از توسل به دیپلماسی متعادل تا فرصت سازی متقابل

دیپلماسی ایرانی:  یک مراسم تحلیف ریاست جمهوری و یک انتخابات سراسری. دو رفیق شفیق در عرصه معامله های بین المللی 48 ساعت هیجان انگیز را تجربه کردند. باراک اوباما به عنوان رئیس جمهور چهل و پنجم سوگند یاد کرد و سکان کاخ سفید برای چهار سال دیگر را در دست گرفت. همزمان در رژیم صهیونیستی اسرائیلی ها به پای صندوق های رای رفته و بار دیگر بیشترین آرا را به حزب نتانیاهو واگذار کردند. البته موفقیت بی بی چندان چشمگیر نبود و در نهایت رای دست راستی ها با چپ های اسرائیلی تنها در دو تا سه کرسی تفاوت داشت. چالش های پیش روی رئیس جمهوری امریکا در دور دوم، واشکافی سخنان کوتاه وی در خصوص دیپلماسی در مراسم تحلیف و سرانجام شعار تغییر او را با محمد فرهاد کلینی، کارشناس ارشد مسائل استراتژیک، در میان گذاشتیم:

باراک اوباما 48 ساعت پیش رسما با انجام مراسم سوگند دومین دور حضور در کاخ سفید به مدت 4 سال را آغاز کرد. چالش های بین المللی اوباما در دور جدید را چگونه ارزیابی می کنید؟

پاسخ به این پرسش،  دامنه  بسیار بزرگی را تشکیل می دهد اما به صورت خیلی خلاصه می توان گفت که:
1. امریکا در دوره اول اوباما به سمت آشکار سازی فاصله های خود با تیم بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی حرکت کرد و این موضوع و در این سطح بسیار کم سابقه بود. در مواضع رسمی امریکا تغییرات در انتخابات رژیم تلاویو را بسیار با اهمیت تلقی نمی کند، اگرچه از موفقیت ضعیف جناح نیتانیاهو بعد از آن همه هیاهو تا حدودی خوشحال به نظر می رسد. رفتارغیر دیپلماتیک و پاسخ های درشت تل اویو امروزه فرکانس بزرگی را در واشینگتن تولید نمی کند. این اتفاقات به ظاهر نقش بزرگی در تعیین سیاست امریکا در دوره جدید نخواهد داشت و دولت امریکا تلاش خواهد کرد تا از شخصی شدن اختلافات اوباما با ائتلاف جدید در 2013 رژیم اسرائیل خودداری کند.

2. چین یک اولویت باقی خواهد ماند و احتمالا این روابط با چانه زنی بیشتری همراه خواهد بود.دستان چین در دهان امریکا است و پاهای امریکا دائم در مسیر جدید چین مزاحمت ایجاد می کند.نوع مناسبات امریکا با پیرامون اول چین درد سرخواهد شد و به نظر می رسد که امریکا نیاز دارد تا به سمت "چین محدود " حرکت کند. امروزه چین به سرعت پاسخ می دهد و این بخشی از تغییرات در 2013 است. رقابت و همکاری ادامه می یابد و به تدریج چین به اهمیت روابط غیر غربی توجه بیشتری نشان خواهد داد . چین سیاست خنثی سازی تاکتیک های ژئوپلتیکی امریکا را در دستور کار سیاست خارجی دارد و فعال در حال پیگیری است.روابط با چین به عنوان موضوعی ویژه برای امریکا مطرح است و نمی توان آن را با دیگر کشورهای جهان برای امریکا یکسان تحلیل نمود.

3. روسیه کماکان حد فاصل یک تهدید و دشمن نام گذاری شده است و اوباما تلاش می کند تا زمینه های احتمالی را خصوصا با توجه به نگرش جان کری دنبال کند.شاید رویکرد تعریف متعادل ازمنافع مشترک که به توصیه برخی از نخبگان امریکایی در دستور کار قرار گرفته  به تدریج جایگزین رویکرد RESEt دوران  نخست ریاست جمهوری باراک  اوباما شود.روسیه با چند چشم به امریکا نگاه خواهد کرد. نگاه کرملین با نگاه نخبگان روسی و با نگاه تیم حرفه ای متفاوت است .

