افغانستان در دامان محورشرق می افتد؟

دیپلماسی ایرانی:‌ روز گذشته حامد کرزی، رئیس جمهوری افغانستان در جلسه قوای سه‎گانه دولت در مورد مسائل و مشکلات این کشور سخن گفت و با اشاره به مداخلات خارجی در افغانستان گفت: «افغانستان به اثر مداخله خارجی‌ها ویران شده، ولی این مداخله‌ها پس از این هم قطع نخواهد شد و ابدا قطع نمی‌شود. تفنگ خارجی را ما افغانها به دوش خود گذاشتیم و آمدیم هموطن خود را زدیم و خانه‌اش را خراب کردیم. حالا هم همین طور است. پس ما حق آن را نداریم که از خارجی شکایت کنیم. از پاکستان، ایران، آمریکا، روسیه، چین و هند یا کشور دیگری.» کرزی ویرانی افغانستان را در زمانی به دخالت های خارجی نسبت می دهد که زنگ خروج نیروهای خارجی از افغانستان آغاز شده و قرار است که این نیروها تا سال 2014 از افغانستان خارج شوند. در حالی این صحبت ها مطرح می شود که چند روز پیش همسایگان افغانستان و کشورهای منطقه در اجلاس قلب آسیا در کابل گردهم آمدند تا نحوه کمک به افغانستان را بررسی کنند. در این رابطه و خصوصا روابط افغانستان با همسایگان و نقش آنها در امنیت افغانستان با محسن پاک آیین، رئیس ستاد افغانستان وزارت خارجه گفتگو کرده ایم که در زیر می خوانید:‌

آقای پاک آیین به نظر می رسد که روابط افغانستان با کشورهای همسایه هنوز از ثبات لازم برخوردار نشده و به طور مداوم مقامات افغانستان کشورهای همسایه را به مداخله در امور داخلی این کشور متهم می کنند. به نظر شما چه عواملی مانع تعامل مثبت همسایگان افغانستان با این کشور است؟

 یک عامل مهم و شاید مهمترین عامل در منطقه که در نوع رابطه این کشور با همسایگان خود تاثیر داشته است، حضور قدرت های جهانی در افغانستان است. این قدرت ها در گذشته و حال در مورد افغانستان مداخله نموده اند. آمریکا، انگلیس به افغانستان به عنوان گذرگاه دست یابی و حضور در آسیای مرکزی، محاصره چین، کنترل روسیه و تهدید پاکستان نگاه می کنند و از سویی دیگر آن را در جوار جمهوری اسلامی ایران می یابند که می توانند از آن به عنوان اهرم فشار علیه کشور انقلابی ایران استفاده کنند. این قدرت ها ضمن بازیگری مستقیم در مسائل افغانستان، عوامل منطقه ای خود را نیز وارد کار نموده اند. روسیه و چین نیز از نظر امنیت ملی خود نگران حضور قدرت های جهانی رقیب، به ویژه آمریکا و انگلیس، در فضای ژئو استراتژیک مرزهای جنوبی روسیه و غربی چین می باشند. از این رو نسبت به تحولات افغانستان بی طرف نبوده و از بروز پدیده های سیاسی در افغانستان که منجر به گشودن راه نفوذ آمریکا در آسیای مرکزی نگران بوده و در مقاطعی واکنش نشان می دهند.

امروز یکی از نگرانی های همسایگان افغانستان حرکت کابل در جهت اجرای برنامه های واشنگتن و در نتیجه نهادینه شدن تداوم حضور نظامی و سیاسی آمریکا در این کشور است. این وضعیت، نگرانی هایی برای پاکستان و ایران دارد. از یک سو پاکستان اختلافات تاریخی ارضی و مرزی با هندوستان دارد و با وضعیت موجود در افغانستان و با دوستی افغانستان و هندوستان، پاکستان منافع ملی خود را در معرض صدمه می بیند.

در ایران هم با توجه به روحیه صلح ستیزانه آمریکا، حضور نیروهای خارجی در افغانستان تحت فرماندهی آمریکا، برای ایران، نگرانی هایی را به وجود آورده است. سیاست دولت افغانستان این است که در مذاکرات با ایران و پاکستان این نگرانی ها را رفع کند و به همسایه های خود اطمینان بدهد که افغانستان مرکزی برای تهدید کشورهای همسایه نیست.

وزرای امور خارجه کشورهای موسوم به قلب آسیا در روزهای گذشته در کابل گردهم آمدند. هدف اصلی این گردهم آیی چه بود و تا چه اندازه توانست به کاهش نگرانی ها و بهبود روابط افغانستان و همسایگان کمک کند؟

