حالا ایران هم به سوریه بدون بشار فکر می کند

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه در حال گذار است. نظم سنتی از بین رفته است و نظم جدید شکل نگرفته است. نشانه های این گذار در جای جای این منطقه دیده می شود. از بحران سوریه گرفته تا جنگ هشت روزه غزه. از قدرت گرفتن کردها گرفته تا استقرار موشک های ناتو در مرز ترکیه و سوریه. این تحولات را با دکتر حسین علایی فرمانده اسبق نیروی دریایی سپاه و تحلیلگر مسائل خاورمیانه به بحث گذاشته ایم که حاصل این گفتگو را در زیر می خوانید:

 در روزهای گذشته استقرار موشک های ناتو در مرز ترکیه و سوریه از سوی ناتو باز هم بحث گسترش ناتو به شرق را مطرح کرد. به نظر شما این استقرار چه اهمیتی دارد و با چه هدفی صورت می گیرد؟

پس از فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد، سیاست پیمان ناتو گسترش به سمت شرق بود. با حمله نظامی آمریکا به افغانستان، ارتش کشورهای عضو ناتو در افغانستان مستقر گردیدند و مأموریت هایی خارج از وظایف رسمی ناتو را بر عهده گرفتند و کمک بزرگی به آمریکا در تثبیت اشغال افغانستان  کردند. همچنین طی دو سال گذشته استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در سمت مرزهای ایران در ترکیه بیانگر برنامه ناتو جهت گسترش و توسعه توانمندی های نظامی در فضای خاورمیانه و استفاده از فضای جغرافیایی ترکیه جهت اهداف غرب است. با شروع اعتراضات مردم علیه حکام مستبد و خودکامه در کشورهای عربی، آمریکا از ظرفیت ناتو برای مداخله در تحولات لیبی به صورت گسترده ای استفاده کرد. انجام عملیات نظامی ناتو در کشور لیبی که در نهایت منجر به سقوط قذافی شد علامت علاقه ناتو به حضور فعال در تحولات خاورمیانه است. در حال حاضر تلاش دولت های غربی و عربی و نیز ترکیه در خاورمیانه برای سرنگونی بشاراسد در سوریه متمرکز شده است. بنابراین به نظر می رسد که استقرار موشک های ناتو برای چنین هدفی و نیز در امان نگاه داشتن ترکیه از واکنش های احتمالی صورت می گیرد.

با تشکیل ائتلاف جدید مخالفان به رهبری شیخ احمد معز الخطیب در اجلاس دوحه، تلاش های دیپلماتیک و بین المللی تازه ای برای به رسمیت شناختن مخالفین اسد شکل گرفته است. تا چه اندازه این موضوع می تواند به معنای این باشد که قرار است تحولی در وضعیت کنونی سوریه ایجاد شود؟

معضل بزرگ غرب برای کنار زدن بشار اسد از قدرت، اختلاف شدید بین مخالفان دولت سوریه است. ظرف یک سال و نیم گذشته تلاش های زیادی برای ایجاد تفاهم بین این گروه ها از سوی کشورهای عربی، ترکیه، فرانسه، انگلیس و آمریکا با میزبانی قطر و کمک های عربستان صورت گرفته است. اما هنوز ائتلاف مورد نظر دولت های غربی به وجود نیامده است. گرچه تقریبا تمام مخالفین حکومت سوریه در کنار زدن بشار اسد اتفاق نظر دارند اما در مورد ساختار مطلوب برای جایگزینی وی دچار اختلاف نظر شدید هستند. در حال حاضر غرب سعی دارد تا با استفاده از منابع مالی قطر و عربستان یک نوع تشکل جدید از مخالفان را شکل دهد و با شناسایی آن، سایر گروه های مخالف را وادار به پیوستن به این ائتلاف کند. اما مشکل بزرگ غربی ها این است که افراد و گروه هایی که در داخل سوریه می جنگند این ائتلاف را قبول ندارند و اعضای آن را خارج نشینانی می دانند که مترصد استفاده از فرصت برای رسیدن به قدرت هستند. گروه های مسلح داخلی، اکثر افراد معارض و گروه های مخالف خارج نشین را اشخاص وابسته ای می دانند که از هم اکنون وزارتخانه ها و سازمان های دولتی را بین خود تقسیم کرده اند و به دنبال تقسیم غنائم هستند. به هر حال به نظر می رسد که با پیروزی مجدد اوباما در انتخابات ریاست جمهوری، آمریکا فرآیند سیاسی جدیدی را جهت وحدت بخشی به مخالفین حکومت سوریه آغاز کرده است تا بتواند ساختارهای لازم برای جایگزینی بشار اسد را فراهم آورد.

ایران در هفته های گذشته نشستی با حضور مخالفین داخلی سوریه برگزار کرد و در روزهای گذشته هم علی لاریجانی، برای رایزنی به سوریه، لبنان و ترکیه سفر کرده است. تا چه اندازه می توان گفت که ایران موضعی جدید در مسئله سوریه اتخاذ کرده است؟

ایران معتقد به انجام اصلاحات تدریجی در سوریه و استفاده از فرآیندهای قانونی دولت فعلی برای انجام انتخابات در موعد مقرر است و معتقد است که تا آن زمان بشار اسد باید در قدرت باقی بماند تا تغییرات در سوریه در فضای آرام و بدون مداخله خارجی صورت گیرد. برهمین اساس اجلاس تهران با حضور آن دسته از مخالفین دولت سوریه که تا حدودی با این روند مخالف نیستند برگزار شد. اما به نظر می رسد که اکثر مخالفین حکومت فعلی معتقد هستند که کنار رفتن بشار اسد مقدمه انجام اصلاحات واقعی در سوریه است. بنابراین به نظر می رسد که ایران هم، آرام آرام به "سوریه بدون بشاراسد" فکر می کند. البته نگرانی اصلی جمهوری اسلامی ایران، مداخله غربی ها در سوریه و تلاش آنها برای جدا کردن سوریه از محور مقاومت علیه اسرائیل است. اما خود غربی ها هم می دانند که امکان روی کار آوردن یک دولت دوست اسرائیل در سوریه وجود ندارد و اصولا جریان های مختلف سیاسی در سرنگونی دیکتاتور با هم همسو هستند ولی در همراهی با اسرائیل دارای وحدت نظری نیستند.

