احتمال کم رنگ وقوع جنگ تمام عیار داخلی

عبدالرحمن فتح الهی - یمن در 72 ساعت گذشته آبستن حوادث مهمی بوده است و اکنون صنعا با درگیری های میان نیروهای انصارالله و طرفداران علی عبدالله صالح به کانون توجهات تبدیل شده است و عربستان که با صرف میلیاردها دلار طی نزدیک به سه سال گذشته هیچ دستاوردی در یمن نداشته تلاش می کند از این اختلافات نهایت بهره برداری را کند. جنبش انصارالله به عنوان یکی از رهبران جریان های سیاسی، بنا بر ضرورت میدانی و سیاسی با ائتلاف با "المؤتمر" (حزب رئیس جمهور سابق) و علی عبدالله صالح را که روزی متحد عربستان بود، در کنار خود پذیرفت تا تجاوز نظامی عربستان را دفع کند.اما در دل 4 جنگ حوثی ها وعلی عبدالله صالح اختلافات انصارالله و علی عبدالله صالح نیز بر کسی پوشیده نیست، اما سرانجام از چند روز گذشته این اختلافات جدی تر از قبل دوباره شعله ور شده و صنعاء را از روز جمعه  هفته گذشته ملتهب کرده که اکنون هم ادامه دارد. طرفداران انصارالله اکنون می گویند علی عبدالله صالح با این اشتباهات در حال هدایت نوعی کودتا علیه یمن است که نتیجه آن به سود عربستان است؛ اما فراغ از کوتا بودن یا نبودن این حرکت آن چه مسلم است آینده سیاسی و امنیتی یمن بیش از پیش مبهم خواهد بود. از همین رو دیپلماسی ایرانی برای تحلیل ریشه ها و تاثیرات این درگیری ها بر تحولات میدانی و سیاسی و نیز آثار آن بر وضعیت جامعه یمن گفت و گویی را با محمد صالح صدقیان، رئیس مرکز عربی مطالعات ایران، رئیس دفتر روزنامه الحیات در تهران و کارشناس مسائل خاورمیانه ترتیب داد که در ادامه می خوانید:    

با توجه به درگیری های  48 ساعت اخیر بین نیروهای علی عبدالله صالح با نقش آفرینی طارق عفاش و نیروهای انصارالله یمن؛ ارزیابی شما از مسایل دو روز اخیر یمن چیست؟

قطعا حرکت نیروهای علی عبدالله صالح کودتایی علیه نیروهای انصالله یمن است. این کودتا نه از 48 ساعت گذشته که از 24 اگوست کلید زده شده است که با همکاری نیروهای علی صالح محمد و برخی از دول عربی خلیج فارس این مساله و کودتا آغاز شده است که این اتحاد نتوانست در 24 اگوست نقشه خود را پیش برده و تلاش هایی را برای رسیدن به اهداف خود دست داشتند که در نهایت نتوانستند کودتای خود را پیاده کنند، چراکه در آن زمان انصارالله با رصد کامل مانع از به اجرا درآمدنش شدند و برنامه و توطئه علیه انصارالله به شکست انجامید. اما این ائتلاف عربی با برخی از نیروهای جدید داخلی همسوی یمنی با نقش آفرینی طارق عفاش (یکی از فرماندهان ارتش یمن و برادرزاده علی عبدالله صالح) که رابطه بسیار قوی با علی عبدالله صالح دارد، این اقدام نظامی و یا کودتا علیه انصارالله انجام گرفت که هدف آنها بر 5 مرحله بود. ابتدا تسلط بر شهرهای بزرگ مانند بیضا، صنعا و به خصوص مناطق تحت کنترل انصارالله بود. دوم اشغال پادگان های نظامی تحت سیطره حوثی های یمن و در موازات آن در مرحله سوم اشغال کردن وزارتخانه ها و ساحتمان های دولتی بود. چهارم زندانی کردن رهبران انصارالله و نهایتا قطع ارتباط صنعا با شمال یمن بود، چرا که فرماندهی انصارالله در شمال یمن قرار دارد، اما در صحنه میدانی این تحولات و اجرای برنامه کودتا تنها تا ظهر شنبه شرایط به سود نیروهای علی عبدالله صالح بود. اما از بعد ازظهر تحولات میدانی این درگیری ها به کلی تغییر کرد.

