بازگردان قطار دیپلماسی به ریل روابط با همسایگان

دیپلماسی ایرانی: ترکیه پس از یک دوره نسبی انزوا در روابط با همسایگان، در هفته های اخیر دیپلماسی فعال تری با رفت و آمدهای داوود اوغولو در پیش گرفته است. هدف از این دیپلماسی ترمیم روابط ترکیه با همسایگانی چون ایران و عراق است. کمتر از دو هفته از سفر داود اوغلو به عراق رجب طیب اردوغان از تلاش کشورش برای بهبود روابط با دولت عراق و ایران سخن گفت که این اظهار نظر اردوغان نشانه ای از بازگشت ترکیه  به رفع تنش های موجود در روابط  با دو همسایه مهم خود است، اما در این میان روابط در هم تنیده ترکیه با منطقه کردستان عراق برای دولت بغداد سوال برانگیز است، به ویژه آنکه جمعه گذشته 8 آذرماه ترکیه با منطقه کردستان عراق قرارداد صدور نفت و گاز از این منطقه به ترکیه و از آنجا به بازارهای جهانی امضا کرده است و طبق این قرارداد بناست از ابتدای سال آینده میلادی نفت اقلیم کردستان عراق از طریق خط لوله به بندر جیحان و از آنجا به بازارهای جهانی منتقل شود. این توافقنامه انتقاد شدید دولت عراق را در پی داشته است و حسین شهرستانی اعلام کرده چنین توافقی بدون موافقت دولت عراق انجام گرفته و مغایر قانون اساسی عراق است که در آن تاکید شده هر گونه دخل و تصرف در منابع نفتی که ثروت ملی و متعلق به همه عراقی هاست باید با موافقت دولت مرکزی انجام گیرد و این اقدام را نقض حاکمیت دولت عراق بر ثروت ملی خوانده است.

در این میان آنچه بیشتر جلب توجه می کند رویکرد دو سویه ترکیه نسبت به کلیت عراق از یک سو باقی ماندن تنش با دولت بغداد  و از سوی دیگر  بهبودی روابط با منطقه کردستان عراق است. دو هفته پیش از این بود که مسعود بارزانی رئیس منطقه کردستان عراق به دعوت رسمی رجب طیب اردوغان به شهر بزرگ کردنشین ترکیه دیاربکر رفت و مورد استقبال گرم اردوغان قرار گرفت. از نظر دولت بغداد نوع رابطه ترکیه با کردستان عراق با اظهارنظرهایی که مقام های ترکیه برای تقویت روابط و یا رفع تنش ها و سوء تفاهم ها با بغداد عنوان کرده اند در تناقض است، اما صرف نظر از رایزنی های موجود میان ترکیه و منطقه کردستان عراق باید این نکته را مورد توجه قرار داد که ترکیه در مسیر احیای روابط خودبا همسایگانی چون ایران و  عراق است و در این میان دولت ترکیه تلاش می کند تا از فرصت های موجود برای بازگشت به عرصه روابط با این کشورها استفاده کند که می توان به علاقه مندی مقام های ترکیه  به رفت  و آمدهای جدید بین این کشور و ایران و همچنین عراق اشاره کرد.

 به نظر می رسد این سیاست ترکیه تحت تاثیر عواملی چون به چالش کشیده شدن سیاست خارجی ترکیه در خاورمیانه و از جمله در ارتباط  با مصر و سوریه است و در همین حال ترکیه در دو سال گذشته مسیر انزوا در روابط با همسایگان و در نقطه تقابل با تئوری تنش صفر با آنها حرکت کرده است که اکنون بازگردان قطار دیپلماسی به ریل روابط  با همسایگان مستلزم بازنگری اساسی در نگرش سیاست خارجی ترکیه و حرکت به سمت واقع گرایی است، چراکه نوع مواضع ترکیه در قبال کشورهای خاورمیانه دستخوش انقلاب و بحران متناسب با وزن سیاسی این کشور نبود و نوعی گسیختگی در آن مشاهده شد. این شتابزدگی سبب شد تا موقعیت سیاسی ترکیه در منطقه خاورمیانه به چالش کشیده شود و اکنون  دولت ترکیه در صدد ترمیم گسل های روابط با کشورهای منطقه از جمله همسایگان است. شاید یک دلیل عمده ترمیم این گسل ها وضعیت سیاسی اجتماعی داخلی ترکیه باشد، بدان مفهوم که ترکیه در سال آینده با انتخابات مهم محلی و ملی مواجه است و حزب عدالت و توسعه از اکنون در صدد انسجام آراء طرفداران خود در سطوح مختلف است به همین دلیل شاید اردوغان و همفکرانش چون داود اوغلو بازگشت به سیاست فعال مبتنی بر اعتمادسازی بر مدار حسن همجواری را در دستور کار خود قرار داده اند تا از یک سو احزاب رقیب داخلی را در استفاده از اهرم بن بست ها در سیاست خارجی ترکیه خلع ید کنند و از سوی دیگر ترکیه را همچنان بازیگر خلاق و صحنه گردان خاورمیانه معرفی کنند که این هدف در راستای بهره های انتخاباتی است. اما در نگاه راهبردی ترکیه می داند در شرایطی که تحولات جدیدی در منطقه خاورمیانه در شرف شکل گیری است  باید از این میان تغییرات پیش آمده در دیپلماسی منطقه ای و بین المللی ایران را مدنظر قرار داده و از فرصت های نوین در راستای بازسازی سیاست خاورمیانه ای خود بهره ببرد.

 اما این پرسش مطرح است که آیا رفت و آمدهای میان ترکیه، ایران و عراق صرف نظر از اراده پدید آمده  برای بهبود روابط می تواند در نگاه مشترک این کشورها در خصوص سوریه هم تاثیری داشته باشد؟ به نظر می رسد که دولت اردوغان با آنکه شرایط جدید در سوریه را درک می کند، لیکن نمی خواهد تغییر اساسی در نگرش خود در ارتباط با سوریه انجام دهد، به همین دلیل است که مقام های ترکیه  همچنان از تغییر سیاسی در سوریه حمایت می کنند و این احتمال بسیار قوی است که دولت عدالت و توسعه اتخاذ مواضع نهایی در ارتباط با سوریه را به پس از کنفرانس بین المللی ژنو 2 در ارتباط با سوریه موکول کند. این کنفرانس می تواند مجالی به آنکارا دهد تا در مواضع بازیگران و گروه های ذی نفوذ داخلی، منطقه ای و بین المللی در ارتباط با سوریه  توازن برقرارکند.

شاید به همین دلیل است که سیاستگذاران ترکیه تغییرات اجتناب ناپذیر در سیاست منطقه ای خود را نه تنها تابعی از چالش ها و گاه بن بست ها در رویکرد خود می دانند بلکه در ابراز تمایل بازیگران منطقه ای به تحول در روابط با ترکیه قلمداد می کند. این رویکرد در راستای مهار کردن انتقادهای داخلی در قبال چرخش در مواضع خارجی ترکیه از جمله در ارتباط با ایران و همسایگان ارزیابی می شود. اما تردید وجود دارد که دولت ترکیه بتواند همزمان دروازه های روابط با همسایگان و بازیگران پیرامونی (ایران، عراق، سوریه و مصر) که در دو سال اخیر بسته شده است را باز کند. /14

انتشار اولیه: چهارشنبه 13 آذر 1392/ باز انتشار: یکشنبه 17 آذر 1392