توافق هسته ای در مسیر درستی پیش می رود

فیلیپ گوردن – ریچارد نفیو

دیپلماسی ایرانی: امروز توافق هسته ای وارد دومین سال خود شد، در چشم منتقدان توافق همین حالا ناکام شده است. پرزیدنت ترامپ و بسیاری از هواداران اش شکوه دارند که این توافق رفتار منطقه ای ایران را تغییر نداده است، اشاره می کنند که تهران کماکان از گروه های منطقه ای حمایت می کند و به عنوان مدرک به آزمایش های موشک های بالستیک اشاره می کنند. منتقدان دیگر از جمله سناتور تام کاتن، تد کروز، دیوید پردو و مارکو روبیو، در نامه ای به دولت خواستار لغو توافق شدند و ادعا کردند که ایران شاید همین حالا در حال نقض توافق باشد. آنها ادعا کردند که چند نقض فنی رخ داده است، هر چند که سازمان بین المللی انرژی اتمی و وزارت امور خارجه دولت ایالات متحده، در این زمینه، پایبندی ایران به توافق را تایید کرده اند.

حقیقت این است که توافق دقیقا در مسیری پیش می رود که قرار بود پیش برود: جلوگیری از دستیابی ایران به مقدار کافی مواد قابل شکافت برای تولید یک بمب هسته ای، نشان دادن به افکار عمومی ایران که همکاری با جامعه بین المللی چه مزایایی دارد، و خریدن زمان برای تغییرات بالقوه در سیاست های داخلی و خارجی ایران.

هر کس که فکر می کرد توافق باعث تغییرات فوری در راهبرد منطقه ای ایران می شود ، یا آنها که فکر می کنند اگر آمریکا و شرکای اش در جریان مذاکرات بر لزوم چنین تغییراتی اصرار می کردند این تغییرات شکل می گرفت، درک اشتباهی از این موضوع دارد که تحریم و فشار دیپلماتیک چه دستاوردهایی می تواند داشته باشد. ما که به قدر کافی در مذاکرات درگیر بودیم، فکر می کنیم مهم است که در خصوص هدف، مزایای پایدار و محدودیت های اجتناب ناپذیر توافق روشن باشیم.

مهمترین دستاورد توافق این بود که راه ایران برای ساخت بمب از طریق مسدود کردن یا کاهش ظرفیت ایران برای تولید مواد قابل شکافت لازم برای ساخت بمب – دشوار ترین قدم در روند ساخت بمب – بسته شود. در نتیجه، همچنان که از طریق بازرسان اضافی آژانس بین المللی و دوربین های نصب شده در سایت – به عنوان بخشی از توافق، می دانیم امروز تنها 5000 سانترفیوژ مدل قدیمی در سایت های ایران فعال است، ذخیره اورانیوم غنی شده به شدت کاهش یافته، تحقیقات در خصوص سانترفیوژ و توسعه برنامه ها محدود شده و ایران قلب رآکتور هسته ای آب سنگین خود را با بتون پر کرده است.

چنان که کارشناسان اذعان کرده اند، در زمان توافق ایران تنها چند ماه با تولید مواد کافی برای ساخت یک بمب فاصله داشت، تحت شرایط جدید در توافق این فاصله دست کم به چند سال رسیده است – زمانی کافی برای جامعه جهانی تا هر گونه خطر در راه را پیش بینی کند و پاسخ در خور دهد.

ایران بدون توافق اینک در چه نقطه ای قرار داشت؟ دشوار است با اطمینان بگوییم، اما اگر تهران روند ثابت توسعه برنامه هسته ای خود در دو دهه اخیر را در پیش می گرفت، احتمالا اینک 20 هزار سانترفیوژ بیشتر نسبت به زمان توافق در اختیار داشت. ایران به غنی سازی اورانیوم و افزایش ذخایر خود ادامه می داد، و نیروگاه آب سنگین اش که قادر به تولید پلوتونیم کافی برای ساخت یک یا دو بمب در سال بود به طور کامل فعالیت می کرد، همه این ها در شرایطی رخ می داد که نظارت اضافی مبنی بر اینکه آنچه در ایران در حال وقوع است تمام آن چیزی که در حال وقوع است، در میان نمی بود.

معنای اش این است: بدون توافق ایران اینک احتمالا تنها چند هفته با در اختیار داشتن مواد لازم برای تولید یک بمب فاصله داشت. و بدون ابزارهای تایید کننده که ایران را ملزم به تعهدات اش کند، جامعه جهانی احتمالا راهی قابل اطمینان برای اینکه بداند ایران آن مواد را ذخیره کرده است در اختیار نداشت – تا زمانی که دیگر خیلی دیر می شد.

کاری که توافق انجام داده، دست کم برای یک دهه آینده، این است هر گونه تهدید واقعی در خصوص سلاح هسته ای ایران در کوتاه مدت رفع شده است. ایالات متحده باید از این یک دهه استفاده هوشمندانه ای بکند: حمایت از توافق و بالا بردن هزینه نقض توافق از سوی ایران، حمایت ایالات متحده از متحدان اش در منطقه، روشن کردن برای افکار عمومی ایران که غرب دشمن آنها نیست، و آماده شدن برای روزی که برخی از محدودیت های توافق برداشته می شود. اگر تا سال 2030 ایران نشان نداده باشد که برنامه هسته ای اش انحصارا صلح آمیز است و برنامه ای برای زیست مسالمت آمیز کنار همسایگان اش ندارد، در آن موقع ایالات متحده و شرکای بین المللی اش می بایست تصمیمات دشواری در خصوص پیشبرد اوضاع اتخاد کنند.

منبع : آتلانتیک / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33