یک تیر و چند نشان مرسی در ریاض

دیپلماسی ایرانی: سه شنبه 21 ژانویه در ریاض نشستی برگزار شد که اگر چه نام توسعه اقتصادی را یدک می کشید ولی بیشتر نشستی سیاسی بود که رهبران جهان عرب را به دور هم جمع کرده بود. این نشست را امیر سلمان بن عبدالعزیز، ولیعهد عربستان در غیاب ملک عبدالله، پادشاه بیمار با خواندن پیام ویژه وی برای این نشست افتتاح کرد.

در این نشست رهبرانی چون ملک عبدالله، پادشاه اردن، شیخ حمید بن خلیفه آل ثانی، امیر قطر، شیخ صباح الأحمد الجابر الصباح، امیر کویت، محمد مرسی، رئیس جمهوری مصر، نجیب میقاتی، نخست وزیر لبنان، نبیل العربی دبیر کل اتحادیه عرب و شماری دیگر از رهبران سیاسی دنیای عرب شرکت داشتند.

در این میان آن چه بیش از همه در رسانه های عرب برجسته شد، حضور محمد مرسی، رئیس جمهوری مصر بود که سومین حضور وی در عربستان از زمانی که قدرت را در سرزمین فراعنه به دست گرفته است تا کنون محسوب می شود.

بسیاری از تحلیلگران حضور مرسی در عربستان را بیشتر برای رسیدن به مکاسب اقتصادی می دانند. بنا به این تحلیل مصر در حال حاضر در وضعیت سخت اقتصادی به سر می برد و رئیس جمهوری مصر تلاش دارد تا عربستانی ها را قانع کند تا سرمایه گذاری بیشتری در کشورش انجام دهند. همچنین مرسی تلاش می کند تا نگاه منفی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به اخوان المسلمین را که معتقد است در صدد انقلابی از جنس بهار عربی در آن کشورها است، از بین ببرد. به اعتقاد مقام های شورای همکاری خلیج فارس مصر در ظاهر و در مواضع علنی اش صحبت از بهبود و توسعه روابط با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به دور از هر گونه تهدید امنیتی و ثبات آن مناطق می زند در حالی که در باطن سیاستی دیگر را دنبال می کند و در صدد نفوذ اخوان المسلمین در آن کشورها علیه دولت های حاکم بر آنها است. این دیدگاه پس از آن که پلیس دبی اعلام کرد، گروهی را به دلیل همکاری با اخوان المسلمین مصر دستگیر کرده که درصدد بوده اند تا حکومت های حاکم بر کشورهای عضو شورای همکاری را سرنگون کرده و حکومتی اخوانی در آن کشورها تشیکل دهند، بیان شد. پس از آن عربستان نیز مشابه همین رویکرد را پیش گرفت و اعلام کرد که تظاهرات اخیری که در استان های شرقی این کشور، استان های عموما شیعه نشین با اقلیت سنی، انجام شد توسط اخوان المسلمین سازمان دهی شده بود. حتی معاون وزیر کشور عربستان اخوان المسلمین را بلای بزرگ جهان اسلام توصیف کرد. 

با این حال مرسی تلاش دارد تا نگاه عربستانی ها را به مصر تغییر دهد. نگاهی که اگر تغییر کند می تواند نگاه دیگر کشورهای عربی این حوزه را نیز نسبت به مصر و اخوان المسلمین تغییر دهد. شاید بحران های اقتصادی متعددی که مصر به آن دچار است و روز به روز بر ابعاد آن افزوده می شود، انگیزه لازمی برای بهبود این وضعیت باشد. مرسی از عربستانی ها خواسته است که در زمینه های مختلف صنعتی، کشاورزی و خدمات رسانی در عربستان سرمایه گذاری کنند. علاوه بر آن وی از مقام های عربستانی خواسته است که از اخراج نزدیک به 1.5 میلیون نیروی کاری که در عربستان فعالند، خودداری کرده و اجازه دهند که آنها همچنان در این کشور به کار خود ادامه دهند. پس از انقلاب مصر و روی کار آمدن دولت اخوانی در این کشور عربستانی ها از نیروی کار موجود در خاک خود همواره به عنوان ابزار فشار بر قاهره بهره برده اند. به اعتقاد مصری ها اخراج نیروی کار مصری از عربستان فاجعه ای بزرگ برای مصر رقم خواهد زد به خصوص این که ممکن است این حرکت باعث شود تا ریاض به کشورهای دیگر منطقه از جمله اردن و امارات نیز فشار بیاورد تا نیروهای کار مصری را از کشورهایشان اخراج کنند.

در این میان مخالفان مرسی سفرهای مکرر وی به عربستان را به سخره  گرفته و آن را التماسی خفت بار از سوی رئیس جمهوری مصر برای سرمایه گذاری کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در کشورشان دانسته اند.

این در حالی است که این سفر به مذاق قطری ها نیز خوش نیامده است. آنها که قرار است به زودی 5 میلیارد دلار به دولت قاهره برای نجات از بحران اقتصادی شدیدش هدیه بدهند از این که می بینند دولت مصر تا این اندازه اصرار به گسترش رابطه با عربستان دارد ناخشنودند. البته مصری ها می گویند که مشکل آنها نیروی کار مصری است که در عربستان مستقر هستند و چاره ای جز به دست آوردن دل عربستانی ها ندارند.

در این میان آن چه باعث نگرانی عربستانی ها است، فعالیت های شیخ یوسف قرضاوی، رهبر معنوی اخوان المسلمین است. او که در قطر سکونت دارد مواضع بسیار سختی علیه حکومت عربستان اتخاذ کرده و بارها نیز از سوی دولت و رسانه های عربستانی مورد انتقادهای شدید قرار گرفته است. روزنامه العرب، چاپ لندن در این رابطه می نویسد، عربستانی ها همچنین قرضاوی را متهم می کنند که بازرگانان اخوانی را آموزش می دهد که چگونه با جریان های وابسته به اخوان المسلمین در کشورهای مختلف به خصوص در کشورهای حاشیه خلیج فارس همکاری کنند تا ضمن جذب پروژه های سرمایه گذاری از اقتصاد مصر و تونس حمایت کنند. از جمله گفته می شود بانک اسلامی بزرگ ترین موتور مالی اخوانی ها در جهان محسوب می شود.

این در حالی است که منابع آگاه و نزدیک به اتحاد اخوان المسلمین جهان از بازرگانان مهم اخوان المسلمین در کشورهای خلیج فارس، آسیا و ترکیه خواسته است که به مصر و تونس بیایند تا در زمینه های مختلف سرمایه گذاری کنند تا بدین ترتیب حمایتی مستقیم از این دو حکومت اخوانی صورت بگیرد.

در همین رابطه گفته می شود که قرضاوی عامل اصلی کمک قطر به دولت مصر به ارزش بیش از 5 میلیارد دلار و سرمایه گذاری در این کشور تا رقم 18 میلیارد دلار است.

نشست ریاض نشستی اقتصادی بود. اما تفسیر بهتر آن است که بگوییم نشستی اقتصادی – سیاسی بود. شاید بتوانیم این تفسیر را بکنیم که کشورهای فقیر و بحران زده اقتصادی عرب اتحادیه عرب میزبان یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان عرب و خانواده آن بوده اند؟ آیا میزبان سخاوتمند به سادگی دست میهمانان نیازمند را می گیرند؟