان چه نوع صلحی است؟

صلح هژمونیک یا صلح از بالا.

اما مشکلات اردوغان برای 5 سال آینده در این رابطه چیست؟

یقینا مشکل اساسی هم در جامعه کردی است و هم در جامعه ترکی. اکنون اردوغان با ناسیونالیست هایی ائتلاف کرده که هیچ راه حلی را برای حل مساله کردی نمی پذیرند. اما از طرفی هم اردوغان برای راضی نگاه داشتن 48 درصد منتقد جامعه ترکیه از خود باید به سمت حل مساله کردی پیش رود. اما هم زمان هم احتمال تنش با متحد پارلمانی خود یعنی حزب حرکت ملی را در پیش رو دارد. لذا باید دید که اردوغان در 5 سال آینده، آن هم در وضعیت به شدت متناقض ترکیه برای حل مساله کردی چگونه عبور می کند. به هر حال زمانی که حزب جمهوری خواه خلق که اساسا با هویت کردی مشکل داشته و هیچ گونه پایگاهی هم در میان کردها نداشته، اکنون اعلام می کند باید هویت کردی و تنش با کردها به شیوه دموکراتیک حل شود. این بدان معنا است که جامعه ترکیه در کلیت به این جمع بندی رسیده است که مساله کردی تنها از طریق سیاسی قابل حل است و سرکوب، فشار، جنگ و تنش نظامی و نگاه از بالا به هیچ وجه از جانب کردها قابل پذیرش نخواهد بود. چنانی که در این سال ها این رفتار از سوی کردها پذیرفته نشده است.

یعنی همان تغییر مواضع آقای کمال قلیچدار اوغلو در مورد دولت باغچلی هم در خصوص حل مساله کردی و پذیرفتن هویت کردی روی خواهد داد؟

خیر. چرا که جناج میانه رو حرکت ملی با نمایندگی خانم آکشنر از این حزب جدا شد و خودش حزب خوب را شکل داد. از طرف دیگر وضعیت باغچلی در حزب هم چندان با ثبات نیست.   

در آن سو اقتضائات جامعه کردی برای 5 سال آینده چه خواهد بود؟

ببینید حل مساله کردی یک خواست عمومی شده است. جامعه کردی در ترکیه هم تنها به جنوب شرق این کشور محدود نمی شود. در ازمیر، استانبول، آنکارا و دیگر شهرها کردها حضور چشمیگر دارند. حتی بخشی از این جامعه کردی زبان کردی هم بلد نیستند. اما به شدت هویت خود را دنبال می کنند. در همین دوره حزب ه.د.پ حتی بدون ائتلاف توانست حد نصاب ده درصد را هم رد کند. پس علیرغم تمام فشارهای اردوغان بر کردها ما شاهدیم که هویت کردی بسیار مهم است. لذا کردها هم در آینده و در طول 5 سال نوعی از تعریف دوباره سیاسی خود بعد از اوجالان و دمیرتاش را پی خواهند گرفت. از این رو جامعه کردی به شدت در حال مقابله با نگاه از بالای آنکارا به هویت کردی است. بافت کردی در جامعه ترکیه با جامعه سوریه و به خصوص اقیلم کردستان عراق که بافتی سنتی و طایفه گرایانه است به شدت متفاوت است. زمانی که در ترکیه اوجالان و یا دمیرتاش زندانی می شوند باز مبارزه برای تعریف هویت کردی ادامه دارد. بر عکس جامعه عراق که خود را در تقمسیم بندی سنتی طالبانی و یا بارزانی خلاصه کرده است. هر چند که اقلیم هم در حال پوست اندازی است، اما تفاوت زیادی با کردهای ترکیه دارد. کردهای ترکیه قشری روشنفکر، باسواد، آشنا به جامعه اروپایی و ساکن در اروپا است که در بطن تفکرات خود ریشه هایی از نئومارکسیسم را با اندیشه های دیگری مانند فمنیسم جای داده اند. در همین فاصله رونق اقتصادی در ترکیه بسیاری از بخش های جامعه کردی هم به شدت رشد پیدا کرده است. پس ارودغان با اوجالان و یا دمیرتاش و چند شخصیت کردی روبه رو نیست. بلکه با یک سیستم و جامعه شناسی سیاسی کردی مواجه است که به دنبال خواست های خود است. 

