سدی تبلیغاتی برای کسب آرای کردهای ترکیه

دیپلماسی ایرانی- بعد از آبگیری سد ایلیسوی ترکیه ذیل پروژه عظیم گاپ، مناطق پایین دستی رودخانه دجله به ویژه در کشور عراق اکنون با مشکلات فراونی ناشی از کم آبی روبه رو شده اند، آن هم در شرایطی که سال جاری سال چندان مناسبی از لحاظ بارشی نبوده است. لذا امکان افزایش بار مشکلات در دراز مدت برای مردم عراق وجود دارد که می تواند 10 استان این کشور را به صورت مستقیم درگیر کند. در این راستا برخی کارشناسان حوزه زیست محیطی معتقدند که در میان مدت آبگیری سد ایلیسو حتی می تواند بر رودخانه اروند در ایران هم اثرات سوء خود را داشته باشد. اما در آن سو مقامات آنکارا نیز اعلام کرده اند که پیش تر بغداد را از آبگیری سد آگاه کرده بودند تا بتوانند فکری برای شرایط بعد از آبگیری سد داشته باشند. اما در این میان نمی توان سرنوشت نگران کننده مردم عراق را که خواهان باز کردن دریچه های ایلیسو هستند نادیده گرفت. لذا در سایه این وضعیت امکان تنش دیپلمامیک میان بغداد – آنکارا هم چندان دور از ذهن نیست، آن هم در شرایطی که ترکیه و شخص ادوغان خود را برای اولین انتخابات ریاست جمهوری تاریخ ترکیه آماده می کنند. از همین دیپلماسی ایرانی تحلیل و بررسی تاثیرات زیست محیطی اقدام ترکیه در آبگیری سد ایلیسو و نیز تبعات سیاسی و دیپلماتیک آن بر روابط بغداد – آنکارا را در گفت و گویی با رحمن قهرمانپور، کارشناس مسائل ترکیه وعراق پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

بعد از اقدام آنکارا در خصوص آبگیری سد ایلیسو بر روی رود دجله در ترکیه و کاهش ملموس آب این رودخانه در بغداد و موصل و به تبع آن نگرانی شدید مردم عراق اکنون کار به جلسه اضطراری مجلس پارلمان عراق هم کشیده شده است. با توجه به مصاحبه دو ماه پیش دیپلماسی ایرانی با شما در همین رابطه اکنون شرایط را چگونه ارزیابی می کنید. از دید شما اساسا دلایل این اقدام آنکارا آن هم در شرایط حساس منتهی به انتخایات ترکیه چیست؟

چنان که در آن مصاحبه با دیپلماسی ایرانی به آن اشاره داشتم علیرغم اهمیت مسائل مربوط به کم آبی و نیز مشکلاتی زیست محیطی ناشی از آن در منطقه خاورمیانه که همواره در این منطقه به صورت بالقوه وجود داشته اند، اما به دلیل اولویت مسائل سیاسی، دیپلماتیک، جنگ ها، تنش ها و تحولات میدانی خاورمیانه مسائل حوزه زیست محیطی و چالش های مربوط کم آبی همیشه در اواویت های بعدی قرار داشته است. اما زمانی که شرایط در منطقه روبه آرامش بگذارد مسائل زیست محیطی و نیز حق آب کشورهای بر رودی رودخانه های بین المللی مطرح می شود. اکنون هم سد های متعددی که ترکیه بنای ساخت آن را ذیل پروژه گاپ دارد، می تواند تهدیدات زیست محیطی جدی را برای همسایگان آن من جمله عراق و ایران در آینده نزدیک داشته باشد که سد ایلیسو یکی از این تهدیدات است که جنبه عملی پیدا کرده است. چنان که می دانید ترکیه بعد از لبنان بیشترین منابع آبی را در خاومیانه دارد، لذا دولتمردان ترکیه از این امتیاز برای انجام بازی های سیاسی و دیپلماتیک کمال استفاده را می برند. در راستای این مسائل حزب عدالت توسعه با چالشی به نام کردها مواجه است که سال ها است دولت اردوغان را درگیر خود کرده و در حال حاضر هم به عنوان جدی ترین سد برای به قدرت رسیدن او (اردوغان) مطرح است. از همین رو ذیل استراتژی حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان برای حل مساله کرد ها، توسعه محلی و منطقه ای جنوب و جنوب شرق ترکیه برای جلی حداقل بخشی از آرای این مناطق در دستور کار قرار گرفته که یکی از این پروژه ها همین سد ایلیسو است.

