دست باز میانجی گران در بهبود شرایط غزه

ديپلماسي ايراني:‌جنگ هشت روزه غزه با ميانجي گري مصر به آتش بسي بين دو طرف منجر شد. با اين حال به نظر مي رسد كه هنوز نه از اهداف اسرائيل براي دست زدن به حملات گسترده عليه غزه اطميناني وجود دارد و نه نتايج اين جنگ مشخص شده است. اين كه تا چه اندازه اقدام اسرائيل از منظر حقوق بين الملل درست بوده و نتايج اين جنگ براي غزه چه بوده سوالاتي هستند كه با دكتر اسعد اردلان، تحليلگر مسائل بين المللي و كارشناس حقوق بين الملل درميان گذاشته ايم كه در زير مي خوانيد:‌

 در حالي آتش بس بين اسرائيل و فلسطينيان برقرار شده كه هنوز دليل اصلي اقدام اسرائيل براي حملات گسترده به غزه معلوم نشده است. اسرائيل مدعي شد كه در پاسخ به حمله راكتي گروههاي فلسطيني دست به اين اقدام زده؛ با اين حال به نظر مي رسد كه حتي در صورت پذيرش اين موضوع، چنين واكنش گسترده و حملات وسيعي متناسب با اتفاق رخ داده نيست. از منظر حقوقي تا چه اندازه اين مسئله مي تواند براي محكوميت عمل اسرائيل مورد توجه قرار گيرد.

 صرف نظر از این که کدام یک آغاز گر حمله بوده اند، اصرار اسراییل به این که حملاتش پاسخ به شلیک راکت از سوی فلسطینیان به سرزمینش بوده است، در استفاده از حق استثنایی دفاع مشروع و اقدام متقابل ناشی از آن است، که به موجب حقوق بین الملل ممکن است مسئولیت آغاز جنگ را از رژیم اسراییل ساقط کند. زیرا در صورت اثبات این امر دولتی را که مورد حمله واقع شده است، از حق پاسخ گویی فوری به حمله به منظور متوقف کردن آن با پیش شرط هایی برخوردار می نماید.

اما به موجب همین حق، اقدام متقابل باید متناسب با شدت و ماهیت صدمه وارد شده باشد. اگر این اقدام متناسب با صدمه ناشی از حمله ای که اقدام متقابل را توجیه می کند نباشد، موجب ایجاد مسئولیت بین المللی دولت برای دولت خاطی که اسراییل است می گردد. در دکترین های حقوقی و رویه دولت ها و همچنین آرای معتبر قضایی، مشروعیت اقدام متقابلی که به عنوان دفاع صورت می گیرد وابستگی کامل به متناسب بودن آن با میزان صدمه وارده دارد و تا حدی است که بتواند از صدمات بیشتر به خود جلوگیری نماید. چنین قاعده رایجی در حقوق بین الملل به این باور حقوقی دامن می زند که اگر واکنش بیش از ضرورت باشد مدت و دامنه جنگ افزایش می یابد و براین اساس مسئولیت تبعات ناشی از  توسعه و تداوم جنگ به دولتی که ادعای دفاع مشروع را دارد منتقل می شود.

از سوی دیگر همان طور که در اعلامیه دولت های عضو کنوانسیون چهارم  1949 ژنو در مورد حمایت از افراد غیر نظامی در زمان جنگ که برای بررسی موضوع احداث دیوار حائل در سرزمین های اشغالی در سال 2001 در ژنو برگزار شد اعلام گردید، دولت اسراییل موظف به اجرای تعهدات خود بر اساس کنوانسیون مزبور است و بر نقض تعهدات و ترتیبات مکرر در کنوانسیون توسط اسراییل در تبعات ناشی از احداث دیوار، تاکید کرد.

همچنین به موجب رای دیوان بین المللی دادگستری در رسیدگی قضایی به همین موضوع ضرورت نظامی برای تسری جنگ به منازل و اراضی کشاورزی به عنوان اماکن اقتصادی و معیشت مردم احراز نگردید. و چنین عملیاتی را نقض فاحش قواعد آمره دانسته است.

