عربستان صدای امت عرب نیست

محمود فهمی عبدالرزاق هویدی*

دیپلماسی ایرانی: ایران در منطقه، چهار پایتخت عربی را جذب و امت عرب را از دست داده است. اینک در برابر نقشه های جدیدی قرار داریم. وقتی برای نخستین بار به ایران آمدم، مسلمانی بودم که وارد سرزمین انقلاب اسلامی شده است. این مایه افتخار بود. اما این بار احساس دیگری مرا فرا می گیرد که من به عنوان یک فرد سنی به کشور ایران آمده ام و فقط یک مسلمان نیستم که وارد یک کشور اسلامی شده است.

راجع به جنگ ها و نقش آمریکا در منطقه سخن گفته می شود، اما فکر می کنم وارد مرحله ای شده ایم که آمریکا به چین و شرق آسیا مشغول است. با کاهش قیمت نفت، اهمیت استراتژیک خاورمیانه کاهش پیدا کرد. ما با هم جنگ می کنیم، سنی و شیعه و تصور می کنم وارد موقعیت های جدیدی می شویم و نقشه های جدید با خون ترسیم می شود. این مساله باید مورد توجه فراوان قرار بگیرد. ما این خون ها را به دست خود میان یکدیگر ریخته ایم. اکنون در سوریه ۴۵۰ هزار تن کشته شده اند. با کمال تأسف باید عرض کنم که در این فضا ایران، جهان عرب را از دست داد. من معتقد به ارزش های انقلاب اسلامی هستم اما نه به مسوولان کشور و دولت ایران. اظهار نظری البته به طور غیررسمی داشتم که ایران در چهار پایتخت عربی نفوذ دارد و چه بسا این درست است که ایران، چهار پایتخت عربی را جذب کرد ولی امت عرب را از دست داد. اینک روسیه در سوریه در کنار ایران سهیم است.

در عراق هم کردها وارد این عرصه شدند و فکر می کنم عراق دیگر یک کشور واحد نخواهد شد. مذاهب عراق علیه همدیگر فعالیت می کنند و نوعی تندروی و اختلاف وجود دارد که دنیای عرب را فراگرفته است که پایه نقشه ها به حساب می آید.

شکافی در جهان عرب میان شیعیان و اهل تسنن ایجاد شده است. نفوذ ایران قبل از دخالت های فعلی بیشتر بود، البته نکته ای که نباید فراموش شود، حمایت و پشتیبانی ایران از فلسطین است. کمک ها و حمایت هایی که می شود، به نام حمایت از انقلاب نیست. فکر می کنم این سخن، حامیان بسیاری در ایران دارد. به تصور من اکثر آقایان، مخالف گفته های من باشند، اما من خواستم با شما صادق باشم و دروغ نگویم. سخن دیگری هم دارم، اما بر این اندازه اکتفا می کنم، ان شاءالله اغراق آمیز نباشد و خواهش می کنم آن را بپذیرید، از کسی که دوست این انقلاب است و آن را حمایت می کند، اما اعتراضاتی به عملکرد این نظام دارد. من از سخنان امام اطلاع دارم، بهتر است در ادامه درباره آنچه در حال حاضر رخ می دهد، سخن بگوییم. جهان عرب در حال فروپاشی است و به شیعیان سوءظن دارد. در مورد سوریه باید پرسید که مساله چگونه شروع شد؟ مشکل سوریه با داعش شروع نشد.

ما نباید فراموش کنیم. شما ما را نترسانید. در مرحله ای ما این کار را انجام دادیم. آیا هیچ اشتباهی نمی بینید؟ تمام سیاست های ایران درست است؟ خارج از ایران دارد جهان جدیدی تشکیل می شود. امیدوارم انتقادات جسورانه و ذاتی انجام بدهید و نه تحلیل تجربه های پیشین. من از مشترکات محورهای اساسی صحبت می کنم. تمامی این صحبت ها ناشی از این اعتقاد است که آنچه عربستان می گوید صدای امت عرب است. در حالی که این درست نیست. مشکل، مشکل عرب و عجم نیست. از این رو فرض اینکه این پیشنهادات از تأثیرات عربستان و وهابیت است خیال پردازی بزرگی است.

