سه کشوری که ایران به دنبال افزایش مناسبات تجاری با آنها است

نویسنده: نادر حبیبی *

دیپلماسی ایرانی: 24 نوامبر، کشورهای گروه 5+1 و ایران با تمدید هفت ماهه مذاکرات هسته ای موافقت کردند. وضعیت عملکرد بازار بورس و بازار ارز (غیر رسمی) از 24 نوامبر نشانه ای از احساسات عمومی است که با مشخص شدن نتیجه مذاکرات هسته ای تبدیل به ناامیدی عمومی شد. در چند هفته ی گذشته بازار بورس تهران بیش از 8 درصد از ارزشش را از دست داد. (و 20 درصد در سال 2014) در حالی که نرخ برابری ریال در برابر دلار بیش از 10 درصد سقوط داشته است.

بخش خصوصی ایران پیش بینی می کرد با توافق هسته ای، تحریم های مخرب اقتصادی برداشته می شود و وضعیت گرگ و میش فعلی به پایان خواهد رسید. اما در عوض آن چه آنها دریافت کردند، ادامه وضعیت عدم قطعیت بود. در طول دو سال گذشته، این عدم قطعیت، ریسک سرمایه گذاری در ایران را برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی افزایش داده است.

پس از رکود اقتصادی شدید سال 2012 و اوایل سال 2013 توافق موقت باعث لغو برخی از تحریم ها و آزاد شدن بخشی از درآمدهای نفتی و ادامه یافتن تولید یک میلیون بشکه نفت در روز شد، البته این میزان خیلی کمتر از به طور میانگین 2.3 میلیون بشکه ای است که قبل از تحریم های غرب صادر می شد. این گشایش در ترکیب با مدیریت بهتر اقتصادی توسط کابینه رئیس جمهور حسن روحانی و افزایش خوشبینی درباره مذاکرات تاثیر مثبتی بر شرایط اقتصادی داشته است. رشد اقتصادی که در سال 2013 منفی بود در چهارماهه دوم سال 2014، به 4.6 درصد رسید. نرخ تورم هم کاهش یافته است و از حدود 40 درصد در سال 2013 به 25 درصد در سال 2014 رسیده است.

با وجود این پبشرفت ها هنوز اقتصاد ایران تحت فشار است. علاوه بر این قیمت نفت از ماه ژوئن تاکنون کاهشی 40 درصدی داشته است و به نظر نمی رسد این روند کاهشی به این زودی ها متوقف شود. ترکیب کاهش قیمت نفت و تحریم های نفتی موجب فشار مالی و کسری بودجه می شود. این مسئله دولت روحانی را برای تنظیم بودجه سال آینده دچار انتخاب های دشواری می کند. دولت در بودجه سال آینده قیمت نفت را 70 دلار در نظر گرفته است که کمتر از 100 دلار بودجه فعلی است.

در مدت زمان تمدید هفت ماهه مذاکرات هسته ای، ایران به شدت علاقمند است تا روابط اقتصادی اش با چین، روسیه و ترکیه را گسترش دهد. چین در حال حاضر دومین منبع وارداتی کالا به ایران بعد از امارات متحده عربی است. به طور مشابه چین بزرگترین خریدار نفت ایران با 420 هزار بشکه در روز است. بعد از چین، هند با 199 هزار بشکه واردات در سال 2013 قرار دارد. چین همچنین بزرگترین شریک تجاری ایران نیز به شمار می رود.

ایران همچنین پیشرفت هایی در زمینه مذاکرات اقتصادی با روسیه داشته است، کشوری که آن هم مورد تحریم های غرب قرار گرفته است. در سال جاری چند توافق سرمایه گذاری و تجاری میان مسکو و تهران مورد مذاکره قرار گرفته است. در چند ماه آینده این توافقات اجرایی می شوند و ایران تکنولوژی های مربوط به انرژی و هسته ای به همراه گندم و صنایع برقی را در عوض نفت دریافت خواهد کرد.

ایران همچنین به شدت در تلاش است تا روابط تجاری اش با ترکیه را بهبود ببخشد. حجم تجارت دو جانبه میان دو همسایه در حال حاضر حدود 20 میلیارد دلار است و ایران بزرگترین تامین کننده گاز طبیعی ترکیه است. وزیر اقتصاد ایران در جریان دیداری که ماه گذشته از ترکیه داشت، پیشنهاد کرد که ارزهای دو کشور به جای دلار برای مبادلات تجاری دو جانبه استفاده شود. اما ایالات متحده هنوز در ترکیه دارای نفوذ است و رجب طیب اردوغان قصد ندارد به صورت علنی تحریم های ایالات متحده علیه ایران و روسیه را نادیده بگیرد.

حتی اگر تلاش ایران در زمینه گسترش مناسبات اقتصادی با این سه کشور موفقیت آمیز باشد، حجم کلی تجارت خارجی ایران در هفت ماه آینده، به خاطر کاهش درآمد نفتی، کمتر خواهد شد. در حالی که اعمال تحریم های جدید علیه ایران متوقف شده است، قیمت پایین تر نفت اثرات مخرب زیادی بر ذخایر ارزی ایران خواهد داشت. تعجب آور نیست که مقامات و رسانه های ایران، عربستان سعودی را عامل کاهش قیمت نفت و آسیب رساندن به ایران و روسیه می دانند. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه هم اظهارات مشابهی در این زمینه داشته است.          

* استاد اقتصاد خاورمیانه در دانشگاه برندیس

منبع: نشنال اینترست/ مترجم: حسین هوشمند