این مساله، آن هم در فصل انتخاباتی می تواند چه کمکی به اردغان کند. آیا مشکلات ریشه ای اردوغان با کردها ذیل این توسعه محلی حل خواهد شد؟

 نگاه اردوغان به بخش غیر سیاسی کردها است. چنانی که گفتید ترکیه در ایام تبلیغات انتخاباتی به سر می برد. یکی از محورهای تبلیغات اردوغان پروژه های عمرانی و توسعه آبادانی برای جذب رای به خصوص در مناطق کردنشین است. در این راستا اکنون اردوغان در کمپین انتخاباتی به هر منطقه ای که سر می زند چند پروژه را افتتاح می کند. چون که وضعیت انتخاباتی اردوغان چندان مساعد نیست و نیز 16 سال متوالی هم حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان در راس قدرت بوده اند، اکنون انتقادات بسیار زیادی به او وارد شده است، لذا او و کمپین انتخاباتیش چاره ای جز تکیه بر دو ستون برای کسب پیروزی ندارد. اول مساله ناسیونالیسم ترکی و دوم هم تاکید بر پروژه های عمرانی و آبادانی ترکیه؛ با توجه به شرایط نامساعد اقتصادی اخیر ترکیه و کاهش ارزش لیر در این کشور اکنون مساله پروژه های عمرانی از اولویت بیشتری برای اردوغان برخوردار است. در همین راستا اردوغان در یکی از سخنرانی های تبلیغاتیش هم صراحتا اشاره داشت که پروژه های کنونی که افتتاح می شوند در زمانی بوده که سیستم سیاسی ترکیه پارلمانی بوده و او قدرت و اختیار چندانی برای انجام این طرح ها نداشته است، وی در عوض به مردم قول داده که اگر به عنوان اولین رئیس جمهوری ترکیه در سیستم ریاستی برگزیده شود، مطمنا شتاب انجام پروژه های عمرانی را چندین برابر بیشتر از اکنون خواهد کرد. پس در سایه این نکات آبگیری سد ایلیسو هم باید به عنوان اقدام تبلیغاتی انتخاباتی ارودغان دیده و تحلیل شود. شما به مشکلات اساسی کردها با اردوغان اشاره داشتید اکنون کردهای ترکیه دمیرتاش را به عنوان نامزد خود در انتخابات ریا ست جمهوری برگزیده اند. به دلیل زندانی بودن او هم شرایط تبلیغات سیاسی برایش وجود ندارد، حتی او از انجام مصاحبه های کوتاه تلفنی با رسانه هم از جانب دولت منع شده است. اما در آن سو وضعیت حزب عدالت و توسعه و نیز شخص اردوغان در مناطق کردنشین به هیچ وجه مثبت ارزیابی نمی شود. لذا او امیدوار است که با چنین پروژه های عمرانی و نیز نبود تبلیغات سیاسی رقیب کردش بتواند حداقل آرای غیر سیاسی کردهای ترکیه به سمت خود جلب کند. پس می بینید که کلید چنین راهکاری در همان توسعه، آبادانی و تاکید بر مساله رشد کشاورزی و آب در این مناطق است. حتی در سایه این طرح های توسعه ای اردوغان به دنبال طرح های توریستی در شهرهای کردنشین مانند دیاربکر هم است. البته اردوغان با این راهکار بیشتر امیدواراست انتخابات به دور دوم کشیده شد تا بتواند در فرصت بیشتری شرایط جلب آراء را داشته باشد.

