بلندپروازی های دریایی فزاینده ایران

نویسنده: یوئل گوزانسکی

دیپلماسی ایرانی: در اواخر ماه نوامبر، ایران در بیانیه ای غیرمعمول اعلام کرد که برای ساخت و ایجاد پایگاه های نیروی دریایی در سوریه و یمن برنامه ریزی کرده است. روزنامه دولتی ایران که این مطلب را منتشر کرده بود، چند روز بعد در مطلبی به این موضوع اشاره و اعلام کرد که «این کار می تواند ده برابر مؤثرتر از انرژی هسته ای باشد». ایران مدت های مدیدی است که تلاش می کند خود را به عنوان قدرت منطقه ای اثبات کند و پایگاه نیروی دریایی کلید رسیدن به این هدف است. این نخستین بار است که تهران رسماً نیت و تمایل خود را برای ساخت پایگاه در خارج از مرزهایش اعلام کرده است.

داشتن پایگاه در سوریه و یمن از اهمیت ویژه ای برای ایران برخوردار است. یمن در مسیر حمل ونقل استراتژیک تنگه «باب المندب»، یکی از پرترافیک ترین آبراه های جهان، قرار دارد و اسقرار پایگاه نیروی دریایی به تهران اجازه دسترسی نامحدودی به دریای سرخ داده و این کشور را در موقعیتی مناسب قرار می دهد تا رقیبش در منطقه یعنی عربستان سعودی، را مورد تهدید قرار دهد. همچین، داشتن یک پایگاه نظامی به ایران امکان بهتری برای پشتیبانی حوثی ها می دهد؛ نیروهایی که یکی از عوامل نیابتی ایران هستند و در سپتامبر 2014 کنترل صنعا، پایتخت یمن را به دست گرفتند. محاصره یمن به رهبری عربستان سعودی، ایران را از دسترسی به سواحل یمن بازداشته است. در اواخر اکتبر، زمانی که کشتی های جنگی ایالات متحده راه را بر کشتی های ایرانی حامل تجهیزات برای حوثی ها بستند، آنها مجبور به بازگشت شدند. این پنجمین محموله ای بود که ایران برای حوثی ها ارسال کرده و ایالات متحده ظرف یک و نیم سال گذشته آنها را مسدود کرده است. این مسئله باعث می شود ایران مجبور شود مسیر عملیات خود را از طریق عمان دنبال کند؛ چراکه داشتن یک پایگاه نظامی در یمن این مشکلات را تا حدی زیادی حل وفصل خواهد کرد.

درگیری های اخیر در تنگه باب المندب اهمیت بُعد نیروی دریایی در جنگ یمن را برجسته کرده است. در تاریخ 1 اکتبر، حوثی ها موشکی ایرانی را به سمت یک کشتی امارات متحده عربی شلیک کردند. امارات متحده عربی بخشی از ائتلاف نظامی به رهبری عربستان است که محاصره دریایی در اطراف یمن را ایجاد کرده است. چند روز بعد حوثی ها موشکی را به سمت ناو «یواس اس میسون» نیروی دریایی ایالات متحده پرتاب کردند که به گفته کاخ سفید برای «انجام عملیات معمول» در منطقه حضور داشته بود. این حمله باعث شد که ایالات متحده با شرکت در برنامه «محدود دفاع از خود» حملاتی تلافی جویانه را ضد تاسیسات رادار دریایی حوثی ها انجام دهد.

اگر ایجاد پایگاه نظامی در سوریه تحقق یابد، دسترسی نیروی دریایی ایران تا مدیترانه را ایجاد می کند و به تقویت حضور نظامی ایران در نزدیکی سواحل اروپا منجر می شود. این مسئله همچنین به متحدان تهران در لبنان، فلسطین و سوریه ـ یعنی حزب الله، حماس و بشار اسد ـ کمک خواهد کرد. ایجاد پایگاه دریایی در سوریه به ایران این امکان را خواهد داد که به طور منظم به حمل ونقل تجهزات و ارائه کمک های دیگر به حزب الله بپردازد بدون آن که دیگر به ارسال کاروان زمینی یا حمل ونقل هوایی از طریق عراق و ترکیه وابسته باشد.

این پایگاه همچنین وابستگی ایران به سودان را کمتر خواهد کرد. اگرچه سودان مدت زمان بسیاری به عنوان بندری برای ورود تجهیزات ایرانی به دریای مدیترانه و آفریقا خدمت کرده است، اما این متحد آفریقایی تهران سیاست های خود را در چند سال اخیر تغییر داده و در حال نزدیکی بیشتر به کشور ثروتمند عربستان سعودی است. خارطوم که به شدت به سرمایه گذاری های مالی عربستان سعودی محتاج و نیازمند است، ظاهراً بنادر خود را به روی نیروی دریایی ایران بسته و ارسال تجهیزات از سوی ایران برای حزب الله و حماس را دشوار کرده است. علاوه بر این در نبرد منطقه ای میان ایران و عربستان سعودی و امارات متحده عربی، این دو کشور عربی با افتتاح و ایجاد پایگاه های دریایی در جیبوتی و اریتره، کنترل دریای سرخ را به دست گرفته اند. بنابراین به نظر می رسد که ایجاد یک پایگاه ایرانی در سوریه می تواند موجب برهم زدن توازن قدرت شود.

