به اسم مذاکره به کام ژست های دیپلماتیک

دیپلماسی ایرانی: جان کری، سومین سفر خود به ترکیه را در قامت وزیر امور خارجه امریکا با هدف ایجاد تحولی جدید در روند مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل انجام داد. او بعد از ترکیه به سرزمین های اشغالی و رام الله رفت و رایزنی ها در این زمینه را ادامه داد. رایزنی هایی که به نظر می رسد نتایج حداقلی در بر داشته است. تزیپی لیونی، نماینده رژیم صهیونیستی در مذاکره با فلسطینیان در واکنش به این سفر گفته است که اسرائیل حاضر است از پیش شرط به رسمیت شناختن کشور یهود توسط فلسطینیان برای آغاز مذاکرات صلح عقب نشینی کند اما مذاکرات صلح میدانی نیست که ترکیه بخواهد در آن میانجی باشد. تازه ترین اظهار نظر خانم لیونی ، دلایل بن بست در مذاکرات، ریشه اصرارهای اخیر واشنگتن بر مصالحه فلسطین و اسرائیل ،احتمال همراهی حماس با روند سازش و نقش ترکیه در این مذاکرات را با  محمد علی مهتدی، کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه در میان گذاشتیم:

خانم لیونی، اعلام کرده است که اسرائیل حاضر است از پیش شرط به رسمیت شناختن کشور یهود توسط فلسطینیان برای آغاز مذاکرات صلح عقب نشینی کند. به نظر شما این موضع گیری تا چه حد اهمیت دارد؟

خانم لیونی به عنوان طرف مذاکره کننده از سوی اسرائیل تعیین شده است. علت این انتخاب نیز این است که او در دوره نخست وزیری در مقایسه با نتانیاهو مواضع نرم تری داشته است. اما در واقع هدف ها و سیاست های اسرائیل تفاوتی نمی کند، چه خانم لیونی مذاکره کننده باشد و چه آقای نتانیاهو؛ مسئله این است که امریکا اصرار دارد که مذاکرات صلح بین دو طرف شروع شود. طبیعتا شرط هایی که هر دو طرف دارند باعث می شود که این مذاکرات به مانع برخورد کند پیشرفتی نداشته باشد. این سخن خانم لیونی و صرف نظر کردن از این پیش شرط، در واقع با هدف هموار کردن راه برای آغاز مذاکرات انجام گرفته است. مذاکراتی که همه می دانند به نتیجه ای نمی رسد. چون این نخستین بار نیست که بین اسرائیل و فلسطینی ها مذاکراتی صورت می گیرد. ظرف سی سال گذشته فلسطینی ها مرتب با اسرائیلی ها مذاکره کرده اند به هیچ نتیجه ای نرسیده اند. قبل از روی کار آمدن شارون زمانی که آقای اولمرت نخست وزیر بود، محمود عباس 18 دور مذاکره کرد. در آن زمان خانم لیونی وزیر امور خارجه بود. این مذاکرات هیچ نتیحه ای نداشت.

چرا چنین مذاکراتی به نتیجه نمی رسد؟

علت این است که اگر قرار باشد دولت مستقل فلسطینی تشکیل شود، این سوال وجود دارد که در کدام سرزمین باید مستقر باشد؟ فعلا فلسطینی ها فقط نوار غزه را در اختیار دارند. اما اسرائیل کرانه باختری را بخشی از سرزمین آباء و اجدادی خود می داند و به هیچ عنوان حاضر به عقب نشینی از کرانه باختری نیست. در حالی که فلسطینی ها معتقدند که بایستی دولت مستقل فلسطین در کرانه باختری و نوار غزه یعنی در اراضی اشغالی 1967 به پایتختی قدس شریف تشکیل شود. قدسی که اسرائیل آن را پایتخت ابدی خود اعلام کرده است. بنابراین، برای همه مشخص است که این مذاکرات به هیچ نتیجه ای نمی رسد و قرار هم نیست به نتیجه برسد. اما تشکیلات خودگردان که همه پل ها را پشت سر خود از زمان موافقت نامه اسلو خراب کرده، راه و چاره دیگری جز ادامه مذاکره ندارد. بنابراین، این مذاکرات در صورتی که آغاز شود زیر فشار و اصرار امریکا است و مذاکره برای مذاکره است نه مذاکره برای رسیدن به یک هدف.

