اوباما چاره ای جز مذاکره با ایران ندارد

به گزارش فارس، «اندیشکده بروکینگز»، در مقاله ای به قلم «سوزان مالونی»، مشاور سیاسی سابق وزارت امور خارجه و مشاور ارشد سیاست خارجی خاورمیانه، برای «مرکز سابان»، می نویسد: مردم آمریکا گرفتار مشکلات فراوانی هستند، جنگ های پرهزینه با عراق و افغانستان مردم را از جنگ گریزان کرده و اولویت همه بهبود شرایط اقتصادی است. ایران نیز فشارهای اقتصادی را متحمل شده است. بنابراین، هر دو طرف تمایل بیشتری به مذاکره و سازشی دارند که شرایط حداقلی شان را برآورده سازد. شاید راه دیپلماسی بی خطر نباشد، اما راه جنگ به قدری پرخطر و نتیجه احتمالی مذاکره به قدری مطلوب است که ارزش صرف زمان و انرژی زیاد را دارد.

* آیا اوباما می تواند معامله با ایران را به نفع خود شکل دهد؟

در دور دوم ریاست جمهوری اوباما، چالش ایران هم تهدیدی سرنوشت ساز و هم فرصتی تاریخی است. علی‎رغم دستاوردهای مهمی که طی چهار سال گذشته در سیاست آمریکا نسبت به تهران داشته ایم. ایران هم‎چنان می کوشد که نفوذش را گسترش دهد. طرحی که به حل مسأله هسته ای ایران بیانجامد بزرگ ترین تأثیر را در سیاست خارجی ای که هدفش تغییر بازی باشد خواهد داشت. توافقی معنی دار با ایران، بزرگ ترین دستاورد ریاست جمهوری ما خواهد بود، زیرا منع تکثیر هسته ای و خلع سلاح هسته ای از ستون های محوری آن نظم جهانی هستند که آمریکا می خواهد به آن شکل دهد. تأثیر راه حل مسأله هسته ای این خواهد بود که منافع امنیت ملی آمریکا در منطقه ای به ویژه حساس و حیاتی، به خوبی پیش رود.

* طرح دیپلماتیک جدید باید به دنبال مذاکرات بیشتر و اصلاح برخوردها با ایران باشد

این توصیه ها را به عنوان نقطه آغازی برای یک طرح دیپلماتیک جدید پیشنهاد می کنیم:

• پیگیری هرچه سریع تر توافق، در مورد تعطیل ساختن غنی سازی 20 درصدی در ایران؛

• طرح پیشنهادی جامع برای اصلاح امتیازدهی و تحریم‎های ایران با کمک متحدان آمریکا؛

• پافشاری برای زمان بندی فشرده ای برای مذاکرات با ایران، برنامه ای که متشکل از فرایند گفت‎وگوهای چند جانبه و دوجانبه باشد؛

* انعقاد توافقی الزام آور با ایران، به نفع آمریکا وکشورهای دیگر

توافقی الزام آور که بلند پروازی های هسته ای ایران را با جدیت محدود سازد، دنیا را از عواقب ویرانگر توانایی هسته ای ایران، و هم‎چنین هزینه های فاجعه بار حمله نظامی علیه برنامه هسته ای ایران حفظ خواهد کرد. این توافق به دوستان و متحدان آمریکا در منطقه اطمینان می بخشد و به آن‎ها کمک می کند که بتوانند چاره ای بیابند برای چالش های امنیتی مهمی که در داخل کشور با آن مواجه هستند، از جمله فشارهای داخلی برای اصلاح در رژیم های سلطنتی اعراب و فرایند صلحی که به بن بست رسیده است. این راه حل پایانی است بر چرخه خشونت و عملیات انتحاری همه طرف های درگیر که ناگزیر بازارهای نفتی را آشفته می سازد و بهبود اقتصاد جهانی را تهدید می کند. چانه زنی های هسته ای نتیجه بخش با ایران کمک می کند که با بازداشتن ایران از اقدام به ساخت تسلیحات هسته ای، پروتکل منع تکثیر تسلیحات هسته ای را نیز تقویت کنیم.

* اکنون شرایط مذاکره با ایران مناسب تر از شرایط سی سال گذشته است

با توجه به دلایلی که مطرح شد، باید با یک طرح دیپلماتیک اساسی مجدداً به پای میز مذاکره با ایران بازگردیم. برای آن‎که با جنبه سیاست خارجی ایران به پیشرفتی نتیجه بخش دست یابیم، شرایط آماده تر و مناسب تری نسبت به هر زمان دیگر، از انقلاب سال 1979 ایران به این سو، پیش رو داریم.

