«ت ر ت فارسی» و «توهمات رنگارنگ ترکیه»

نویسنده: دکتر احمد کاظمی، استاد حقوق بین الملل دانشگاه  

دیپلماسی ایرانی: پس از حدود ده سال مباحثه در داخل ترکیه درباره راه اندازی بخش فارسی شبکه تلویزیونی دولتی ترکیه (ت ر ت)، این شبکه همزمان با جولان تروریست های شبه کت شلواری وابسته به ترکیه در سوریه، طی مراسمی با حضور مقامات رسمی و برخی از عناصر ضدایرانی و با پخش تیزری با تمرکز بر اقوام ایرانی، فعالیت خود را آغاز کرد. مسئولان ت ر ت که حدود دو ماه پیش از حجم انتقادات در داخل ترکیه درباره اظهارات زاهد سوباجی، مدیر کل سازمان رادیو و تلویزیون دولتی این کشور که با کنار گذاشتن تعارفات و به سبک تبلیغاتچی های «ینی چری های دوره عثمانی»، آشکارا، هدف راه اندازی «ت ر ت فارسی» را آزار دادن ایران خوانده بود، شگفت زده شده اند، این بار هدف از راه اندازی ت ر ت فارسی، را ثبات منطقه‌ای و تقویت ارتباطات فرهنگی خوانده اند. 

در خصوص مجموعه تحرکات ترکیه از جمله راه اندازی ت ر ت فارسی و آنچه در سوریه، ترکیه در حال کاشت است، چند نکته قابل ارزیابی است: 

اول: در خصوص رویکرد و هدف واقعی راه اندازی ت ر ت؛ ترکیه به عنوان کشوری با حدود ششصد سال تاریخ مملو از کشور گشایی، به لحاظ تمدنی، تاریخی، فرهنگی، هنری و ادبی محتوایی برای عرضه به ایران با قدمت چندین هزاران ساله ندارد، بطوریکه برخی از اندیشمندان ترکیه اذعان دارند عثمانی هیچ اثر بزرگ ادبی و هنری را نتوانست از خود به جای بگذارد. شاید یکی از دلایل نفوذ زبان فارسی در دربار و گستره عثمانی همین موضوع بوده است. بنابراین اگر هدف ت ر ت فارسی، فرهنگی باشد طبیعتا احترام به فرهنگ و تمدن ایرانی باید کانون فعالیت این شبکه باشد اما تخریب و جعل فرهنگ کهن ایرانی در سریال های تاریخی تولیدی ت ر ت، نشان می دهد که شبکه تلویزیونی دولتی ترکیه از این رویکرد بسیار دور است. اساسا چنین رویکردی با اهداف بنیادین آن که بر سیاهه نمایی علیه ایران ابتنا ء دارد، در تضاد است. نمونه این سیاهه نمایی زمانی بود که همزمان با عملیات موشکی ایران علیه رژیم اسرائیل، برخی از رسانه های ترکیه از تبانی ایران و اسرائیل برای فریب افکار عمومی جهان اسلام خبر می دادند! اما چندان طول نکشید که مشخص شد که خائن به آرمان فلسطین و پشتیبان و جاده صاف کن جنایات رژیم صهیونیستی در منطقه کدام کشور مدعی است. 

دوم: هدف واقعی از راه اندازی ت ر ت را باید در قالب نقش سه گانه ای که ترکیه در تحولات منطقه ای ایفاء می کند، ارزیابی کرد. این سه نقش عبارتند از : نمایندگی ناتو در غرب آسیا، پیمانکاری برای طرح های انگلستان، پیگیری رویکرد نئوعثمانی. 

1. نقش ترکیه به عنوان عضو پیمان ناتو و نمایندگی آن در غرب آسیا که از سال 1952 تاکنون ادامه دارد. فعالیت ترکیه در این نقش در حال حاضر، بر تضعیف محور مقاومت استوار است که آنکارا پیروزی آن را به معنای پایان نقش خود در منطقه می بیند. بر همین اساس نیز ترکیه پس از یک سال و اندی حمایت تمام عیار لجستیکی و ترانزیتی از رژیم صهیونیستی درحوزه ارسال ارزاق، سوخت، نفت، فولاد، آب ، غلات، و دیگر محصولات راهبردی به رژیم اسرائیل و افزایش چند برابری مبادلات تجاری با این رژیم  در این مدت، نهایتا همسو با معامله کلان روسیه و امریکا در سوریه و اوکراین، به عنوان نماینده ناتو با رژیم صهیونیستی، هم پیمان شده و با گسیل گروه های مسلحی که در لیست بین المللی تروریسم قرار دارند، و البته در یک میدان تهی شده از حریف، با ساقط کردن نظام بشار اسد، فرصتی بی بدیل برای رژیم صهیونیستی برای از بین بردن زیرساخت های نظامی و حیاتی مردم سوریه فراهم کرد. همزمان با سرمستی آنکارا از این فتح الفتوح هدیه شده توسط دشمنان جهان اسلام به این کشور، رژیم صهیونیستی بخش های از خاک سوریه را اشغال کرده است. بدون شک این رویکرد ریاکارانه آنکارا که البته مورد پذیرش مردم صهیونیست ستیز ترکیه نیست، در تاریخ ثبت و ضربات جبران ناپذیری بر مدل حکمرانی ادعایی اخوانی خواهد گذاشت.