4. اروپا نگران خواهد بود و نگران خواهد ماند. سرعت تصمیم گیری و اعمال فوری آن توسط برخی کشور های اروپایی در عرصه های جدید یک علامت هشدارآمیز به امریکا است.اینکه اوباما اعلام می کند امریکا پرونده تروریسم را بسته شده تلقی می کند و بلافاصله در افریقا شاهد زایش نسل سوم القاعده هستیم و کماکان به عنوان دغدغه یاد می شود قابل توجه است.

اوباما در حالی در سال 2008 میلادی به عنوان نخستین رئیس جمهور سیاه پوست امریکا به میدان آمد که شعار تغییر وی را از سایر روسای جمهور امریکا متمایز کرده بود. ارزیابی شما از عمل وی به این شعار در عرصه سیاست خارجی در چهار سال گذشته چیست؟ وی در کدام مباحث متفاوت از روسای جمهور پیشین امریکا رفتار کرد؟

اوباما نتوانست گفتمان تغییر را آنچنان که می خواست در عرصه داخلی و خارجی به عنوان یک پارادایم مسلط حاکم کند ولی این به معنای شکست در تمام عرصه ها نیز نبود. عملکرد ایشان هنور در سایه و روشن قرار دارد و نسبت متقابل آمریکا با جهان گویای پایان دوران "مسئولیت پذیری تنها " امریکا در موضوعات خاص وداغ و حساس بین المللی است. شرط بندی های سیاسی بیشتر از انتخاب راهبردی و منسجم در عرصه های سیاست خارجی امریکا به چشم خورد. بسیاری از تاکیتک های سیاست خارجی امریکا در حوزه های مختلف پاسخگو نبود و علت انتخاب تیم جدید امنیتی در دور دوم خود دلیلی براین ادعا است.اوباما در مسیر و کنکاش فرصت های جدید دچار تحلیل های غلط شد و بارها این موضوع را اطرفیان قدیم و همکاران نزدیک وی هشدار دادند.
تمرکز جدید وی پیرامون تشکیل درک مشترک از منافع ملی در حوزه سیاست خارجی یکی از ویژگی های اوباما است . اوقصد دارد نشان دهد که جایگاه حزبی یک جایگاه ثانویه است و اولویت های بزرگ است که برای او اهمیت دارد.

سخنان اوباما در مراسم تحلیف تمرکز چندانی بر امر سیاست خارجی نداشت و تنها به کلی گویی هایی در این خصوص بسنده شد . به گزارش واشنگتن پست وی در بخشی از سخنانش که به توسل به دیپلماسی برای حل مشکلات اشاره کرد تلویحا استراتژی دولت آتی در برابر ایران را به رخ کشید. تا چه اندازه با این تعبیر موافق هستید؟

فکر می کنم مواضع گویای همه شرایط نیست. ایشان نباید دچار توهم تحریم شود . تحریم ، فشار و مذاکره ، نبرد در فضای عمومی و شرایط مواجهه در منطقه وجود دارد به نظرمی رسد نمی توان به این حرکت ها نام  دیپلماسی داد  بلکه به عنوان بخشی از فرسایش و نبرد تدریجی محسوب می شود. رفتار ایران با فشار های جدید امریکا رفتاری احساسی نیست و آمریکایی ها هم  پیام های راهبردی ایران را دریافت کرده اند.در صورت موفقیت ایران و خروج مناسب از تنگناهای موجود معادله های جدیدی شکل خواهد گرفت. قهرمان این وضعیت مردم عزیز ایران به عنوان سنگ بزرگ رودخانه و رهبری نظام و مدیریت جامع و عالی کشور خواهد بود. به هر حال دیپلماسی متعادل و با چشمان روشن می تواند فرصت متقابل ایجاد کند. امریکا بایستی مواظب سیاست های موجود خود وبرخی از همکاران کرایه ای خود در موضوع سوریه و عراق باشد و به نصحیت برخی از رقبای بین المللی خود توجه کند. خاورمیانه قمار خانه نیست بلکه مهد تمدن بشریت است. تغییر تاکتیک ها چاره ساز نیست لازمه ان تغییر رویکرد از تقابل به تعامل است. امریکایی ها باید از انتخاب راه های  تکراری و راه های دو مسیره فرسوده و ناکارآمد حذر کنند. محاسبات در اجماع رهبری و نخبگان و مردم ایران پایدار است.
تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه:چهارشنبه 4 بهمن 1391 / باز انتشار: یکشنبه 8 بهمن 1391