شکاف ایران و عربستان به راحتی پر نمی‌شود

دیپلماسی ایرانی – زکیه یزدان شناس: مجید رفیع زاده، اندیشمند ایرانی-آمریکایی علوم سیاسی و محقق دانشگاه هاروارد است. وی رئیس شورای بین المللی آمریکا و عضو هیات تحریره مجله هاروارد اینترنشنال ریویو ( Harvard International Review) است. رفیع زاده کارشناس اندیشکده آمریکایی «وودرو ویلسون» است و با رسانه های بین المللی از جمله الجزیره انگلیسی، راشا تودی، سی ان ان، رادیو و تلویزیون بی بی سی، ای بی سی، فاکس نیوز، سی ان بی سی و سی سی تی وی همکاری می کند. وی همچنین برای مجلات و روزنامه هایی چون نیویورک تایمز، فارن پالسی، الجزیره، لس آنجلس تایمز، نیشن، آتلانتیک، نیوزویک، مجله بین المللی دانشگاه ییل، جورج تاون و جورج واشنگتن مطلب می نویسد.

بحران سوریه و جنگ های نیابتی گسترده در این سرزمین و تروریسمی که هم اکنون پای آن به اروپا، زمین امن آوارگان سوری کشیده شده، موضوعاتی است که در مورد آن به گفت و گو با دکتر رفیع زاده پرداخته ایم.

به عنوان اولین سوال، ارزیابی شما از استراتژی فعلی آمریکا در مبارزه با داعش چیست؟ آیا امتناع اوباما از فرستادن نیروهای زمینی ارتش آمریکا به سوریه منجر به گسترش بحران در این کشور شده است؟

آمریکا در مورد جنگ با داعش فاقد دستور کاری جامع، مشخص و واضح است. به نظر من استراتژی آمریکا را می توان با سیاست خارجی «صبر کن و ببین چه پیش می آید» توصیف کرد. استفاده از نیروی زمینی نیز نمی تواند بحران سوریه را پایان دهد و در مقابل منجر به گسترش جنگ های نیابتی منطقه ای و بین المللی در سوریه می شود. سوریه تبدیل به یکی از بزرگترین سرزمین های درگیر جنگ نیابتی در عصر حاضر شده است و راه حل نظامی نمی تواند به این غائله پایان دهد. تنها راهکار سیاسی قابل اعتماد است.

واکنش غرب به حملات تروریستی 13 نوامبر در پاریس چگونه باید باشد؟ آیا آمریکا و متحدان آن باید با تشدید حملات هوایی و اعزام نیروهای جدید به سوریه درصدد شکست داعش برآیند؟

قدرت های غربی باید به تجدید بنیان های سیاست خارجی خود در مورد کشورهای خاورمیانه ای بپردازند. حمایت از رژیم های اقتدارگرا منجر به ظهور گروه های افراط گرا و نتایج ناخواسته شده و این سیاست غلط منجر به بروز جنگ ایدئولوژیک -و نه نظامی- شده است.

افزون بر این، جوامع غربی باید اقلیت های مذهبی را به شکلی موثرتر در خود ادغام کنند. دولت های سکولار نباید به مداخله در امور مذهبی بپردازند. تضاد طبقاتی، تبعیض و نژادپرستی نیز مورد توجه قرار بگیرد. ( اکثر تروریست هایی که در حوادث 13 نوامبر پاریس شرکت داشتند از اتباع فرانسه بودند.)

اعزام سربازان بیشتر به سوریه نمی تواند گزینه مناسبی باشد و تنها احساسات ضدآمریکایی- ضد غربی را تشدید می کند. بعلاوه، افزایش سربازان آمریکایی می تواند بستر لازم را برای داعش فراهم کند تا نیروهای بیشتری برای مبارزه با سربازان خارجی جذب کند. به عبارتی این اقدام تنها تعارضات را بیش از پیش نظامی کرده و آن را به سوی افراطی شدن پیش می برد.

نظر شما در مورد مداخله نظامی روسیه در سوریه چیست؟ آیا اهداف پوتین در تعارض کامل با منافع آمریکا و غرب قرار دارد؟ آیا این دو کشور می توانند سرانجام با هم به توافق برسند؟

روسیه نیز مانند هر کشور دیگری به دنبال حفظ منافع ملی، ژئوپلتیکی و استراتژیک خود در منطقه است. روسیه تلاش می کند که به کشورهای غربی و به ویژه به آمریکا این پیام را منتقل کند که اجازه ندارند در هر منطقه ای دخالت کرده و دولت ها را تغییر بدهند. بعلاوه، پوتین به دنبال تاکید مجدد بر نقش خود در رهبری جهان، پس از افزایش تنش ها میان روسیه و غرب و تحمیل تحریم های اقتصادی به مسکو به دنبال الحاق کریمه به روسیه است. نقش روسیه در سوریه نفوذ آن را در منطقه افزایش داده و اهرم فشاری در اختیار آن قرار می دهد تا غرب را وادار به رفع تحریم ها کند. به نظر من اختلافات میان روسیه و غرب در مورد سرنوشت سوریه بسیار عمیق است. اما روسیه احتمالا آمادگی پذیرش سوریه بدون اسد را دارد.

نظر شما در مورد ائتلاف اخیر میان روسیه و ایران چیست؟ آیا اهداف روسیه و ایران در سوریه یکسان است؟ آیا این ائتلاف را استراژیک می بینید یا ائتلافی در سطح تاکتیک؟ در مورد رقابت های جاری در سطح منطقه خاورمیانه چگونه فکر می کنید؟ ایران، عربستان سعودی و ترکیه هر یک منافع خود را به اشکال مختلفی در منطقه تعریف کرده اند. آیا این منافع متفاوت می تواند منجر به پیشرفت روند صلح در سوریه شود؟

این موضوع پیچیدگی بحران سوریه را برجسته می کند. بحران سوریه در چهار حلقه متداخل به هم گره خورده است. تنش های داخلی، منطقه ای، بین المللی و نقش بازیگران غیردولتی جهانی مانند گروه داعش. ائتلاف روسیه و ایران هم استراتژیک است و هم تاکتیکی. هدف از این ائتلاف ایجاد موازنه معکوس مقابل نفوذ ژئوپلتیکی اجماع واشنگتن و قدرت های غربی است.

اگر کشورهای منطقه روی منافع مشترک خود (مانند مبارزه با گروه های افراطی سنی) تمرکز کنند، می توانند وارد روند صلح شوند. اما در هر صورت شکاف استراتژیکی و ژئوپلتیکی میان عربستان سعودی از یک سو و ایران از سوی دیگر بیشتر از آن است که به راحتی پر شود.

نظر شما در مورد نقش ایران در منطقه پس از توافق برجام چیست؟ آیا نقش ایران افزایش یافته یا بیش از پیش کنترل شده است؟

به نظر من مشروعیت بین المللی ایران پس از توافق هسته ای افزایش یافته است. من فکر نمی کنم که جمهوری اسلامی ایران در مورد موقعیت فعلی خود در سوریه و عراق احساس اطمینان داشته باشد. رهبران ایران ترجیح می دهند که بیش از استفاده از قدرت سخت، از قدرت نرم بهره ببرند.

انتشار اولیه: شنبه 7 آذر 1394 / انتشار مجدد: جمعه 13 آذر 1394