چه کسی می گوید در بحرین انقلاب شده است؟ انقلاب یک اتفاق نظر عمومی را در بر می گیرد. در ایران و مصر انقلاب رخ داد نه اعتراض گروهی از مردم. ما همه، قربانیان توهمات هستیم. با آنچه نادرست است خیال پردازی می کنیم. شما در توهمات به سر می برید، چه بسا ما هم چنین باشیم و در نتیجه با هم درگیر می شویم. اجازه دهید بر واقعیت ها تمرکز کنیم. هیچ کدام از این پیش فرض ها با توجه به بحث های علمی، صحیح و دقیق نیست. چه کسی باید آنها را نجات دهد، ای کاش ایران موضع روشنی در حمایت از مسلمانان و نه تنها شیعیان عراق داشته باشد، ایران از شیعیان عراق حمایت می کند نه از کل مسلمانان این کشور؛ این مشکل است. در بحرین نیز شیعیان مطرح و مسلمانان به فراموشی سپرده شده اند. من فراموش نمی کنم که باید از این توهمات خارج شویم. اصلا اینکه جنگی بین شیعیان و اهل تسنن باشد را آمریکا و اسرائیل مژده می دادند.

تصور این است که اشتباه فقط در طرف دیگری است، در حالی که هر دو طرف باید اشتباه خود را به نفع تفاهم بپذیریم. من همچنان معتقد به گزینه تفاهم و گفت وگو هستم اما این گفت وگو شرایط دارد. طرفین توهمات و خیالات خود را همچنان دارند. باید از این خیالات رها شویم. ایران از یمن چه می خواهد و یمن چه نفعی برای ایران دارد؟ می خواهد با عربستان درگیر شود؟ در مورد یمن دو دیدگاه از ایرانی ها شنیده ام، یکی اینکه ما هیچ اقدامی در یمن نداریم و دوم اینکه آنها ستمدیده هستند و به همین دلیل مورد حمایت ما قرار می گیرند.

ما در مصر مظلوم هستیم، از دولت مصر دفاع نمی کنم بلکه انتقاد هم کرده ام. من موضع دولت مصر را محکوم می کنم. مطالبی وجود دارد که نیاز به بازنگری دارند. باید این شجاعت را در اظهارنظرهای خود داشته باشیم.

تکفیری ها حتی ما را نیز تکفیر می کنند. آنچه در سوریه اتفاق افتاد، حاصل دخالت نبود، از انقلاب مردمی بود که خواسته هایی عقلانی داشتند. از آن دخالت ها منافعی حاصل شد اما انقلاب در سوریه با دخالت بیگانه ها حاصل نشد. آنها تلخکامی ها، تنگ نظری ها و نفرت را ایجاد کردند و کاری کردند که ما خواسته بیگانگان را به اجرا درآوریم.

من ۳۷ سال است که کنار انقلاب اسلامی هستم و وقتی از سیاست های اتخاذشده در ایران انتقاد کردم مورد حمله قرار گرفتم. سفرهای بسیاری به ایران داشتم و واقعیت را می دیدم. ما اینگونه نیستیم که شکننده و ذلیل باشیم و تبلیغات بر ما تأثیر بگذارد یا گرفتار تناقض گویی باشیم. ما نادان نیستیم، صحبت هایی می کنیم که ممکن است درست یا غلط باشد. اگر سخنان ما مورد پسند شما نباشد یعنی با تکفیری ها هستیم؟ این منطق گفت وگو نیست. شجاعت بیان آنچه در سینه ها است بسیار اهمیت دارد.

* محقق، تحلیلگر و روزنامه نگار مصری، متن سخنرانی در نشست دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه، درباره «روابط ایران و اعراب». این بخشی از اظهارات هویدی است و برخی مواضع وی قابل انتشار نبود و انتشار آن در «دیپلماسی ایرانی» به منزله تائید گفته های او نیست.

انتشار اولیه: شنبه 8 اسفند 1394 / انتشار مجدد: شنبه 15 اسفند 1394