نگاه نفتی روس‌‌ها به ایران

نویسنده: رضا زندی، روزنامه نگار حوزه انرژی
دیپلماسی ایرانی: شرکت ملی نفت ایران که حدود 70 میلیارد دلار بدهی دارد حالا می خواهد در 5 ساله برنامه ششم 134 میلیارد دلار سرمایه جذب کند. آیا می تواند؟ شرکت ملی نفتی که این روزها به زحمت هزینه های جاری اش را تامین می کند باید هزینه های افزایش تولید نفت خام تا 4 میلیون و 700 هزار بشکه را تامین کند. آیا می تواند؟ آیا مهمترین شرکت دولتی ایران قادر خواهد بود به سرعت قراردادهای توسعه میادین نفتی مشترک را منعقد کند و لایه نفتی پارس جنوبی را از سلطه قطر خارج کند؟ قطری ها روزانه حدود 450 هزار بشکه نفت از این لایه نفتی بر می دارند. سهم ایران از این میدان مشترک چقدر است؟ «صفر».
مذاکره با موسسات بین المللی درباره بدهی شرکت ملی نفت ایران
سنت سالانه هفته دولت، مدیران را رودرروی خبرنگاران می نشاند. مصاحبه مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران به انتها رسیده بود که پرسیدم: «شما از جذب 134 میلیارد دلار سرمایه گذاری در برنامه ششم توسعه سخن به میان آوردید. در حالی که اصل و سود بدهی های شرکت ملی نفت به حدود 70 میلیارد دلار رسیده است. فارغ از موانعی که بر سر راه قراردادهای جدید نفتی وجود دارد، سوال مهم اینجاست که آیا سرمایه شان را در اختیار پروژه های شرکتی که این میزان بدهی دارد قرار خواهند داد؟» علی کاردر با استناد به جلسه اش با مسوولان موسسات اعتباری بین المللی اینگونه پاسخ می دهد: «اتفاقا در این مورد با برخی موسسات بین المللی صحبت کرده ام. گفتند چون این بدهی ها مربوط به منابع داخلی است مشکلی برای اعتبار بین المللی شرکت ملی نفت ایجاد نمی کند. ضمن اینکه در برنامه ششم توسعه آورده شده است که بازپرداخت این بدهی از محل مازاد تولید شرکت ملی نفت ایران صورت گیرد و با توجه به مذاکراتی که با بانک ها و نهادهای مالی مرتبط داشته ایم، در صورت تصویب این موضوع، صورت های مالی شرکت ملی نفت ایران دچار مشکل نمی شود.»
نخستین مناقصه در مهر اولین میدان آزادگان جنوبی - احتمالا!
شرکت ملی نفت امیدوار است با مدل جدید قراردادهای نفتی ایران بتواند بخشی از سرمایه مدنظرش را برای توسعه میادین اولویت دار مشترک تامین کند. مدل قراردادی که الگویش را هفته گذشته هیات دولت برای سومین بار اصلاح کرد و حالا منتظر نظر نهایی هیات تطبیق مصوبات مجلس است تا قانونی شود. مدلی که دیگر حتی مدیرعامل شرکت ملی نفت از آن بعنوان IPC یاد نمی کند. هفته گذشته معاون پژوهشی و فناوری وزارت نفت مدل جدید قراردادهای نفتی ایران را «بیع متقابل پیشرفته» اعلام کرد. نسل جدید قراردادهای بیع متقابل هنوز منتقد دارد. چه در داخل مجلس، چه در میان کارشناسان. با این همه مدیرعامل شرکت ملی نفت هفته گذشته اعلام کرد که نخستین مناقصه قراردادهای جدید نفتی مهرماه برگزار می شود: «احتمال می رود از میان میدان های بزرگ نفتی، آزادگان جنوبی نخستین میدانی باشد که مناقصه آن در قالب قراردادهای جدید نفتی برگزار شود.» میادین نفتی و گازی ایران برای توسعه، بجز پول، تکنولوژی و مدیریت کارآمد، اجماع ملی هم می خواهد. شرکت ملی نفت بدون شکل دهی اجماع ملی در میان ارکان مختلف کشور و بی همراه سازی منتقدان موثر و کارشناس نخواهد توانست قراردادهای بزرگ ببندد. خاصه آنکه دولت در سال پایانی اش قرار گرفته است. سرمایه ترسو است. با این همه مدیرعامل شرکت ملی نفت پیش بینی کرد:«سه قرارداد در قالب قراردادهای جدید تا پایان سال امضا و از محل این قراردادها حدود ١٠ میلیارد دلار سرمایه به کشور جذب شود.» شاه کلید باز شدن قفل قراردادها اجماع داخلی است. بی کسب اجماع و همراهی همه ارکان کشور تحقیق چنین پیش بینی هایی سخت است.
