گامی در مسیر اثبات تغییر رویکرد امریکا در برابر ایران

نماینده ویژه رئیس جمهوری امریکا در امور دریای خزر اعلام کرد که کشورش مذاکره با ایران را برای پیوستن آن به طرح گازی نابوکو آغاز کرده و خواهان پیوستن جمهوری اسلامی به این پروژه است. این در حالی است که پیشتر مقام های امریکایی بارها مخالفت خود را با شرکت ایران در این پروژه اعلام کرده بودند.

حسن بهشتی پور، کارشناس و متخصص مسائل قفقاز و آسیای مرکزی به تحلیل علل تغییر موضع امریکا نسبت به حضور ایران در پروژه خط لوله انتقال گاز ناباکو پرداخته است.

در این زمینه دو نکته قابل توجه است، اول تحولی است که در روابط ترکیه و ارمنستان به وجود آمده است. این تحول تحت فشار امریکا و با حمایت این کشور در حال وقوع است، در واقع ایالات متحده در تلاش است روابط ترکیه و ارمنستان به حالت عادی بازگرداند با این فرض که بتوانند خط ارتباطی شرق و غرب را برقرار کنند.

منظور از خط ارتباطی شرق و غرب خط لوله گازی است که از ترکمنستان شروع می شود و با گذشت از کف دریای خزر به طرف جمهوری آذربایجان، سپس گرجستان و از آنجا به بازار اروپا منتهی شود، یا از طرف دیگر با حل مشکل ترکیه و ارمنستان، با گذشت از کف دریای خزر به سوی ارمنستان، سپس ترکیه و از آنجا به اروپا ختم شود.

این خط ارتباطی از یک طرف حذف روسیه از پروژه ناباکو را دنبال می کند تا به این ترتیب اتکای اروپا به گاز روسیه کم تر شده و به بازار انرژی اروپا تنوع داده شود و از طرف دیگر ایران را با ایجاد مسیرهای جایگزین انتقال گاز تحت فشار قرار دهد.

حال این تحول موجب شده است که جمهوری آذربایجان معترض شود، سیاست آذربایجان این است که تا زمانی که مشکلات قره باغ در روابط میان ارمنستان و آذربایجان وجود دارد و همچنان مناطق مختلفی از آذربایجان تحت اشغال ارمنستان است؛ هر نوع عادی سازی مناسبات ترکیه و ارمنستان موقعیت جمهوری آذربایجان را تضعیف می کند.

جمهوری آذربایجان به عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان اعتراض داشته و تلاش کرده اعتراض خود را به اشکال مختلف نشان دهد. یکی از اقدامات اعتراضی آذربایجان این بود که در اجلاس تخصصی ناباکو که به منظور هماهنگی امور اجرایی این خط لوله در بلغارستان تشکیل شد شرکت نکرد؛ این تحول عملا فضای جدیدی را ایجاد کرد چراکه کل پروژه ناباکو وابسته به همکاری جمهوری آذربایجان و ترکمنستان بود وبا قطع همکاری آذربایجان، طرح ناباکو با مشکلات جدی مواجه می شد.

تحول دوم در این ارتباط، نزدیک شدن مناسبات جمهوری آذربایجان و روسیه بود، باکو تلاش کرد طی مدتی که ارمنستان در حال نزدیکی به ترکیه است، سیاست خود را به مسکو نزدیک کند تا به این ترتیب به مهمترین متحد ارمنستان- یعنی روسیه- نزدیک شود.

بنابراین تاکتیک باکو این بود که از یک سو مناسبات خود را با ترکیه در حالت سرد قرار دهد- در این باره شاهد اعتراضات مکرر مقامات آذربایجان در رسانه های مختلف این کشور خطاب به ترکیه بودیم- و از طرف دیگر روابط خود را با متحد ارمنستان یعنی روسیه تحکیم بخشد.

این دو تحول مهم موجب شد که امریکاییان از خود واکنش نشان دهند، به این ترتیب که از حضور و مشارکت ایران در پروژه خط لوله ناباکو استقبال کردند. این تغییر موضع امریکا با دو هدف انجام شد، اول آنکه جمهوری آذربایجان تحت فشار قرار گیرد و متوجه این مسئله باشد که با تردید نسبت به حضور در پروژه ناباکو، از مشارکت ایران استفاده خواهد شد. این در حالی است که مقامات باکو بر این مسئله واقفند که با حضور ایران در این پروژه عملا نیازی به حضور جمهوری آذربایجان نخواهد بود.

دوم آنکه امریکا با تغییر موضع نسبت به حضور ایران در پروژه ناباکو درصدد است به ایران نشان دهد تغییر رویکرد اوباما شامل موارد اقتصادی و بازبینی تحریم ها نیز می شود، به این ترتیب که در رویکرد جدید این امکان وجود دارد که حداقل بخشی از تحریم های ایران لغو شود، یکی از موارد تحریم ایران، مخالفت امریکا با سرمایه گذاری شرکت های غربی در مسیر حمل و نقل جاده ای و ریلی ایران است که از امن ترین مسیرهای حمل و نقل کالا محسوب می شوند، علاوه بر آن امریکا در راستای تحریم ایران، ترانزیت انرژی از خاک این کشور را نیز منع کرده است.

با اعلام موضع جدید امریکا نسبت به حضور ایران در پروژه خط لوله انتقال گاز ناباکو در حقیقت یک گام کوچک در مسیر تغییررویکرد آقای اوباما در برابر ایران برداشته شد.