* چگونه سیاست خارجی ایران را به سمت اعتدال پیش ببریم؟

امروز دست کم چهار امتیاز ویژه برای مقابله با ایران داریم که طی 4 سال گذشته نداشتیم:

• ایران به دلیل با مشکلات اقتصادی در دوران پس از انقلاب روبرو است. هزینه های مالی رو به افزایش، و مسایل بین المللی ایران باعث شده که، برای نخستین بار طی این سال ها، واسطه های قدرت در این کشور در مورد معیارهای سیاست هسته ای ایران اختلاف نظر پیدا کنند. هنوز روشن نیست که رهبر معظم ایران بتواند از تغییری جامع، در جهت گیری هسته ای کشور استفاده کند، اما شواهد تاریخی حاکی از این امر است که مشکلات اقتصادی موجب اعتدال و میانه روی (هرچند تدریجی و نامنظم) در سیاست ها شده است.

* قدرت های بزرگ دنیا و مخالفت با رویکرد ایران

• همکاری بین المللی غیرمنتظره، به ویژه میان قدرت های بزرگ دنیا، باعث شد که روند اعمال تحریم ها بر ایران تسهیل شود؛ به این ترتیب بین کشورهای بزرگ اتحادی سازنده و پایدار علیه ایران به وجود آمده و همه بر رویکرد فعلی نسبت به ایران اتفاق نظر دارند. اروپا نیز، پس از چندین دهه امتناع از موضع گیری، اکنون خیلی مایل است که به تهران سخت بگیرد، و حتی مسکو و پکن هم به جمع کشورهای مخالف با مواضع ایران پیوسته اند. استقبال شرکای تجاری قدیمی ایران از اقدامات تنبیهی علیه این کشور باعث شد که باقی کشورهای دنیا، از جمله بسیاری از کشورهایی که مثل شیخ نشین های خلیج فارس از رویارویی مستقیم با ایران پرهیز داشتند، به جمع کشورهای مخالف رویکرد ایران بپیوندند.

* انسجام  وقدرت رهبری در ایران

• اکنون دیگر جای تردید نیست که اقتدار اصلی از آن رهبر معظم ایران، آیت الله علی خامنه ای است. ناآرامی های داخلی پس از انتخاب مجدد محمود احمدی نژاد منجر به تحکیم، تثبیت و تسلط گروه هایی تحت رهبری آیت الله خامنه ای شد و شاید این انسجام رهبری، محیطی آماده تر برای سیاست ها در ایران به وجود آورد.

* مردم آمریکا نیز از جنگ گریزان و خواستار بهبود وضعیت اقتصادی اند

• بر همین اساس، سیاست داخلی آمریکا نیز نسبت به چهار سال پیش، محدودیت های کمتری برای طرح ریزی برنامه ای جسورانه برای ایران دارد. آمریکا تازه از جنگ پرهزینه با عراق بیرون آمده و در تلاش برای پایان دادن به جنگ پرهزینه دیگری در افغانستان است و آمریکایی ها به هیچ وجه خوش ندارند که ماجراجویی جنگی دیگری را در خاورمیانه از سر بگذرانند. شکست رویکرد جمهوری خواهان در میان مردم در انتخابات سال 2012 آمریکا نشان می داد که آمریکایی ها بازپروری و بهبود اقتصاد را بر تعهدات بین المللی ترجیح می دهند. در نتیجه، دولتمردان تساهل بیشتری در پیگیری توافقی نتیجه بخش و عملی و عقب راندن فشارهای متعصبانه نشان خواهند داد.

* آمریکا باید در صورت شکست مذاکرات نیز گزینه ای آماده داشته باشد

اما با این‎که این بار احتمال نتیجه بخش بودن مذاکرات با ایران بیشتر است، خطرات نیز خیلی جدی تر و بزرگ تر از گذشته اند. برنامه هسته ای ایران هم‎چنان رو به پیشرفت است و بسیاری از ناظران مطمئن هستند که سال 2013 نقطه ای است که پس از آن دیگر نمی توان ایران را از دستیابی به توانایی هسته ای بازداشت. همین مسأله فوریت طرح ریزی هرگونه دیپلماسی از نو طراحی شده ای را بیشتر می کند. در صورتی که هیچ توافقی در مذاکرات حاصل نشود، باید تعهد مارس 2012 به استفاده از نیروی نظامی، (در صورت لزوم) به منظور جلوگیری از ساخت سلاح هسته ای در ایران را در نظر داشته باشیم.

* برای ادامه دادن رویکرد دیپلماتیک زمان کافی در اختیار آمریکا نیست

در نتیجه، این بار نه زمان کافی برای تهدیدات توخالی داریم و نه فایده ای؛ دیپلماسی عمومی تنها نزدیکی عامه ایرانیان به فرهنگ آمریکایی را بیشتر می کند، اما بر شک رهبران این کشور می افزاید. درست است که تهران ماه هاست نشانه هایی برای چانه زنی های حداقلی برای کم کردن گستره فعالیت های هسته ای اش (یعنی غنی سازی سطح بالاتری که فقط برای تأمین سوخت رآکتورهای پژوهشی مولد ایزوتوپ هایی برای درمان پزشکی باشد)، بروز می دهد، اما چنین اعتمادسازی تدریجی و قدم به قدمی فقط به شک و بدبینی ها دامن می زند.