میدان های کوچک برای داخلی ها، 7 قرارداد محرمانگی با خارجی ها
«نخستین مناقصه میدان های کوچک و متوسط نیز برای واگذاری راهبری میدان به شرکت های داخلی در آینده ای نزدیک برگزار می شود.» این را علی کاردر می گوید تا مشخص شود مناقصه میادین کوچک برای واگذاری کار به شرکت های ایرانی زودتر برگزار می شود. «بر این اساس، شرکت های داخلی می توانند راهبری میدان های متوسط و کوچک را بر عهده گیرند و با همکاری شرکت های خارجی، فعالیت های موضوع قرارداد را دنبال کنند.» سه میدان نفتی کوچک و متوسط در غرب کشور هدف گذاری شرکت نفت برای واگذاری به شرکت های داخلی است. به شرط آنکه اصلاحیه سوم الگوی قراردادهای جدید نفتی مورد تایید قرار گیرد. مدیرعامل شرکت ملی نفت تایید کرد که اولویت این شرکت برای قراردادهای جدید نفتی میدان هایی است که ضریب بازیافت آنها کمتر از 20 درصد است. «بر اساس اصلاحیه جدید دولت فرم قرارداد محرمانگی به شورای عالی امنیت ملی ارسال می شود.» به گفته کاردر تاکنون هفت قرارداد محرمانگی با شرکت های او.ام.وی اتریش، لوک اویل و زابروژ نفت روسیه، پترومینا اندونزی، وینترشال آلمان و توتال فرانسه، زاروبژنفت و لوک اویل روسیه برای مطالعه میادین نفتی ایران امضاء شده است. قرارداد محرمانگی به معنای امضای قرارداد توسعه میدان نیست. بر اساس این قرارداد شرکت خارجی در ازای مطالعه میدان متعهد می شود تا اطلاعات میادین نفتی و گازی ایران را فاش نکند.
تا پایان سال 150 هزار بشکه به تولید نفت اضافه می شود
پروژه بومی سازی ساخت ١٠ گروه کالایی، امضای ٥٢ قرارداد با دانشگاه ها برای مطالعه مخازن نفتی و گازی ایران، اختصاص ٣٤٠ میلیارد تومان برای انجام مسئولیت های اجتماعی شرکت ملی نفت، احتمال امضای نخستین قرارداد مشارکت سلف ریالی در نفت ایران، احیای رتبه اعتبارسنجی شرکت ملی نفت ایران در موسسه بین المللی فیچ و افزایش ١٥٠ هزار بشکه ای تولید روزانه نفت تا پایان سال از جمله مواردی بود که مدیرعامل شرکت ملی نفت در مصاحبه اش به آن اشاره کرد: «امیدواریم تا پایان دولت یازدهم، تولید نفت را به چهار میلیون بشکه در روز برسانیم.» او میانگین قیمت نفت ایران را از اول امسال تاکنون بشکه ای حدود 40 دلار اعلام کرد. با این رقم، درآمدهای نفتی بودجه امسال تامین شده است.