 در تماسی با یکی از دوستان در یمن برای کسب آخرین اطلاعات از جدیدترین وضعیت میدانی داشتم گزارشات از واگذاری پادگانهای نظامی توسط نیروهای طارق عفاش حکایت داشت و نیز در صحنه نبرد بسیاری از مناطق تحت کنترل نیروهای عفاش در صنعا به سیطره انصارالله درآمد، به گونه ای که تنها یک هجدهم کل خاک صنعا در اختیار نیروهای طارق عفاش است که این منطقه هم مناطق اطراف منزل مسکونی اوست. اما این درگیری های یقینا صفحه جدیدی را در تحولات یمن باز خواهد کرد.

باتوجه به تاثیرات تحولات میدانی بر عرصه سیاسی یمن این درگیری ها آبستن چه آینده سیاسی برای یمن خواهد بود؟

در موازات با این درگیری های نیروهای ارتش عربستان و جنگنده های ریاض برخی از مواضع انصارالله را بمباران کرده است، اما با توجه به تمام این نکات نمی توان همراهی کامل عبدالله صالح را با عربستان متصور بود، چرا که در طول دوران زمام داری علی عبدالله صالح در یمن روابط و مناسبات او با ریاض همواره ثابت و یک دست نبوده و نوساناتی را داشته است؛ اما سخنرانی 48 ساعت پیش او به نوعی استمداد از عربستان سعودی بود و نیروهای عربستانی را برادران خود خواند. اما یقینا این رفتار در شرایط کنونی و فشار بر نیروهای عبدالله صالح از حانب او قابل توجیه است، اما با تغییر شرایط، رفتار او تغییر خواهد کرد و عربستان هم بر این واقعیت واقف است. لذا ریاض چندان به شخصیت او در آینده سیاسی یمن تکیه نخواهد کرد، به گونه ای که بسیاری از سران و مقامات ریاض در خصوص حرکت نیروهای علی عبدالله صالح چندان نظر یک دستی برای حمایت از او نداشتند و ائتلاف مجدد با او را به دور از عقلانیت سیاسی می دانند. در موازات آن، نیروهای انصارالله هم از گذشته تا کنون اعتمادی به عبدالله صالح نداشتند و من زمانی که از دلایل همکاری آنها (انصارالله) با علی عبدالله صالح می پرسیدم، نیروهای انصارالله اظهار می کردند که به دلیل شرایط و اقتضائات آن دوران مجبور به چنین ائتلافی بوده اند؛ اما در طول دوران گذشته خود نیروهای انصارالله چهار بار با نیروهای تحت امر علی عبدالله صالح درگیر شده اند که این مساله از عدم اعتماد علی رغم ائتلاف حوثی ها با علی عبدالله صالح حکایت دارد. اکنون با توجه به تحولات میدانی در راستای گفته های شما یقینا شرایط سیاسی یمن تغییرات جدی خواهد یافت و قطعا نیروهای انصارالله هم چون تحرکات میدانی در حوزه سیاسی هم پاسخ قاطع خود را خواهد داشت. اما اکنون در دل تحولات میدانی شرایط به گونه ای رقم خورده که نیروهای عبدالله صالح و بسیاری از نزدیکان او از صنعا خارج شده و در بیضا مستقر شده اند، اما در این راستا کمک ها و حمایت های برخی از اقوام یمنی حامی علی عبدالله صالح، در موازات آن وجود برخی پشتیبانی های برخی از کشورهای عربی، یقینا موجب استمرار این درگیری ها خواهد شد و قطعا در چند روز آینده یمن وارد مرحله جدیدی از تحولات خواهد شد، چرا که در صنعا پایتخت یمن علیرغم سیطره انصارالله هنوز شرایط ناپایدار است، برخلاف صعده که ثبات و استقرار در آن وجود دارد. لذا مشکل انصارالله، نه در صعده که در صنعا و بعد بیضا خواهد بود که منطقه بیضا با حضور علی عبدالله صالح نیز از کنترل انصارالله اکنون خارج شده است. لذا صحنه سیاسی یمن بعد از درگیری ها و اختلافات میدانی بیشتر خود را نشان خواهد داد. اما در 72 ساعت آینده تحولات یمن پررنگ تر خواهد شد، چراکه ارتش یمن، نه یک ارتش ملی،  بلکه ارتشی بر اساس بافت و ساختار قومی است و باید دید که نقشه سیاسی این اقوام در دل تحولات کنونی میدانی چه سمت و سویی پیدا خواهد کرد تا از دل آن اینده سایسی یمن را تعریف کرد.