جنبه مهمتر در دفاع مشروع این است که هر نوع اقدامی در این باره منوط به پیش شرط هایی مثل مطلع کردن متجاوز از واکنش و همچنین پیشنهاد مذاکره برای حل و فصل مسالمت آمیز اختلاف دارد و در صورت رد چنین پیشنهادی است که اقدام مشروع متقابل موضوعیت می یابد.

چنانچه مي دانيد اين اولين درگيري جدي نيروهاي ر‍ژيم صهيونيستي و فلسطينيها پس از به راه افتادن جنبش هاي مردمي در جهان عرب موسوم به بهار عرب بود. تا چه اندازه تحولات جهان عرب منجر به واكنش بين امللي جدي تري نسبت به اقدامات اسرائيل شده است؟

شواهدی مهم وجود دارند که اتحادیه عرب پس از تحولات موسوم به بهار عربی در همگرایی سیاسی فعال تر شده است و این می تواند حاوی پیامی برای اسراییل باشد که در آینده نه با دولت های وابسته به غرب مثل مصر و تونس و زمامداران متلون المزاجی مثل قذافی روبروست که از اختلاف دیدگاه ها و روش های آنان سود ببرد، بلکه با وضعیتی جدید باید روبرو شود که از تاثیرگذاری افکار عمومی بر سیاست خارجی کشورهایشان بیشتر از گذشته برخوردارند و در حمایت از فلسطینیان مصرند. از این رو باید دیپلماسی محتاطانه تری را در قبال مسئله فلسطین که خود مسبب آن است، اتخاذ کند. این تغییر دست کم در نزد حامیان اسراییل احساس شده است. به همین جهت ورود مصر به میانجی گری را باید تداوم این پیام دانست که تاثیر خود را در آتش بس نشان داد. مصری که در گذشته و بعد از کمپ دیوید همراه با اسراییل پنداشته می شد امروز به مصری تبدیل شده است که گرچه ملاحظاتی در مورد ورود به جنگ در سراغاز تحولات نوین خود دارد و البته به تعهدات ناشی از جانشینی حکومت هم آگاه و خود را پای بند می داند، اما در تلاش قطع هرچه سریعتر مخاصمه به شیوه ای ست که از کنترل خارج نشده  و فرجام جنگ پیچیده تر و هزینه بردار تر نسازد است.

واكنش نهادها و جامعه بين المللي در قبال بحران غزه را چگونه ارزيابي مي كنيد و آيا اين واكنش ها منجر به فشاري بر اسرائيل براي پذيرش آتش بس شد؟

اگر منظور جامعه بین المللی دولت ها باشند، به طور معمول غربی ها از اسراییل حمایت می کنند و اغلب کشورهای مسلمان و  جهان سوم و گاهی هم به مقتضای عواملی دیگر چین و روسیه از فلسطین. اما در مورد جنگ 2008 و 2009 افکار عمومی به مخالفت با اسراییل تهییج شد در شرایط کنونی این تهییج افکار زیان بیشتری را متوجه رژیم صیهونیستی خواهد کرد. زیرا زمامداران بیشتری در دنیای عرب تحت تاثیر افکار عمومی قرار دارند. همین اندازه که جنگ در 8 روز تمام شد خود نشان از واکنش جامعه بین المللی در قبال بحران به شکلی فعال تر از گذشته دارد. در حالی که هر دو طرف خود را پیروز در رسیدن به اهدافشان می دانند به نظر می رسد وجود این احساس به میانجی گران کمک کند تا شرایط قبل از این نبرد را اندکی به نفع مردم غزه تغییر دهند. من تصور می کنم این اتفاق موجب شد که دیپلماسی میانجی گرانه مصر برای بهبود وضعیت در نوار غزه همچنان ادامه یابد و از حمایت امریکا هم برخوردار باشد. حضور وزیر خارجه امریکا در روز آخر مذاکرات و  تمجید اوباما از نتانیاهو به خاطر پذیرش آتش بس حاکی از علاقه مندی این کشور است به حل این بحران تا حدی که منافع اسراییل را به دنبال دارد.

تهيه كننده: تحريريه ديپلماسي ايراني/ 16

انتشار اوليه: يکشنبه 5 آذر 1391 / بازانتشار: سه شنبه 7 آذر 1391