در سایه پراگماتیک بودن اردوغان، آیا می توان در بستر افزایش فشارهای بغداد، آن هم در صورت  پیروزی او (اردوغان) در انتخابات 24 ژوئن، توقف آبگیری سد ایلیسو را شاهد بود؟    

 به مساله مهمی اشاره کردید. بر کسی پوشیده نیست که عملگرایی اردغان در حوزه سیاسی و امور دیپلماتیک در سال های حضورش، باعث چرخش های گاه 180 درجه هم در مواضع آنکارا شده است. لذا اگر در انتخابات 24 ژوئن، اردوغان پیروز میدان باشد و در آینده نزدیک بتواند موقعیت خود را در داخل تثبیت کند، طبیعی است که در سیاست خارجی نیز با فراغ بال بیشتر، تغییراتی را اعمال کند که یکی از آنها می تواند توقف آبگیری سد ایلیسو باشد.

در آن سو وضعیت بغداد را چگونه ارزیابی می کنید؛ اکنون شرایط به جایی رسیده که یکشنبه هفته جاری جلسه اضطراری پارلمان عراق در خصوص بحران آب با حضور سه وزیر کشاورزی، آب و امورخارجه برگزار شد؟

اکنون شرایط بغداد در یک گذار به سر می برد. از همین رو نیز آنکار با آگاهی به این موضوع تا انجام ائتلاف های احزاب داخلی و تشکیل دولت در بغداد فرصت مانور بر اچنین پروژه هایی را دارد. لذا به دلیل درگیر بودن جناح ها و احزاب برای تشکیل دولت به نظر نمی آید بغداد بتواند عکس العمل چندان جدی از خود نشان دهد.

اما مساله اعتراضات مردمی و نیز اقدام برای عدم خرید کالاهای ترکیه ای از جانب عراق می تواند زنگ خطری برای ترکیه باشد؟

این واکنش ها طبیعی است، اما تا روشن شدن وضعیت ترکیه تا بعد از انتخابات 24 ژوئن به نظر بعید می رسد که ترکیه از آبگیری سد برای جلب رای بیشتر خودداری کند. از طرف دیگر اگر پروسه تشکیل دولت در عراق با ائتلاف بزرگی انجام شود یقینا دولت با قدرت عمل بیشتری می تواند واکنش مناسبی را در قبال ترکیه داشته باشد. البته ترکیه در بلند مدت باید بتواند همراهی بغداد را با خود داشته باشد، چرا که ترکیه در خصوص مساله کردهای خود که می تواند کردهای عراق را هم درگیر کند، به همراهی عراق نیازمند است. پس در هر صورت باید رضایت بغداد جلب شود.

اگر اردوغان شکست خورده میدان انتخابات 24 ژوئن ترکیه شود، مساله آبگیری سد ایلیسو و به تبعش مردم عراق چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؟

باید دید که با شکست احتمالی اردوغان چه کسی بر کرسی ریاست جمهوری ترکیه تکیه خواهد زد. اگر "محرم اینجه" (نامزد حزب جمهوری خواه خلق ترکیه) به عنوان مهمترین رقیب اردوغان پیروز انتخابات شود، به دلیل شعارهای انتخاباتی و نیز انتقادات شدید او (محرم اینجه) و حزب جمهوری خواه خلق ترکیه نسبت به اقدامات، رفتارها و دیپلماسی آنکارا در خصوص تهران، بغداد و نیز حضور ترکیه در جنگ سوریه، ما شاهد تغییرات جدی و به موازاتش نزدیکی بیش از پیش دولت جدید ترکیه به عراق و ایران خواهیم بود. لذا در سایه وقوع چنین سناریویی امکان توقف آبگیری سد و یا حداقل همراهی ترکیه در خصوص حل مشکل کم آبی عراق را در آینده شاهد خواهیم بود. لذا باید منتظر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه به اضافه تحولات داخلی احزاب عراقی در تشکیل دولت بود.   

انتشار اولیه: سه شنبه 15 خرداد 1397 / انتشار مجدد: پنج شنبه 24 خرداد 1397