سخاوتمندی حماس به تل‌آویو

عباس پرورده ؛ کارشناس مسائل خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: طی روزهای گذشته گروه فلسطینی حماس بیانیه ای را منتشر کرد که بار دیگر نگاه ناظران تحولات فلسطین را به خود جلب کرد. اگرچه این سند ۴۲ بندی همچنان بر حق بازگشت آوارگان و مبارزه با رژیم صهیونیستی از همه طرق تاکید کرده، اما برای اولین بار به جای تشکیل کشور فلسطین از بحر تا نهر، فلسطین در مرزهای اشغالی ۱۹۶۷ مورد موافقت قرار گرفته است. این در حالی است که جنبش فتح این مرزها را که کرانه باختری و باریکه غزه می شود را پیش تر به رسمیت شناخته بود.

گفته می شود در این سند هیچ اشاره صریحی به نابودی رژیم صهیونیستی وجود ندارد و تلویحا اسرائیل به عنوان کشوری در همسایگی فلسطین پذیرفته شده است که همین دلیل تیتر برخی رسانه ها شد که القای این موضوع بود که حماس دیگر دنبال نابودی اسرائیل نیست.

خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس از این سند جدید در دوحه پایتخت قطر، رونمایی کرد و با بیان این که تدوین این سند، حدود دو سال زمان برده، گفت که این سند بیانگر اجماع رهبران جنبش و نهادهای آن در داخل و خارج است.

صرف نظر از این که حماس اصلی ترین گروه مبارز فلسطینی است که همچنان بر مقابله نظامی با صهیونیست ها پافشاری می کند، از منظر دیپلماتیک، دورنمای چنین بیانیه هایی تا کنون منجر به دستاورد قابل توجهی برای فلسطینی ها نشده است. مهمترین انتقاد بر این بیانیه این است که اسرائیل بدون حضور در میز مذاکره، امتیاز مهم دیگری به دست آورده، در صورتی که حماس می توانست حداقل چشم پوشی از نابودی اسرائیل را به عنوان برگی در مذاکرات رودررو با مقامات تل آویو استفاده کند.

 اگرچه خالد مشعل در اولین گفتگو با شبکه خبری بی بی سی در توجیه آن گفته "ما با این سند به دنبال آن هستیم که جهان صدای ما را به صورت مستقیم بشنود نه از خلال صدای اسرائیل"، اما تجربه نشان داده طی دهه های گذشته، گروه های فلسطینی که تحت تاثیر فضای فقدان اعتماد به نفس عربی به تدریج به سوی فرایند صلح بی حاصل رفته اند، مکرر تلاش کرده اند با سیاست "یک گام به عقب، دو گام به پیش" توجه سازمان های بین المللی و افکار عمومی جهانی را برای حل مشکل فلسطین جلب کنند، همین امتیاز دهی بدون میز مذاکره باعث حریص شدن بیشتر صهیونیست ها شده و مطالبات تازه ای را مطرح کرده اند.

شاهد این سخن این که هنوز ساعاتی از صدور بیانیه جدید حماس نگذشته بود که تل آویو ضمن واکنشی سرد به آن اعلام کرد تا زمانی که این گروه سلاح خود را زمین نگذاشته و از مقاومت خشونت بار دست نکشد، تغییر شکل حماس را نمی پذیرد و حتی شبکه بی بی سی به نقل از مقامات اسرائیل مدعی شد با این کار حماس می خواهد دنیا را فریب دهد. "دیوید کیز"، یکی از سخنگویان نخست وزیر اسرائیل نیز در اظهاراتی گفت:" روشن است که هدف حماس کاستن از فشارهای بین المللی است."

اما دو نکته دیگر درباره این بیانیه قابل طرح است، نخست انگیزه های رهبران حماس از این اقدام و دیگری چشم اندازهای این بیانیه بر موضوع فلسطین.