شما به سخنرانی شنبه علی عبدالله صالح اشاره کردید که علاوه بر استمداد از عربستان، دو پیش شرط قطع کامل بمباران علیه یمن و نیز لغو کامل محاصره این کشور را برای هر گونه گفت و گو با عربستان یا هر کشور دیگری مطرح کرد؛ شما این پیش شرط ها را چگونه ارزیابی می کنید، آیا ریاض حاضر به انجام این پیش شرط ها خواهد بود؟

من بعید می دانم که عربستان سعودی حاضر به انجام این پیش شرط ها باشد. چرا که یقینا قطع بمباران و لغو محاصره به سود انصارالله نیز هست. از سوی دیگر اساسا هماهنگی و ائتلاف علی عبدالله صالح و عربستان سعودی با این سرعت، آن هم در بستر اختلافات این دو وجود ندارد. لذا عبدالله صالح یقینا برای پیشبرد اهداف و عملی کردن پیش شرط های خود باید یک تضمین را در راستای حسن نیت به عربستان سعودی داشته باشد. مضافا اکنون ائتلاف با عربستان برای علی عبدالله صالح چندان هم آسان نیست، چون که اکنون تمام مردم یمن عامل ویرانی، فقر و بدبختی خود را عربستان سعودی می دانند. لذا عبدالله صالح نیز با چنین سرعت بالایی حاضر به همکاری با عربستان سعودی نخواهد بود. در چنین شرایطی بعید می دانم که هم پیش شرط های علی عبدالله صالح از سوی عربستان پذیرفته شود و هم همکاری عربستان با علی عبدالله صالح با این سرعت شکل گیرد. لذا چنانی که قبلا گفتم اکنون آن چه بیش از همه در صحنه کنونی یمن پررنگ تر است، نقش و سمت و سوی تحولات از جانب اقوام یمنی است و زمانی که از 72 ساعت شرنوشت ساز آینده تحولات یمن سخن گفتم، به این دلیل است که باید دید سمت و سوی نقشه سیاسی این اقوام در این چند روز چه تغییری خواهد کرد که یقینا این مساله بسیار سرنوشت ساز خواهدبود.

در بستر تشتت یمنی ها میان انصارالله، نیروهای طرفدار علی عبدالله صالح، نیروهای وابسته به عبده ربه منصور هادی و ائتلاف عربی با محوریت عربستان سعودی، سرنوشت مردم یمن با توجه به درگیری های اخیر و کشاکش قدرت چه خواهد بود؟

یقینا این مردم مظلوم یمن بودند که هزینه سنگین این جنگ ها را در این چند سال پرداخت کرده اند و متضرر اصلی این درگیری ها آنان هستند که سه سال زیر سخت ترین بمباران ها قرار دارند و اکنون شاهد گرسنگی و قحطی و دست و پنجه نرم کردن با بیماری هایی مانند وبا و...هستیم.  لذا زمانی که در پاسخ سوال قبلی از پیچیده و زمان بر بودن ائتلاف علی عبدالله صالح با عربستان سعودی سخن گفتم به همین دلیل بود، چرا که هر گونه رابطه با عربستان به شدت از طرف افکار عمومی یمنی با مخالفت و انتقاد روبه رو است و یقینا با این درگیری های اخیر مشکلات مردم یمن بیشتر و بیشتر خواهد شد و متاسفانه باید گفت که آینده روشنی برای وضعیت مردم یمن در دل این درگیری ها که بیشتر هم شده، وجود نخواهد داشت.