این دو پایگاه بخشی از طرح ایران برای گسترش دسترسی منطقه ای و مناطق فراتر از آن است. تهران فرایند  ایجاد حضور قدرتمندانه تر در امتداد سواحل خلیج فارس و دریای عمان را آغاز کرده و در ماه نوامبر نیز «دریاسالار حبیب لله سیاری» در کنفرانس مطبوعاتی در تهران اعلام کرد که ایران در حال ایجاد دو منطقه دریایی و سه پایگاه نیروی دریایی در سواحل «مکران» است. وی در ادامه اظهارات خود عنوان کرد که این اقدام ایران در راستای سیاست های این کشور برای بازگشت به دریا و حضوری قدرتمندانه در آب های منطقه ای است. همچنین سیاری در اظهارات خود به برنامه های تجهیز نیروی دریایی ایران با موشک های زمین به زمین تولید داخل، هواپیماهای بدون سرنشین مستقر در دریا (پهپاد) و رادارهای رهگیری اشاره و تأکید کرده است.

سیاری همچنین  به اهداف ایران در خارج از آب های منطقه ای اشاره کرد، اما این نخستین باری نبود که ایران به این اهداف اشاره می کرد. وی در این رابطه گفت: «بدون شک، ناوگان نیروی دریایی ما در آینده ای نزدیک در اطراف آفریقا خواهد بود و از اقیانوس اطلس عبور خواهد کرد». او همچنین به آب های شرق آسیا اشاره کرد و عنوان کرد که ایران برای رسیدن به اهدف خود باید مانورهای دریایی مشترکی با کشورهای آفریقایی و آسیایی داشته باشد. در ماه می 2013، نیروی دریایی ایران سفری به بندر چینی «ژانگجینانگ» داشت و یک سال بعد نیز دو کشتی جنگی و یک زیردریایی خود را به کلمبو در سریلانکا ارسال کرد. چین نیز متقابلاً در سال 2014، دو کشتی به بندرعباس ارسال کرد. در ژانویه سال 2016 نیز تهران ناوشکنی به بندری در هند ارسال کرد تا در عملیات حفاری مشترک دریایی شرکت کند.

سیاری در بخش دیگری از اظهارات خود افزود: «اقیانوس هند از اهمیت بالایی برای جهان و جمهوری اسلامی ایران برخوردار بوده و امنیت آن برای ما و جهان بسیار مهم است. در نتیجه، ما اعلام کرده ایم که توانایی تامین امنیت در شمال اقیانوس هند برای جلوگیری از هر گونه ناامنی را داریم.» یک ماه بعد ایران کشتی های نیروی دریایی خود را به کراچی پاکستان فرستاد و این دو کشور درباره همکاری دریایی تهران و اسلام آباد بحث و گفتگو کردند. نهایتاً در ماه نوامبر دو کشتی ایرانی به بندر دوربان آفریقای جنونی رفته و سپس در شهر بندری «دار السلام» در تانزانیا لنگر انداختند. سیاری سپس اعلام کرد ایران «برای نخست بار موفق به گردش دور آفریقا شد و به اقیانوس اطلس نیز دست یافت.»

با این حال گسترش نیروی دریایی ایران آن هم با چنین سرعتی، همسایگان این کشور را نگران کرده است. ایران عملیات مستقل خود در نزدیکی خلیج عدن را با عنوان مبارزه با دزدان دریایی در سال 2011 آغاز کرد و آنها دو کشتی را از طریق کانال سوئز به بندر «لاذقیه» در سوریه ارسال کردند. این حرکت زنگ خطر را برای عربستان سعودی به صدا درآورد و مقامات ریاض پیشنهاد تشکیل نیروی دریایی مشترک عرب به رهبری عربستان سعودی را ارائه دادند. این طرح دوباره در سال های 2014 و 2015 مجدداً مورد بررسی قرار گرفت اما اختلافات میان 11 کشور درگیر در مورد ساختار و ترکیب نیروها و همچنین وظایف آنها مانع از تصویب آن شد.

اگر همه چیز این گونه پیش برود، ایران در مدت کوتاهی توانایی توسعه ظرفیت خود برای حکمرانی در خطوط حمل نقل بسیار مهم در دریای خزر و اقیانوس هند را به دست خواهد آورد. در نتیجه بیانیه اخیر ایران برای گسترش حضور خود در منطقه دریای سرخ و دریای مدیترانه می تواند انگیزه ای برای همکاری میان اسرائیل و جهان عرب باشد تا نفوذ ایران را کاهش دهند. ایالات متحده در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما به نوبه خود تقریبا ً از رویارویی با ایران در تمام موارد و زمینه ها خودداری کرد. نیروی دریایی ایالات متحده برای مقابله با نیروی دریایی سپاه پاسدارن در خلیج فارس هیچ کاری انجام نداد. بر اساس گزارش نیروی دریایی ایالات متحده، از سپتامبر 2016، 31 مورد «برخورد ناامن» با کشتی های ایرانی در خلیج فارس گزارش شده که نسبت به 23 مورد در سال 2015 افزایش را نشان می دهد. این عدم واکنش از سوی آمریکا به بهای از دست رفتن اعتبار واشنگتن برای مقابله با نیروی های تهران تمام شده است.

دولت آینده آمریکا به رهبری ترامپ باید در مقابله با تهدیدات ایران به ویژه در عرصه نیروی دریایی - که در آن ایالات متحده از برتری واضح و آشکاری برخوردار است - فعال تر عمل کند. ضروری است که خط قرمزها در اطراف نیروی دریایی ایران مشخص شده تا اطمینان حاصل شود که تحریکات ایران بدون پاسخ گذاشته نخواهد شد و عزم واشنگتن نیز نشان داده شود. اگر بخواهیم تهران را تنها بر اساس اظهارات اخیرش قضاوت کنیم، به نظر می رسد که ایران در سیاست های دریایی خود تغییرات چشمگیری ایجاد کرده و دولت ترامپ باید سیاست جامع تری را برای پاسخ دادن به جاه طلبی های ایران در پیش گیرد.    

منبع: فارن افیرز / مترجم: زهره شهریاری