نگاه تازه شرکت ملی نفت ایران به روسیه و چین
سیاست نگاه بیشتر به شرق جزو سیاست های جدید شرکت ملی نفت شده است: «به نظر می رسد روس ها که پیش از این پروژه های زیادی را در آمریکای لاتین، عراق و ... داشتند، اکنون بیشتر به سمت ایران سوق پیدا کرده اند. با توجه به این که شرکت های روسی در بخش بالادست صنعت نفت به ویژه در حوزه ازدیاد برداشت توانمندی های خوبی دارند، امکان بهره مندی ایران از این ظرفیتها وجود دارد.» این را مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران گفت و حلقه مفقوده فعالیت روس ها در فعالیت های بالادستی را اینطور تشریح کرد: «فعالیتهای بانکی، پوشش مالی، ایجاد اعتبار و فراهم کردن منابع از سوی شرکت های روسی حلقه مفقوده فعالیت روس ها در بخش بالادستی صنعت نفت ایران است که در مذاکره با روس ها به این موضوع اشاره کرده ایم.» کاردر از عملکرد چینی ها در ایران هم دفاع کرد. او درباره فروش نفت به شرکت واسطه ای ترافیگورا هم اینگونه توضیح داد: «پیش از این خرید نفت پالایشگاه های کوچک چین از سوی چند شرکت متمرکز انجام می شد و با توجه به آزادی عمل بیشتری که به تازگی دولت چین به پالایشگاه های کوچک این کشور داده و آنها می توانند خود وارد بازار نفت خام شوند و از سویی، امکان گشایش اعتبار اسنادی و ضمانتنامه ندارند، شرکت ملی نفت ایران برای تضمین منافع خود و رفع نگرانی از این که مبادا مانند گذشته برخی منابع کشور به باد رود، از خدمات شرکتی سوئیسی که دارای رتبه بین المللی است و نزد بانکهای بین المللی اعتبار دارد استفاده می کند تا منابع شرکت ملی نفت ایران تضمین شود.»
بندر جاسک محل جدید صادرات نفت ایران
آنطور که مدیرعامل شرکت ملی نفت گفته است در سه سال آینده قرار است روزانه یک میلیون بشکه نفت از منطقه جاسک صادر شود. برای این منظور باید 1000 کیلومتر خط لوله احداث و مخازن ذخیره سازی نفت به ظرفیت 10 میلیون بشکه ساخته شود. کاردر می گوید یک پالایشگاه ٣٠٠ هزار بشکه ای هم در این منطقه ساخته: «امیدواریم این تمدن صنعتی تا سال 98 در جاسک شکل گیرد.» یکی از برنامه های تازه شرکت ملی نفت ساخت ال.ان.جی های کوچک یک و نیم تا 2 میلیارد دلاری است. «آمادگی داریم در پارس جنوبی در ظرفیت های ٢ میلیونی گاز شیرین برای استفاده در واحدهای ال. ان. جی خشکی و دریا به سرمایه گذاران بفروشیم.» کاردر این استراتژی را پس از تجریه ناموفق سخت واحدهای ال.ان.جی بزرگ نظیر ایران- ال.ان.جی عنوان کرد.
ظرفیت پالایشگاهی ایران به 3 میلیون و 200 هزار بشکه می رسد
دو روز قبل از مصاحبه مدیرعامل شرکت ملی نفت  در هفته دولت و آنسوتر از ساختمان شرکت ملی نفت، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی در میان خبرنگاران از هزینه 120 میلیارد تومانی ارتقای سامانه هوشمند سوخت سخن گفت که اگر مجلس حذف آن را تصویب نمی کرد باید از حساب های دولت پرداخت می شد. با اقدام مجلس حالا دیگر کارت سوخت و سهمیه بندی بنزین حذف شده است. «برای بهبود وضع گازوئیل در کشور پیشنهاد حفظ سامانه هوشمند کارت سوخت در بخش گازوئیل را دادیم.» این را عباس کاظمی گفت و افزود: «هم اکنون رشد مصرف بنزین در کشور به ٣,٢ درصد رسیده، در حالی که رشد مصرف انرژی در کشور بالای ٦ درصد است.» کاظمی صادرات مستمر روزانه ٤٠٠ هزار بشکه فرآورده نفتی را از موفقیت های بخش پالایش و پخش می داند که پیش از این در صنعت نفت نظیر نداشته است: «با بهره برداری و اجرای طرح های پالایشی کشور تا سال ١٤٠٤ به صادرکننده بیش از یک میلیون و ٥٠٠ هزار بشکه فرآورده نفتی تبدیل می شویم.» وی با اشاره به ظرفیت پالایشی یک میلیون و 850 هزار بشکه ای فعلی ایران پیش بینی کرد که در افق 1404 این ظرفیت به 3 میلیون و 200 هزار بشکه در روز برسد. بهره برداری از طرح فراگیر پالایشی سیراف به ظرفیت ٤٨٠ هزار بشکه در روز، پارس با ظرفیت روزانه ١٢٠ هزار بشکه، پالایشگاه آناهیتا ١٥٠ هزار بشکه، پالایشگاه ستاره خلیج فارس با ظرفیت ٣٦٠ هزار بشکه و بهمن گنو با ٣٠٠ هزار بشکه می تواند ایران را به اهداف 1404 برساند.