به نظر می رسد رهبران حماس مانند سایر گروه های فلسطینی این بیانیه را تحت تاثیر سیاست های برخی دولت های عرب دخیل در پرونده فلسطین صادر کرده اند، به خصوص در شرایط شکننده فعلی منطقه، و از سوی دیگر اختلافات حل نشده حماس و فتح پس از نزدیک به یک دهه، حماس ترجیح داده با نزدیک ساختن نگاه خود به فتح، گشایشی برای بن بست اختلافات با محمود عباس ایجاد کند و بستری بین المللی برای شروع مذاکرات صلح با اسرائیل بر اساس تاسیس کشور مستقل فلسطینی بنا کند.

همچنین با توجه به گذشت نزدیک به چهار سال از افول قدرت اخوان المسلمین در مصر، حماس که خاستگاه اخوانی دارد، پس از به محاق رفتن سیاسی رهبران اخوان در جامعه مصر که خسارتی بزرگ برای این گروه سیاسی اسلام گرا بود، بر احساس ناکامی سیاسی حماس افزوده است.

رهبران حماس اکنون در این شرایط، تهدید را نزدیک تر می بینند. شاید بتوان سفر هیات اعزامی حماس به قاهره در اواخر ژانویه 2017 را هم در صدور این بیانیه موثر دانست. این دیدار با تنی چند از مقامات مصری از جمله "خالد فوزی"، رئیس دستگاه اطلاعات مصر در خصوص پرونده هایی از جمله آشتی ملی در فلسطین و اوضاع نوار غزه در سایه تداوم محاصره تل آویو بود و پس از آن حماس در بیانیه ای ابراز امیدواری کرد که این گفتگوها نتایج مثبتی برای دو ملت مصر و فلسطین، به ویژه ساکنان نوار غزه به دنبال داشته باشد. همچنین حماس در اقدام دیگری که به نظر می رسد جهت جلب حمایت قاهره باشد، از عدم حمایت از جمعیت اخوان المسلمین خبر داد.

دیگر، شتاب بخشی صهیونیست ها به یهودی سازی بیت المقدس با استفاده از فرصت به دست آمده در میانه درگیری ها در منطقه، به خصوص جنگ در سوریه و عمیق تر شدن اختلافات حماس و فتح، تهدید دیگری را متوجه رهبران فلسطینی ساخته است. توفیق صهیونیست ها در یهودی سازی بیت المقدس و تبدیل آن به پایتخت اسرائیل، گام نهایی مشروعیت بخشی اشغال سرزمین فلسطین از نگاه صهیونیست ها است. به نظر می رسد تاکید حماس در بندهای دهم، یازدهم و بیستم بیانیه برای تعیین موقعیت سیاسی و اسلامی شهر قدس و مسجدالاقصی و این که تمامی اقدامات رژیم صهیونیستی در قدس اعم از یهودی سازی را نامشروع اعلام کرده و تصریح شده قدس پایتخت فلسطین است و ملت فلسطین هرگز از ذره ای از خاک آن چشم پوشی نکرده و کوتاه نخواهد آمد، گواهی بر افزایش احساس نگرانی ها از اقدامات اسرائیل در بیت المقدس است.

در مجموع، برخی ناظران تحولات منطقه معتقدند بیانیه سیاسی جدید حماس محصول مذاکرات طولانی حماس و فتح برای آشتی ملی است که با هدایت برخی کشورهای عربی نظیر مصر و قطر پیگیری شده و طبیعتا خروجی آن در چارچوب نزدیک کردن حماس به فتح و جریان سازش بوده نه همراه کردن فتح با مقاومت.

اگرچه هنوز نمی توان ارزیابی دقیقی از بازتاب های آتی این نقطه عطف ارائه کرد، اما همان گونه که گفته شد، نخستین نتیجه ای که از این بیانیه به ذهن می رسد، زمان نامناسب انتشار آن است، زیرا چه بسا که رهبران حماس حتی اگر خود هم به صورت مستقل تصمیم به تغییر موضع داشتند، می توانستند از آن به عنوان برگی برنده جهت امتیازگیری در مذاکرات دیپلماتیک به کار گیرند، نه این که سخاوتمندانه بدون هیچ تعهد متقابلی از مطالبات فلسطینی ها صرف نظر کنند. اشتباهات دیپلماتیکی که پیش از این هم در سال های گذشته در فقدان تنظیم رفتار رهبران حماس با کشورهای منطقه دیده شده است.