سناریوهای پیش روی مذاکرات ایران و امریکا

دیپلماسی ایرانی: استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ، در مذاکرات غیرمستقیم با ایران در مسقط (عمان) و رم، بر دو محور اصلی تأکید کرده است: راستی‌آزمایی برنامه غنی‌سازی ایران (تا سطح 3.67 درصد برای اهداف غیرنظامی) و جلوگیری از هرگونه فعالیت مرتبط با تسلیحات هسته‌ای، از جمله موشک‌های بالستیک و "ماشه بمب".

ویتکاف در اظهارات اخیر خود صراحتاً اعلام کرده است که ایران باید برنامه غنی‌سازی اورانیوم و هرگونه فعالیت تسلیحاتی را متوقف کند. او در گفت‌وگو با نشریه شورای آتلانتیک اظهار خوش‌بینی کرده و احتمال دستیابی به توافق با ایران پیش از حل بحران‌هایی مانند جنگ اوکراین را مطرح کرده است.

مذاکرات رم در مه 2025 (اردیبهشت 1404) پیشرفت‌هایی داشته، اما اختلاف بر سر غنی‌سازی داخلی ایران همچنان مانع اصلی است. ایران غنی‌سازی را "خط قرمز" خود می‌داند، در حالی که آمریکا توقف کامل آن را خواستار است.

این در حالی است که پیشنهاد ایران برای تشکیل کنسرسیومی منطقه‌ای با حضور کشورهای خلیج‌فارس (مانند امارات و عربستان) برای غنی‌سازی صلح‌آمیز اورانیوم تحت نظارت بین‌المللی، مورد توجه قرار گرفته است. این کنسرسیوم می‌تواند سرمایه‌گذاری آمریکا را جذب کند و به‌عنوان جایگزینی برای برجام مطرح شده است.

گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA):

گزارش اخیر آژانس (مه 2025) از افزایش سریع ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران تا سطح 60 درصد (408.6 کیلوگرم تا بهار 2025) ابراز "نگرانی جدی" کرده و همکاری ایران را "کمتر از حد انتظار" توصیف کرده است.

آژانس به عدم ارائه توضیحات معتبر از سوی ایران درباره ذرات اورانیوم در سایت‌های اعلام‌نشده (مانند مریوان، ورامین و پارچین) اشاره کرده و این موضوع را به‌عنوان تخلف مطرح کرده است.

گزارش آژانس باعث شده که کشورهای غربی، از جمله بریتانیا، فرانسه، آلمان و آمریکا، به فکر تهیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای علیه ایران باشند و حتی احتمال استفاده از "سازوکار ماشه" (بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت) مطرح شده است.

مواضع سایر بازیگران:

اسرائیل با هرگونه توافق که به ایران اجازه حفظ تأسیسات غنی‌سازی را بدهد مخالف است و گزارش‌هایی از تهدید بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل به حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران وجود داشته، هرچند این گزارش‌ها از سوی دفتر او تکذیب شده است.

روسیه از حق ایران برای داشتن چرخه کامل سوخت هسته‌ای حمایت کرده است، اما در عین حال بر لزوم رعایت تعهدات NPT تأکید دارد.

کشورهای عرب خلیج‌ فارس، به‌ویژه امارات متحده عربی و عربستان سعودی، به پیشنهاد کنسرسیوم هسته‌ای ایران علاقه‌مند هستند، که می‌تواند به کاهش تنش‌های منطقه‌ای کمک کند.

سناریوهای احتمالی

با توجه به اطلاعات موجود، سه سناریوی اصلی برای آینده برنامه هسته‌ای ایران قابل تصور است:

سناریو 1: دستیابی به توافق جدید 

ایران و آمریکا به توافقی مبتنی بر پیشنهاد کنسرسیوم منطقه‌ای برای غنی‌سازی صلح‌آمیز دست یابند. این توافق می‌تواند نظارت سخت‌گیرانه آژانس، حضور ناظران بین‌المللی (از جمله از آمریکا) در تأسیسات ایران و توقف غنی‌سازی در سطوح بالا (60 درصد) را شامل شود. در این صورت تنش‌های منطقه‌ای با مشارکت کشورهای عربی خلیج ‌فارس در کنسرسیوم می‌تواند کاهش یابد. همچنین بخشی از منابع مالی مسدودشده ایران آزاد می‌شود و از فشار تحریم‌ها کاسته می‌شود. همچنین جایگاه دیپلماتیک ایران در منطقه، اما با محدودیت‌های شدید بر برنامه هسته‌ای تقویت می‌شود. البته اسرائیل ممکن است همچنان به توافق اعتراض کند، اما فشار آمریکا (مانند هشدار ترامپ به نتانیاهو) می‌تواند از اقدامات تخریبی اسرائیل جلوگیری کند.

این سناریو به دلیل خوش‌بینی ویتکاف و پیشرفت‌های مذاکرات رم محتمل است، اما اختلافات بر سر غنی‌سازی داخلی و فشار اسرائیل می‌تواند مانع باشد.

سناریو 2: بن‌بست مذاکرات و تشدید تنش‌ها 

ایران بر حفظ غنی‌سازی داخلی تأکید کند و آمریکا بر توقف کامل آن پافشاری کند. گزارش منفی آژانس و عدم همکاری ایران می‌تواند به قطعنامه جدید در شورای حکام آژانس و فعال‌سازی "سازوکار ماشه" منجر شود.

در این حالت تحریم‌های شورای امنیت بازخواهد گشت و فشار اقتصادی بر ایران افزایش خواهد یافت و احتمال انزوای بیشتر ایران در صحنه بین‌المللی وجود دارد.

از سوی دیگر ایران از طریق افزایش غنی‌سازی یا محدود کردن دسترسی بازرسان آژانس که می‌تواند به تنش‌های نظامی منجر شود، واکنش نشان خواهد داد.

در این صورت اسرائیل ممکن است از این فرصت برای اقدامات نظامی علیه تأسیسات هسته‌ای ایران استفاده کند، به‌ویژه پس از حملات قبلی به سایت‌هایی مانند پارچین و خجیر.

افزایش تنش‌های منطقه‌ای و احتمال درگیری با بازیگرانی مانند اسرائیل یا حتی کشورهای خلیج‌ فارس نیز وجود دارد.

این سناریو به دلیل اختلافات عمیق بر سر غنی‌سازی و فشار کشورهای غربی (به‌ویژه با توجه به گزارش آژانس) محتمل‌ترین گزینه است.

سناریو 3: توافق موقت و محدود 

دو طرف به توافقی موقت برای کاهش تنش‌ها دست یابند، مانند آزادسازی زندانیان دوتابعیتی و بخشی از منابع مالی ایران در ازای توقف موقت غنی‌سازی در سطوح بالا (60 درصد).

در این حالت تنش‌ها موقتا کاهش خواهند یافت و فضای بیشتر برای مذاکرات آتی ایجاد خواهد شد.

آژانس نیز با وجود این‌که رضایت کامل نخواهد داشت اما از صدور قطعنامه‌های سخت‌گیرانه در کوتاه‌مدت جلوگیری خواهد شد.

حفظ این وضعیت بدون حل کامل اختلافات می‌تواند به ناپایداری منجر شود.

از سوی دیگر اعتراض اسرائیل و احتمال اقدامات یک‌جانبه از سوی این کشور نیز همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند.

این سناریو به دلیل مواضع سخت‌گیرانه آمریکا (توقف کامل غنی‌سازی) و اصرار ایران بر حفظ برنامه هسته‌ای، کمتر محتمل است.