3 ایرلاین ایرانی چقدر به جیب مردم بدهکارند؟
پرداخت یارانه های نقدی بیش از همه ارکان دولت به صنعت نفت فشار آورده است: «در مجموع هر ماه ۲ هزار میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان به حساب هدفمندی یارانه ها و سازمان امور مالیاتی واریز می کنیم که از این مقدار ۱۷۷۰ میلیارد تومان سهم هدفمندی یارانه هاست.» مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی با ذکر ارقام یارانه ها به سراغ بدهی ایرلاین ها رفت: «شرکت های هواپیمایی مجموعا 920 میلیارد تومان به شرکت پالایش و پخش بدهکارند که 750 میلیارد تومان آن متعلق به سه ایرلاین ایران ایر، ماهان و آسمان است.» حالا معلوم نیست چرا وقتی ایرلاین ها پول نقد از مسافرانشان می گیرند حاضر نیستند بدهی بنزینی خود را به شرکت ملی پالایش و پخش پرداخت کنند. از طرفی نمی توان از اهرم قطع بنزین ایرلاین های بدهکار استفاده کرد. چه، در شرایط فعلی هیچ هواپیمایی نمی تواند روی زمین بماند. عباس کاظمی در کنفرانس خبری اش همچنین از واردات روزانه 12 میلیون لیتر در ١٦٠ گذشته خبر داد و افزایش ذخایر بنزین کشور را 700 میلیون لیتر اعلام کرد: «پیش بینی می شود در نیمه دوم سال، میانگین واردات بنزین همان ٦ تا ٧ میلیون لیتر در روز باشد.» او از افتتاح واحد بنزین سازی پالایشگاه لاوان و پالایشگاه بندرعباس در نیمه دوم امسال خبر داد و به اعلام آمادگی شرکت های کره جنوبی، ژاپنی و ایتالیایی برای حضور در طرح های پالایشی اشاره کرد: «شرکت انی ایتالیا در ساخت پالایشگاه پارس حضور دارد.»
سال گذشته 6/9 میلیارد دلار پتروشیمی صادر شد
در روز میانی هفته دولت، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران هم روبه روی خبرنگاران نشست و از امضای تفاهمنامه با شرکتهای توتال و لینده خبر داد: «در سه ساله گذشته ظرفیت نصب شده پتروشیمی به٦٠ میلیون تن رسیده است که این رقم در پنج سال آینده به ١٠٠ میلیون تن می رسد. در دولت یازدهم از نظر تولید حدود ١٥,٥ درصد رشد داشتیم.» مرضیه شاهدایی گفت که تا پایان امسال بیش از ٦ میلیون و ٥٠٠ هزار تن به ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی کشور اضافه می شود: «تولید پنج ماه امسال محصولات پتروشیمی ٢١ میلیون تن بوده که در مقایسه با مدت مشابه پارسال از رشد ٧,٧ درصدی برخوردار بوده است.» شاهدایی صادرات سال گذشته محصولات پتروشیمی را ١٨,٨ میلیون تن به ارزش ٩.٦ میلیارد دلار اعلام و از عرضه محصولات پتروشیمی در بورس دفاع کرد.