هدف اصلی اجلاس وزرای امور خارجه در کابل، تقویت همکاری های منطقه ای بود که به طور طبیعی ایران از این قبیل اقدامات استقبال کرده و برای تلاش جهت توسعه همکاری های منطقه ای برای برقراری امنیت، ثبات و توسعه در افغانستان ارزش قائل است. البته سهم همسایگان بخصوص همسایگان بلافصل در شکل دادن به آینده امنیتی افغانستان مهم تر از کشورهای منطقه است. یعنی باید بین کشورهای منطقه و همسایگان فرق قائل شد. برای مثال نقش برخی کشورهای منطقه مثل ترکیه و قطر هرگز نمی تواند به اندازه ایران و پاکستان مهم باشد. در واقع در سایه مشارکت کشورهای منطقه بخصوص همسایگان افغانستان، امکان برقراری امنیت و توسعه در این کشور وجود دارد. در بین همسایگان افغانستان، ایران و پاکستان بیشترین ارتباط را با مسائل داخلی این کشور داشته اند، زیرا اولا هر دو با بخشی از ملت افغانستان تجانس فرهنگی دارند و لذا همبستگی های فرهنگی، تاریخی، زبانی، قومی و مذهبی باعث بیشترین کنش متقابل و مسالمت آمیز بین ملت های طرفین می شود. ثانیا موج مهاجرت های برون مرزی افاغنه بیشترین اصابت را به ایران و پاکستان نموده و بخشی از توان ملی دو کشور صرف مسائل آوارگان افغانی گردیده است. به طور طبیعی این آوارگی منجر به بروز مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در داخل ایران و پاکستان شده است. ثالثا به دلیل تاثیر پذیری امنیت ملی ایران و پاکستان از تحولات افغانستان، این دو کشور نمی توانند نسبت به فرآیندهای سیاسی، امنیتی داخل افغانستان بی تفاوت باشند.همسایه دیگر افغانستان یعنی چین نیز به دلایل رقابت های جهانی و منطقه ای نیز نمی تواند نسبت به مسائل افغانستان بی تفاوت باشد، زیرا فعال شدن رقبای چین نظیر آمریکا، روسیه و هند در منطقه از نظر امنیت ملی بر حساسیت این کشور می افزاید.

 شما به حضور قدرت های جهانی در افغانستان آینده اشاره کردید. ناتو برای بهبود وضعیت امنیت در افغانستان نیاز دارد که همسایگان افغانستان را با این مسئله همراه کند. به نظر شما این مسئله تا چه اندازه در ارتباط همسایگان افغانستان با این کشور موثر است؟

بررسی های مبتنی بر واقعیات در منطقه نشان می دهد که استراتژی جاری آمریکا و ناتو در بلندمدت قادر به ایجاد ثبات و امنیت در افغانستان نخواهد بود. استراتژی آمریکا، ایجاد تشدید تنش ها و تقویت اختلافات میان کشورهای منطقه با یکدیگر و با افغانستان و حتی درون کشورهای منطقه است و به همین دلیل در جهت تقویت همکاری و ثبات در منطقه حرکت نمی کند. آمریکا در افغانستان ضمن بهره گیری از ابزارهای نظامی ناتو، تلاش دارد تا الگوی مبتنی بر یکجانبه گرایی را به عنوان بستر قدرت سازی خویش قرار داده و مخالفت خود با کشورهای هدف را در این چارچوب در عمل پیاده کند. نتیجه‌ی حضور 10 ساله‌ی آمریکا در افغانستان افزایش ناامنی و مواد مخدر بوده است. اقدام‌های غیرقانونی مورد اشاره در این مقاله که توسط سربازان ناتو و به خصوص آمریکایی‌ها صورت گرفته، تنها نمونه‌های کوچکی از جرایمی است که آن‌ها برضد مردم افغانستان طی 10 سال گذشته مرتکب شده‌اند.

 روشن است که اتخاذ سیاست هایی از این دست از جانب آمریکا در منطقه، واکنش سایر رقبای جهانی مانند چین و روسیه را برانگیخته و آنها به تدریج رویکرد تهاجمی تری در تقابل با آمریکا اتخاذ کرده و به رویکردهای منطقه ای متمایل خواهند شد. با توجه به این مراتب بنظر می رسد در آینده، بخصوص بعد از خروج نیروهای خارجی، افغانستان چاره ای جز تقویت مناسبات با کشورهای همسایه نخواهد داشت.

ایران برای تقویت مناسبات افغانستان با همسایگان خود چه کاری می تواند انجام دهد؟

ارتباطات مستمر کشورهای همسایه به خصوص پاکستان و ایران با افغانستان چنانچه از سوی دیگر کشورهای پیرامونی از جمله چین و روسیه هم حمایت گردد می تواند، در کاهش بحران موثر باشد، اگر تهران، کابل و اسلام آباد بتوانند، به توافق های اساسی برسند، توافقات آن ها یقینا می تواند هم برای تأمین امنیت، هم برای ایجاد نظم و ثبات و هم برای بهبودی در امور بازسازی و اقتصادی افغانستان، مفید باشد. در ماه های اخیر با تلاش های ایران، روسای جمهور افغانستان، ایران و پاکستان در تهران و اسلام آباد گرد آمده و بر ضرورت تداوم دوستی و یافتن راهی برای حل مشکلات موجود در افغانستان اتفاق نظر داشته اند. تداوم این تعاملات و حضور چین و روسیه در کنار ایران، پاکستان و افغانستان، می تواند نقش کشورهای منطقه را در حل بحران افغانستان پررنگ سازد.

به نظر می رسد که یکپارچگی لازم در میان همسایگان افغانستان نسبت به مسائل این کشور وجود ندارد. به نظر شما کشورهای منطقه نسبت به مسئله افغانستان چگونه باید برخورد کنند؟‌

این کشورها باید بیشتر نسبت به تحولات افغانستان به خصوص آینده حضور و چگونگی کشورهای خارج از منطقه، حضور پایگاه های نظامی آمریکا و همچنین نقض حقوق بشر در افغانستان توسط نیروهای خارجی حساس بوده و در بیانیه های صادره این موارد را مورد توجه قرار دهند. باید مراقب بود که وابستگی برخی اعضای این گروه به ناتو و آمریکا، کشورهای دیگر را از هدف اصلی خود یعنی توسعه همکاری های منطقه ای جهت ایجاد امنیت و ثبات در افغانستان بازندارد و ناخواسته به ابزاری برای تحقق اهداف کشورهائی که پس از ده سال توفیقی در جهت استقرار صلح در افغانستان نداشته اند، تبدیل نگردند.