اما با افزایش فشارها باتوجه به درگیری اخیر با نیروهای علی عبدالله صالح، آینده انصارالله به کجا  خواهد کشید؟

با توجه به سخنرانی 48 ساعت پیش عبدالملک الحوثی سخنانی را دال بر کنترل و سیطره بر امور را بیان داشت. لذا هرچند که عکس العمل انصارالله، نه از یک موضع قاطع و قوی منتهی با عکس العملی حساب شده و با برنامه ریزی در تحولات اخیر همراه بوده است و از همین رو نیز توانستند شرایط چند روز اخیر را کنترل کنند. لذا انصار الله با پشتیبانی مردمی و افزایش قدرت نظامی خود توانسته به نقطه بی بازگشتی در صحنه سیاسی - نظامی یمن دست یابد و اکنون شاهد قدرت نمایی انصارالله در این موضع هستیم، چرا که ائتلاف عربی با محوریت ریاض در سه سال اخیر با هدف کنترل و تصرف صنعا و صعده ناکام مانده و این نیروها توانستند برنامه علی عبدالله صالح را مانند کودتای 24 آگوست نیز ناکام بگذارند و اکنون شرایط و تحولات میدانی صعده، صنعا، بیضا و سایر شهرها اگرچه به صورت کامل سود نیروهای انصارالله نیست اما نمی تواند باعث از میان رفتن آنان شود و حتی با استقرار علی عبدالله صالح در شهر بیضا و حمایت برخی از اقئوام از او اما بخش دیگری از اقوام این مناطق طرفدار نیروهای انصارالله هستند. لذا آینده تحولات شاید بافشارهایی علیه انصارالله همراه باشد، اما یقینا نمی تواند خللی در آنها ایجاد کند.

اگر در راستای نکته شما نقشه سیاسی اقوام هم به تشتت کنونی یمن دامن بزند و درگیری ها داخلی پررنگ تر شود، آیا باید منتظر درگیری و جنگ داخلی تمام عیار در یمن باشیم و در ادامه احتمال برخورد، مداخله و حضور نیروهای حافظ صلح سازمان ملل وجود دارد؟

احتمال جنگ داخلی تمام عیار در آینده تحولات یمن را نباید دور از ذهن داشت، چرا که نقشه سیاسی اقوام و قبایل یمنی هنوز به روشنی مشخص نیست. هرچند که این خطر کمتر از 40 درصد است، چرا که از آن سو به احتمال قوی تر نیروهای انصارالله با کنترل مواضع و نیز افزایش قدرت خود سبب کاهش تنش های داخلی و افزایش ثبات خواهند شد و خطر سایه جنگ داخلی را از یمن دور خواهند کرد که باز تاکید می کنم نقشه سیاسی اقوام در این خصوص بسیار موثر و سرنوشت ساز است و احتمال دارد در این راستا عربستان سعودی با اعطای برخی کمک ها به برخی از اقوام، حمایت آنان را از خود داشته باشد تا بتواند نقشه سیاسی یمن را به سود خود تغییر دهد. اما در خصوص دخالت نیروهای حافظ صلح سازمان ملل باید گفت که کارنامه آنان در پرونده یمن سیاه تر از آن است که بخواهند اقدامی برای کاهش تنش و درگیری در یمن داشته باشند و حتی در زمینه رفع محاصره و ارسال کمک های انسان دوستانه غذایی و دارویی و یا قطع بمباران های هر روزه عربستان شاهد هیچ عکس العمل جدی و قاطعی نبوده ایم و تنها به چند گزارش صلیب سرخ و سازمان ملل در خصوص وضعیت بد مردم یمن اکتفا شده است. لذا در آینده سیاسی و نظامی یمن نباید روی سازمان ها و ارگان های بین المللی حساب چندانی باز کرد، چرا که تمام این نهادها از آغاز بحران یمن تا امروز با ائتلاف عربی با محوریت ریاض هماهنگ بوده اند . 

انتشار اولیه: دوشنبه 13 آذر 1396 / انتشار مجدد: دوشنبه 20 آذر 1396