وضعیت مناسبات ترکیه با اروپا و آمریکا به کجا خواهد کشید. به خصوص که بعد از کودتای ژوئیه 2016 تنش های جدی در روابط این بازیگران پدید آمد؟

اتفاقا با همین تنش ها نه آمریکا و نه اروپا چندان از پیروزی اردوغان رضایت ندارند. کارنامه حقوق بشری آنکارا بعد از کودتا، رفتار نامناسب با کردها، تنش با واشنگتن بر سر بازگرداندن گولن وغیره سبب شد تا اردوغان دیگر محبوبیتی برای غرب نداشته باشد. در همین راستا اردوغان با تغییر در ساختار دولت حتی حضور بخش دادگاهی اروپا را محدودتر هم کرده است و در کنارش هم وزارت اتحادیه اروپا را با وزات امورخارجه ادغام کرده است. لذا این رفتارها نشان از این دارد که در 5 سال آینده نه ترکیه و نه غرب امیدی به شکل گیری روابط ایده ئال و پررنگی را ندارند. البته این مساله به معنای تنش کامل در روابط آنها نیست.    

مساله حضور در سوریه و اساسا نگرش آنکارا به این جنگ داخلی در 5 سال آینده دچار تغییر خواهد شد و یا با همین فرمان پیش خواهد رفت؟

همان طور که گفتم احتمالا تنش ترکیه با اروپا و آمریکا در آینده ادامه خواهد داشت. این بدان معنا است که در میان راه حل های اروپایی - آمریکایی برای سوریه، ترکیه جایی نخواهد داشت. در نتیجه احتمال دارد که اردوغان در چارچوب توافق آستانه برای حضور ترکیه در سوریه حرکت کند.

یعنی سیاست نگاه به شرق در دستور کار اردوغان برای 5 سال آینده خواهد بود؟

نگاه به شرق را نباید با تعریف ایرانی بیان کرد. ترکیه اگر به شرق هم نگاه داشته باشد بیشتر خود را به سمت روسیه خواهد برد. چرا که در نزدیکی روسیه قرار دارد. البته هم جایگاه ترکیه و مناسبات اقتصادی با اروپا و هم اهمیت اروپا برای ترکیه سبب خواهد شد که نزدیکی آنکارا – مسکو به آن صورت جدی نباشد.

اما وضعیت پارلمان ترکیه برای 5 سال آینده چه خواهد بود؛ با توجه به نتایج آن پیروزی مد نظر برای حزب عدالت توسعه روی نداد و در آینده هم اردوغان برای تصویت قوانین مرود نظر خود با مشکل وربه رذو خواهد بود؟

بله این حرف درست است. اکنون ائتلاف شکننده ای میان عدالت و توسعه با حرکت ملی شکل گرفت که اکثریت پارلمان را در اختیار دارند. اما در آینده با با حل مساله کردی احتملا اردوغان با ناسیونالیست ها به مشکل برخواهد خورد و این ضربه مهمی به دولت او وارد می کند. از طرف دیگر نتایج انتخابات پارلمانی نشان داد که محبوبیت حزب عدالت توسعه حتی از خود اردوغان هم کمتر است.  اما در آن سو جناح اوپوزیسیون و به خصوص حزب جمهوری خلق با درخشش محرم اینجه در آینده موفق تر خواهد بود.

انتشار اولیه: دوشنبه 4 تیر 1397 / انتشار مجدد: دوشنبه 11 تیر 1397