تعارض تهران - ریاض؛ جنگ سردی که پایان ندارد

نویسنده: فرد کاپلان

دیپلماسی ایرانی: یکی از مهم ترین موضوعاتی که در میان انتشار گسترده اخبار مربوط به افزایش تنش ها میان ایران و عربستان باید به آن توجه کرد، این است که هر دو کشور- یا حداقل بخش هایی از حاکمیت آنها - به دنبال شعله ورتر کردن آتش سیاست در خاورمیانه هستند. هنوز مشخص نیست که آیا هدف اصلی عربستان از اعدام شیخ نمر تشدید تنش ها با ایران بوده است یا خیر. اما به اعتقاد مقامات آمریکایی صاحب تجربه در امور خاورمیانه، بدون شک مقامات عربستانی منتظر واکنش تند از سوی ایران بوده اند.

با همه این ها، اعدام شیخ نمر اقدامی تحریک آمیز بود. اگرچه شیخ نمر همواره با پادشاهی عربستان مخالف بوده است، اما وی هرگز رو به مخالفت خشونت آمیز نیاورده بود. در گذشته، حامیان وی بازداشت شده و پس از طی کردن مدت معینی در زندان، آزاد می شدند. هیچ یک از رهبران تشیع عربستان نیز سرنوشتی مشابه نمر نداشتند.

حمله جمعی به سفارت عربستان در تهران نیز واکنشی خارج از حد متعارف بود. هنوز مشخص نیست که آیا این حملات سازماندهی شده بوده و یا خودسرانه انجام شده و در صورت سازماندهی مسئولیت اصلی آن با چه کسی بوده است؟

رئیس جمهور ایران این اقدام را محکوم کرده و گفته است : «اجازه نمی دهیم که گروه های خودسر با اقدامات غیرقانونی خود، اعتبار جمهوری اسلامی را زیر سوال ببرند.» احمد خاتمی، امام جمعه موقت تهران نیز ضمن محکوم کردن اعدام شیخ نمر، حمله به سفارت عربستان را کاری ناشایست خواند.

پاسخ عربستان سعودی به حمله به سفارت خود در تهران، قطع روابط دیپلماتیک با ایران بود. بحرین نیز به دنبال عربستان روابط خود را با ایران قطع کرد و امارات نیز با فراخواندن سفیر خود، رابطه با تهران را به سطح کاردار تقلیل داد.

می توان گفت که اقدامات عربستان و ایران ناشی از سیاست داخلی این دو کشور است، اگرچه این احتمال از خطرناک بودن این واکنش ها نمی کاهد. خاندان پادشاهی عربستان همواره از سوی مخالفان شیعه مذهب داخلی احساس خطر می کند و در یمن نیز در حال جنگ با نیروهای شیعی است، نیروهایی که آنها را نائبان ایران می داند. عربستان از این که مذاکرات بین المللی در مورد سوریه منجر به ابقای بشار اسد در قدرت شود، بیم دارد. بهبود روابط واشنگتن - تهران و نمود عینی آن در برجام نیز از دیگر نقاط نگرانی ریاض است. منتقدان عربستان بر این باورند که پافشاری این کشور برای پشت کردن آمریکا به ایران، می تواند بارقه های جدید برقراری صلح و ثبات در منطقه را از میان ببرد. عربستان به خوبی درک کرده است که اوباما مایل به پیوستن به جنگ ریاض علیه تشیع نیست.

در این میان، جمعی در ایران نیز از پیشرفت ها و دستاوردهای دیپلماتیک دولت از جمله برجام خشنود نیستند. عمده ترین دلیل آنها نیز حفظ فاصله ایران از غرب است. همانطور که عربستان و اسرائیل از گسترش نفوذ ایران نگران هستند، برخی در ایران نیز از گسترش کالاها و افکار غربی در ایران بیم دارند.

احتمال درگرفتن جنگ میان عربستان و ایران وجود ندارد، چرا که موقعیت جغرافیایی دو کشور ملزومات آن را فراهم نمی کند، اما این خطر وجود دارد که جنگ های نیابتی عربستان و ایران در منطقه بیش از پیش پیچیده شود و تا آنجا پیش برود که سرنوشت سیاسی کل منطقه به آن ها گره بخورد. همکاری ایران و عربستان در جنگ با داعش و آتش بس در سوریه ضروری است و نشستن این دو رقیب دیرین بر سر میز مذاکره حتی در بهترین شرایط نیز بسیار دشوار بود. به طور خلاصه می توان گفت که در صورت عدم مدیریت تنش های اخیر میان عربستان و ایران، مهم ترین موضوعات منطقه لاینحل باقی خواهند ماند.

در این شرایط از اوباما چه کاری بر می آید؟ سایر رهبران غربی چه واکنشی باید از خود نشان دهند؟ در گام اول، غرب نباید هرگونه تنش میان عربستان و ایران را طبق عادت دیرینه این دو کشور، در چارچوب اختلاف شیعه و سنی ببیند و مهم تر این که، غرب و در راس آن آمریکا نباید به جانبداری از یک طرف بپردازد. غرب باید به تشویق کشورهایی نظیر امارات بپردازد که از قطع رابطه با ایران اجتناب کرده و به محدود کردن روابط خود با تهران بسنده کرده اند و از آن ها بخواهد که عربستان را متقاعد کنند که پایان روابط دیپلماتیک خود با ایران را به تعلیق روابط تغییر دهد. جان کری باید دور جدیدی از سفرهای دیپلماتیک خود در خاورمیانه را آغاز کند و همزمان تلاش ها برای پیشبرد مذاکرات صلح سوریه و تقویت ائتلاف مبارزه با داعش باید ادامه پیدا کند.

با این همه، ریشه های جنگ سرد ایران و عربستان بسیار واقعی و عمیق است و حوادث چند روز گذشته تنها نشان می دهد که پایان این اختلافات تا چه اندازه غیرممکن است.

منبع: اسلیت/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 25