با توجه به آتش بس بین اسرائیل و فلسطینیان و پایان بحران غزه، به نظر شما این اتفاق چه تاثیری بر وضعیت سوریه خواهد داشت؟

جنگ 8 روزه غزه توجه افکار عمومی جهان و دولت های منطقه را به درگیری بین اسرائیل و فلسطینیان جلب کرد و در این ایام موضوع سوریه از اولویت افتاد. پایان یافتن بحران غزه این فرصت را برای آمریکا و دولت های عربی ایجاد کرده است تا بار دیگر بر موضوع بحران سوریه متمرکز شوند و سقوط بشار اسد را پیگیری کنند.

در روزهای گذشته کردهای سوریه در نشست اربیل عراق "در راستای همکاری و هماهنگی با ارتش آزاد سوریه، "ارتش آزاد کرد" تشکیل دادند که وظیفه آن همکاری با دیگر گروه های مخالف دولت سوریه برای براندازی نظام حاکم اعلام شده است. به نظر شما می توان این مسئله را تحولی به ضرر بشار اسد دانست؟ آیا امکان استقلال کردستان سوریه وجود دارد؟

تصورکردها این است که تا کنون آنها برنده تحولات خاورمیانه بوده اند. سقوط صدام، کردهای عراق را به قدرت رساند و دولت اقلیم کردستان تشکیل شد. ظرف ده سال گذشته، احزاب کردی با همکاری با آمریکا از یک فرصت طلایی برای توسعه ساختارهای سیاسی و نظامی خود استفاده کرده اند. اصولا مسئله کردها، حکومت بشار اسد و دولت اردوغان نیست آنها به دنبال حداکثر بهره برداری از تحولات سوریه و ترکیه جهت ایجاد کردستان بزرگ هستند. آنها زمانی با بشار اسد همکاری می کردند و حالا علیه وی اقدام می کنند. همانگونه که کردهای عراق زمانی با دولت مرکزی همکاری می کردند و حالا که قدرتشان افزایش یافته است بر خلاف سیاست دولت مرکزی با ترکیه همکاری می کنند تا بتوانند از فرصت درگیری ترکیه با سوریه به نفع خود استفاده کنند. بارزانی ها حتی با گروه پ ک ک که با دولت ترکیه و به نفع بشار اسد می جنگد همکاری می کنند زیرا مقصود آنها ماهی گیری از آب گل آلود خاورمیانه است.

با توجه به مجموعه تحولات چند هفته گذشته در بعد داخلی سوریه و در سطح منطقه ای و بین المللی به نظر شما آیا در چند ماه پیش رو، تحولی جدی در وضعیت سوریه امکان پذیر است؟

هم اکنون از سوی عربستان و قطر یک سرمایه گذاری عظیم مالی برای تغییر حکومت سوریه صورت گرفته است. از سوی دیگر ترکیه تمام ظرفیت همسایگی، دیپلماتیک و آموزشی خود را در اختیار مخالفین دولت سوریه قرار داده است. کشورهای غربی نیز مجوز تسلیح و تجهیز مخالفین سوری را صادر کرده اند و مشوق مخالفین مسلح بشار اسد برای گسترش عملیات نظامی در داخل سوریه هستند. بسیاری از افراد القاعده هم از لیبی، پاکستان، چچن و سایر کشورهای عربی به سوریه می روند تا هم با دولت سوریه بجنگند و هم منابع مالی قابل توجهی را از پول های عربستان و قطر کسب کنند. برای آمریکا هم کشته شدن افراد القاعده و اعضای ارتش سوریه هر دو مطلوب است. زیرا آمریکا به دنبال منحل کردن ارتش سوریه و جایگزینی آن با یک ارتش جدید با ساختار غربی است و القاعده را هم دشمن خود می داند. بنابراین میدان جنگ در سوریه، فضای مناسبی را فراهم کرده است تا به جای این که افراد القاعده با آمریکا درگیر باشند انرژی خود را با درگیر شدن با ارتش سوریه تخلیه کنند و در نهایت هم کشته شوند. به هر حال وضعیت فعلی در سوریه قابل دوام نیست. یا دولت سوریه باید بتواند حاکمیت خود را بر تمام کشور به ویژه در شهرهای بزرگی مثل حلب و دمشق اعاده کند یا این که مخالفین در یک جنگ فرسایشی و با کمک ائتلاف کشورهای غربی و عربی و با استفاده از ظرفیت های ترکیه، بشار اسد را از پای درخواهند آورد. اما این که آرامش در سوریه برقرار می شود یا این کشور درگیر یک جنگ فرقه ای جدید می شود را آینده روشن خواهد ساخت.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/

انتشار اولیه: شنبه 11 آذر 1391 / بازانتشار: سه شنبه 14 آذر 1391