حالا زمان صحبت با حماس است

نویسنده: طارق باکونی

دیپلماسی ایرانی: خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی حماس روز دوشنبه در دوحه به صورت رسمی از «سند اصول و سیاست های کلی» سازمانش در کنفرانسی مطبوعاتی پرده برداری کرد. رهبران حماس جایگزینی این سند با منشور موسسان جنبش را تکذیب می کنند. انتشار این سند، گامی بلند است که نمی توان آن را نادیده گرفت.

منشور حماس یهودستیزانه است. سندی تهاجمی که خواستار ایجاد حکومتی اسلامی با حفظ تمامیت سرزمین تاریخی فلسطین است. از زمان انتشار آن در سال 1988، بسیاری از رهبران حماس با آن فاصله گرفته اند. با این حال به منظور حفظ تصویر خلوص ایدئولوژیک برای ایجاد حوزه نفوذ گسترده تر و جلوگیری از شکاف در درون جنبش، رهبران قبلی به تجدید نظر در منشور با شک و تردید نگاه کرده اند.

در مقایسه با منشور ابتدایی تاسیس این جنبش، سند فعلی نسبتا متنوع و از نظر سیاسی آگاهانه است. هرچند امیدهایی زیادی در مورد اصلاحات درونی حماس وجود دارد تا نمایشگر تکامل این جنبش به عنوان نهادی حاکم در غزه تقریبا 30 سال پس از احداث آن باشد. در جبهه سیاسی، این سند چندین شگفتی به همراه دارد. حماس به صراحت از ایجاد کشوری مستقل بر اساس مرزهای سال 1967، با پایتخت بیت المقدس خبر داده است. این کار دولت اسرائیل را به رسمیت نمی شناسد یا حق بازگشت آوارگان فلسطینی را رها نمی کند. تن دادن به استقلال نسبی ضمن حفظ تعهد به آزادی احتمالی فلسطین «فرمول اجماع ملی» ارائه می کند. این عبارت حاکی از ماهیت این سند به عنوان مصالحه ای بین حوزه های مختلف حماس و همچنین پلتفرمی برای آشتی با فتح عمل می کند.

برخلاف منشور اصلی حماس، این سند از تلاش برای آزادی به عنوان توجیه زبان یهودستیزانه استفاده نمی کند. در عوض از یک ایدئولوژی ضد صهیونیسم بهره می برد و در آن صهیونیسم را «استعماری، نژادپرستانه و تهاجمی» معرفی می کند. در این سند صهیونیسم باید در جهان پسااستعماری برچیده شود. این سند به صراحت بین یهودیان و یهودیت از یک سو، و از سوی دیگر میان یهودیت و صهیونیسم سیاسی تفاوت قائل است و اشاره می کند که مبارزه حماس به مبارزه با صهیونیسم محدود شده است. این سند تاکید می کند که مبارزه مردم یهود با یهودستیری نه تنها به به اعراب یا مسلمانان گره خورده است بلکه به گذشته اروپا نیز مربوط می شود. برای مقابله با «پروژه صهیونیستی»، حماس دیدگاه مقاومت مسلحانه در برابر اشغال را به عنوان یک حق الهی، قانونی و بین المللی می بیند.

این سند وزنه تعادلی در برابر ادعاهایی ایجاد می کند که حماس را گروهی غیرمنطقی، متعصب و تشنه به خون و قتل همه یهودیان معرفی می کند. انتشار این سند را باید به عنوان ایجاد یک تعادل، اجازه برای عمل گرایی حماس و حضور عمومی آن بدون تضعیف پایه های ایدئولوژیک این جنیش، درک کرد. این ابزاری دیپلماتیک است که فضا را برای رهبری فلسطین در کرانه غربی و تعامل جامعه بین المللی با حماس، باز می کند.

با توجه به بن بست سیاسی فعلی چنین تلاشی نباید نادیده انگاشته شود حتی اگر هنوز نگرانی هایی باقی باشد. هدف قرار دادن غیرنظامیان نقض قوانین بین المللی است و گرچه حماس از تساوی در حقوق بین الملل تا مشروعیت مبارزه مسلحانه را مد نظر قرار داده است، با این حال قتل افراد غیرنظامی هنوز در برنامه های آنها جای دارد. اسرائیل نقض قوانین بین المللی را به صورت سیستماتیک برای چندین دهه در دستور کار خود قرار داده است. کشتن هزاران غیرنظامی فلسطینی از طریق اشغال و جنگ در مناطق پرجمعیت گوشه ای از جنایات آنها است. نباید گفته شود که درد و رنج در دو طرف باید برابر شود. تغییر روش ها نباید به این معنی باشد که تنها نحوه تعهد به عمل برخلاف قوانین بین المللی تغییر کرده است.

همین نکته را می توان در مورد امتناع حماس در به رسمیت شناختن اسرائیل گفت. سند سیاسی حماس به چارچوب دو دولت در مانیفست حزب لیکود، حزب سیاسی بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل، نزدیک تر است. چارچوب لیکود باعث می شود که اشاره ای به مرزهای سال 1967 نشود و درست مانند حماس، تنها در صورت به مشروعیت شناختن صهیونتیسم است که حزب لیکود حق فلسطینیان برای تعیین سرنوشت خودشان را به رسمیت خواهد شناخت. این دیدگاه نژادپرستانه در دستگاه سیاسی اسرائیل با وجود روابط دیپلماتیک با ایالات متحده و انگلستان تقویت شده است درحالی که حماس به حاشیه رانده می شود.

با وجود کاستی ها، سند جدید حماس خواسته ای سیاسی را مطرح می کند که به مدتی طولانی مرکز مبارزات فلسطینی ها را تشکیل داده است، توسط قطعنامه های سازمان ملل ارج نهاده شده و حق بازگشت در آن مندرج است. سند جدید حماس باید به عنوان فرصتی بسیار مهم برای تعامل در نظر گرفته شود.

منبع: گاردین/ مترجم: روزبه آرش