آتش سوزی حمله سایبری نبود؛ دلیل آتش سوزی های پتروشیمی چه بود؟
آتش سوزی های دوماهه اخیر پتروشیمی ها عجیب شده است. مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی علت این آتش سوزی ها را رعایت نشدن اصول ایمنی و اچ.اس.سی می داند: «در مورد حادثه در خط لوله اتیلن غرب نیز به خطای پیمانکار اشاره کرد که با انباشت خاک سبب ایجاد رانش شده است.» شاهدایی رخ داد آتش سوزی به دلیل حملات سایبری را رد کرد: «تنها دو مورد از واحدهایی که تجهیزاتی وارد کرده بودند، با بدافزارهایی همراه شدند که کنترل شد.» این آتش سوزی های مداوم به چهره شرکت ملی پتروشیمی آسیب زده است. حتی اگر آتش سوزی ها در شرکت های خصوصی شده پتروشیمی اتفاق افتاده باشد. ضروری است شرکت ملی صنایع پتروشیمی هر چه سریعتر بعنوان نهاد نظارتی در بخش اجرای اصول ایمنی ایفای نقش کند و واحد های خصوصی شده را ملزم به رعایت دقیق تر اصول ایمنی نماید. پیش از نگارش این گزارش مخزن 2001 پتروشیمی بوعلی دوباره دچار آتش سوزی محدود شد که به سرعت اطفاء شد. این وضعیت به هیچ وجه زیبنده صنعت پتروشیمی کشور نیست.
سفر زنگنه به عسلویه و خوزستان؛ وزیر نفت به الجزایر می رود
شهریور بود. در هفته دولت وزیر نفت هم دو سفر رفته بود. یکی به عسلویه و دیگری به خوزستان. در عسلویه خبر سفرش به الجزایر و شرکت در جلسات مجمع جهانی انرژی IEF و نشست غیررسمی اوپک را تایید کرد و گفت: «ایران در برهم ریختن ثبات بازار نفت نقشی نداشته است، از این رو پس از تحریم ها ما اکنون به دنبال احیای سهم خود در بازارهای جهانی نفت خام هستیم.» ایران نباید به هیچ وجه زیر بار فریز نفتی رود. حتی اگر در کوتاه مدت افزایش تولید زیادی برای خودش متصور نباشد. چه، رویه ای می شود برای مانع تراشی های آینده برای افزایش تولید نفت ایران. همچنان معتقدم مهمترین هدف طرح فریز نفتی، جلوگیری از افزایش تولید نفت ایران پس از لغو تحریم هاست. «زمانی که بی ثباتی در بازار ایجاد شد، تولید نفت ایران به زحمت به ٢ میلیون و ٧٠٠ هزار بشکه می رسید و صادرات نفت کمتر از یک میلیون بشکه در روز بود. انتظار ما این است کسانی که ثبات بازار را برهم زدند، بالاترین و اصلی ترین مسئولیت را در برگرداندن ثبات به بازار برعهده بگیرند.» او همچنین در جملات تندی درباره وضعیت جذب سرمایه گذاری در صنعت نفت گفت: «متاسفانه برخی می خواهند ایران را برای سرمایه گذاری بی ثبات جلوه دهند در حالی که ایران مظهر ثبات در منطقه است و ما افتخار می کنیم که در این منطقه آشوب زده، کشوری با ثبات داریم و باید قدر این ثبات و امنیت را بدانیم.» سایت خبری وزارت نفت که مصاحبه های مدیران هفته دولتی این وزارتخانه را پوشش داده، این بخش از سخنان زنگنه را هم اینگونه روایت کرده است: «برخی تلاش دارند در کشور سرمایه گذاری نشود. پس از اظهارات اخیر رئیس مجلس شورای اسلامی درباره قراردادهای جدید نفتی، باز عده ای بحثهای جدید مطرح کردند که با طرح این مسائل به خارجی ها پیام دهند برای سرمایه گذاری به ایران نیایند.» این سخنان زنگنه، واکنش منتقدانش را برانگیخته است. منتقدانی که در مجلس هم حضور دارند و هفته گذشته به این سخنان وزیر نفت واکنش نشان دادند. زنگنه در خوزستان هم با بیان این که با سرمایه گذاری در کشور بسیاری از مشکلات حل می کند گفت: «باید برای اعتلای کشور از آبروی خودمان هم هزینه کنیم.» حالا باید منتظر ماند و دید در هشت ماهی که دولت پیش رو دارد امکان جذب سرمایه گذاری خواهد یافت یا خیر. شاه کلید جذب سرمایه های بزرگ، شکل گیری اجماع بین همه ارکان کشور است وگرنه سرمایه ترسو است. از هر دو سو اگر سخنان تند زده شود نمی توان سرمایه جذب کرد.