* توافقی که هر دو طرف را تا حدی راضی نگاه دارد هم برای تهران مطلوب است و هم واشنگتن

اما رآکتور پژوهشی نقطه مناسبی برای شروع بحث است، زیرا دست کم از سال 2010 به این سو، حضور ثابتی در بحث های دیپلماتیک داخل خود ایران داشته و نیاز است که هرچه سریع تر فکری به حال ذخایر اورانیوم 20 درصد غنی شده ایران کرد. شروعی موفق زمان بیشتری برای مذاکرات می خرد و زمینه درک و دریافت های بیشتری را فراهم می سازد. بسیاری در واشنگتن و تهران بر سر توافقی که شروط حداقلی هر دو طرف را برآورده سازد اتفاق نظر دارند. چنین توافقی به ایران اجازه نگاه داشتن توانایی غنی سازی اندک (چندین هزار سانتریفوژی که برای غنی سازی کمتر از 5 درصد کار کنند)، را می دهد. تهران نیز باید در مقابل با بازرسی های دقیق و تأیید عملکردش موافقت کند تا گستره کلی برنامه اش شفاف شود و جامعه بین الملل نیز توانایی بیشتری برای پیش بینی موفقیت ایران به دست آورد. با چنین توافقی ایران باید مقدمات محدود ساختن فعالیت ها در سایت فوردو، تأسیسات زیرزمینی غنی سازی که سال گذشته نزدیک شهر قم افتتاح شد را فراهم سازد، سایتی که آمریکا بر تعطیلی آن اصرار می ورزد.

* آمریکا و غرب نیز باید قول حذف و سبک کردن تحریم‎های مشخصی را بدهند

برای دستیابی به این توافق باید از اعتبار خود خرج کنیم و گفت‎وگوی دیپلماتیک را مورد تشویق و تأکید قرار دهیم. در عین حال، علی‎رغم این‎که هم از لحاظ راهبردی و هم اخلاقی دوست نداریم بابت نقض قوانین هسته ای به ایران پاداش دهیم، مجبوریم برای رسیدن به مصالحه نتیجه بخش با تهران پیشنهادی بابت کاهش و سبک کردن تحریم‎ها به ایران ارائه کنیم. سیاست هسته ای ایران طی 11 سال گذشته تنها در یک مورد انسجام و ثبات داشته و آن رویکرد مذاکره ای اش بوده است و اصرار ایران برای کنار آمدن با هرگونه سازش نیز به دلیل افزایش بهایی که بابت مخالفت با سازش پرداخته، شدت یافته است.

ما باید با همکاری با شرکایمان در اروپا، روسیه و چین بسته ای قانع کننده تدارک ببینیم که در ازای اقدامات شفاف و تعهدات موثق ایران به حذف و کاهش تحریم‎های مشخص، اشاره کرده باشد. این انگیزه ها باید قانع کننده تر از پیشنهادات ناچیزی که آمریکا تا به امروز مطرح کرده و دستکم به اندازه خود تحریم‎ها نوآورانه باشند، اما هر انگیزه ای نیز باید موقت یا به سرعت قابل برگشت باشد تا بتوان نقشه ها و بهانه های ایران را تدبیر کرد. مضاف بر این، باید به دنبال تثبیت سازوکارهایی مالی برای تسهیل تعاملاتی چون اقدامات بشردوستانه، توافقات مربوط به غذا و دارو باشیم. تمامی این‎ها مستلزم برنامه ریزی های پیشاپیش مقامات دولتی برای حصول اطمینان از حمایت کنگره است.

* نتیجه مطلوب رویکرد دیپلماسی صرف هر میزان زمان و انرژی را توجیه می کند

البته هیچ گونه تضمینی در کار نیست. جمهوری اسلامی ایران کشوری است که همواره غیر قابل پیش بینی بوده است، خصومت و بی اعتمادی نسبت به واشنگتن در عمق جان تصمیم گیران اصلی این کشور نفوذ کرده است. تحریم‎ها، ستون فقرات رهبری این کشور را قوی تر ساخته و شک و سوءظنی به آمریکا و این‎که منافعی در تغییر رژیم این کشور دارد را بیشتر کرده است. به علاوه، جنگ داخلی در سوریه و عزم ایرانی‎ها برای مقاومت در مقابل کمپین فشار اقتصادی و جنگ پنهان غرب نیز ممکن است، در را به روی هرگونه طرح دیپلماتیک جدید ببندد، یا شاید آتش رویارویی مستقیمی را برافروزد که هیچ کدام از دو طرف خواستار آن نیستند.

با تمام این‎ها، راه های دیگری که در کنار توافقات از طریق مذاکره داریم به مراتب کم طرفدارتر از خطراتی است که شاید مذاکره به همراه آورد و نتیجه مطلوبی که مذاکرات به بار خواهد آورد، به قدری مهم و رضایت بخش است که می تواند صرف هر میزان زمان و انرژی بر سر این موضوع را توجیه کند. و حتی اگر تهران تمایلی جدی به مذاکره نشان ندهد، دست کم تعهد آمریکا به دیپلماسی و ارجح دانستن آن بر دیگر گزینه ها را نشان داده ایم.