در این صورت  چرا امریکا این همه تاکید دارد که مذاکرات شروع شود؟

امریکا برای خاورمیانه طرحی دارد و آن از بین بردن محور مقاومت در منطقه و جا انداختن اسرائیل به عنوان کشور دوست اعراب است. هم اکنون می بینیم که عملا ائتلافی بین ترکیه و اسرائیل و عربستان و قطر و مصر و اردن وجود دارد و به جای این که اسرائیل دشمن باشد، این بار اسرائیل در کنار برخی از کشورهای عربی برای تغییر شکل منطقه و از بین بردن محور مقاومت قرار گرفته است. این هدف اصلی است. از آن جا که آن ها نمی خواهند مسئله ای به نام مسئله فلسطین مطرح باشد و به عنوان مانع در سر راه این هدف قرار داشته باشد، می خواهند هر طور شده این مذاکرات را شروع کنند. آن ها با این کار در باغ سبزی نشان می دهند که امریکا می خواهد دولت مستقلی برای فلسطینی ها به وجود آورد تا با منحرف کردن افکار عمومی به ضربه یا تضعیف محور مقاومت بپردازد.

با توجه به این که اخیرا شاهد پیگیری روند همگرایی میان گروه های فلسطینی بوده ایم و فتح و حماس در چارچوب توافق های آشتی ملی مواضع نسبتا هماهنگی داشتند. به نظر شما حماس با این روند همراهی خواهد کرد؟

کسانی در داخل حرکت حماس مایل هستند که وارد مذاکره شوند و از این که غرب یا امریکا بخواهد مذاکره با حماس را آغاز کند خوشحال می شوند. اما اگر حماس چنین اشتباهی مرتکب شود، در همان راهی حرکت می کند که قبلا سازمان فتح در آن قدم گذاشته است و به هیچ نقطه و نتیجه ای نرسیده است بلکه مشروعیت مقاومت را از دست داده و موقعیت آن در داخل افکار عمومی فلسطین بسیار ضعیف شده است. برخی از کشورهای عربی از جمله مصر و اردن حماس را تشویق می کنند که در این مسیر قدم بگذارد. اما اگر حماس بپذیرد که در این راه وارد شود در آن صورت دیگر حماس نخواهد بود. حماس یعنی حرکت مقاومت اسلامی فلسطین، رها کردن مقاومت و روی آوردن به استراتژی مذاکره، همان سرنوشتی را برای حماس پدید می آورد که برای جنبش فتح ایجاد شده است. البته من تصور نمی کنم حماس به این سرعت راضی شود که اسرائیل را به رسمیت بشناسد. چون به رسمیت شناختن اسرائیل از دیدگاه اسلامی جایز نیست، اقدامی خلاف شرع است و حماس با چنین کاری موقعیت خود را در چارچوب اسلام گرایی در منطقه به طور کلی از دست خواهد داد.

شما اشاره ای به نقش ترکیه داشتید. آقای کری در سفر به ترکیه تلاش کرده که به نحوی آشتی میان ترکیه و اسرائیل ایجاد کند و بتواند ترکیه را وارد فرایند صلح کند. از طرف دیگر خانم لیونی گفته است که ما به هیچ وجه موافق میانجیگری ترکیه نیستیم. به نظر شما پتانسیل ترکیه برای بازیگری در این زمینه چقدر است و این مواضع متفاوت نشان از چه واقعیتی دارد؟

ترکیه در تحولات جدید خاورمیانه مهم ترین نقش را در چارچوب استراتژی امریکا ایفا می کند. می دانیم که ترکیه عضو پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو است و بسیاری تحلیل گران معتقدند که اصولا بین ترکیه و اسرائیل هیچ دعوایی صورت نگرفته که حالا آشتی کنند. به هر صورت آشتی کنونی بین ترکیه و اسرائیل که نتیجه سفر اوباما به منطقه بود، راه را برای همکاری کاملا آشکار و گسترده میان اسرائیل و ترکیه باز کرده است. ترکیه یکی از کشورهایی است که فلسطینی ها و به خصوص حرکت حماس را به مذاکره تشویق می کند و تضمین هایی به حماس می دهد که دولت فلسطین تشکیل می شود و این که غرب حماس را تروریست نخواهد دانست و باب مذاکره را با حماس باز خواهد کرد. علی الخصوص حماس بعد از خروج از سوریه و تمرکز در قطر و مصر نشان داده که آمادگی هایی برای این مسئله دارد. نشانه هایی برای چنین این آمادگی ها بروز کرده اما هنوز اجماعی در درون حماس برای ورود به این طرح دیده نمی شود. به هر صورت ترکیه نقش بسیار مهمی را بازی می کند.

اما در مورد موضع گیری خانم لیونی که نیازی به میانجیگری ترکیه نیست نیز باید گفت که این بیشتر یک سخن دیپلماتیک است. چون اگر قرار باشد که طرف مذاکره کننده فلسطینی یعنی تشکیلات خودگردان، موافقت حماس را هم داشته باشد و بین فتح و حماس توافق صورت بگیرد، در این صورت نقش ترکیه در قانع کردن حماس به ورود در مذاکرات یا موافقت با آغاز مذاکرات بسیار مهم است. ترکیه عملا این نقش را بازی می کند و قبلا هم بازی کرده است./12

انتشار اولیه: چهارشنبه 21 فروردین 1392/ باز انتشار: دوشنبه 26 فروردین 1392