2. در کنار نقش نمایندگی ناتو، حزب عدالت و توسعه به صورت ویژه به عنوان پیمانکار طرح های انگلستان در منطقه ایفای نقش می کند. انگلستان تنها کشور اروپایی است که طی 23 سال گذشته و برخلاف دیگر دول اروپایی، حزب حاکم عدالت و توسعه روابط پایدار و تصاعدی با آن داشته است و اساسا انتقاد از لندن، خط قرمز آک پارتی محسوب می شود.  با گذشت بیش از یکصد سال  از معاهده سایکس – پیکو، استعمار انگلستان، مجددا بانی طرح های نوین تجزیه کشورهای غرب آسیاست که بخشی از آن با نقش آفرینی ترکیه در سوریه و عراق در حال پیگیری است. بخشی دیگر از آن در قالب ایجاد باصطلاح «جهان ترک» مبتنی بر پان تورانیسم انگلیسی و با محوریت ایجاد تغییرات ژئوپلییتکی در قفقاز از طریق اجرای دالان تورانی ناتو توسط ترکیه علیه کشورهایی مانند ایران، روسیه ، ارمنستان و چین دنبال می شود. از منظر انگلیس، ساخت «جهانِ تُرک»، ابزاری برای مهار سه جانبه ایران، روسیه و چین و نهایتا تجزیه آنهاست. 

3. نقش سومی که ترکیه در منطقه ایفاء می کند مبتنی بر رویکرد نئوعثمانی است که در آن ملغمه ای از اخوانی گری و پان ترکیسم نیز وجود دارد. محوریت این رویکرد ترکیه را در تمایل آشکار مقامات آک پارتی به عبور از معاهده 1923 لوزان و بی اعتبار کردن آن می توان دید. حال آنکه این معاهده، مرزهای کنونی ترکیه را ترسیم کرده و بی اعتبار کردن آن به معنای توسعه طلبی ارضی است؛ شبیه آنچه که امروزه آنکارا در سوریه، عراق، قبرس، ارمنستان، قفقاز و مدیترانه شرقی انجام می دهد. با وجود اینف اگر رفتار سلطان عبدالحمید عثمانی در سال 1876 در مخالفت با درخواست صهیونیستها برای خرید زمین و اسکان در فلسطین را با رفتار کنونی دولت آنکارا در فراهم کردن شرایط ایده ال برای اسرائیل در سوریه جهت از بین بردن منابع و زیرساخت های مردم سوریه و اشغال خاک آن مقایسه کنیم، حتی عثمانی خواندن این نقش و رفتار حزب عدالت و توسعه، جور به خلافت عثمانی است. از این منظر رهبران حزب عدالت و توسعه نه به آرمان های متاخر نجم الدین اربکان نخستین رهبر اسلامگرایان ترکیه وفادار ماندند و نه به رویکردهای متقدم عثمانی در خصوص فلسطین. 

سوم: اهداف تاسیس ت ر ت فارسی را باید در قالب ترکیبی از نقش سه گانه ترکیه در منطقه ارزیابی کرد؛ اما اشتباه محاسباتی دولتمردان آنکارا در آن است که به عنوان پیاده نظام در حال نقش آفرینی در «کلان فتنه ای» است که در آن تجزیه ترکیه نیز برنامه ریزی شده است. در تمامی طرح های ناتو با محوریت انگلستان و امریکا از جمله خاورمیانه بزرگ، خاورمیانه جدید و اسرائیل بزرگ، ترکیه نیز در کانون طرح های تجزیه قرار دارد. دلیل عدم همراهی امریکا و انگلیس با ترکیه در مساله کردها، علیرغم التماس آنکارا ، همین موضوع است. از اینرو می توان با کنار گذاشتن فرضیه هوشمندی دولتمردان آنکارا، گفت: «نگاه انگلستان و ناتو به آنکارا همچنان با واژه Turkey  صورت می گیرد نه با واژه Türkiye ». آینده تحولات پیچیده سوریه ابعاد این موضوع را بیشتر نشان خواهد داد. کما اینکه در گذشته تاریخی نیز، انگلستان و اروپا در دوره عثمانی با «تُرک» خطاب کردن سفرای عثمانی سعی در تحقیر آنها داشتند، چرا که بقول «برنارد لوئیس» شرق شناسی انگلیسی، عثمانی کاربرد این واژه را آزاردهنده تلقی می کرد. 

چهارم: پس از روی کارآمدن حزب عدالت و توسعه عموما و پس از کودتای 2016 خصوصا، ترکیه بر اساس گزارشهای بین المللی، تبدیل به «زندان رسانه ها» شده است و صدها رسانه منتقد و مخالف دولت، تعطیل و به نفع دولت مصادره شدند. در چنین شرایطی، بازنمایی تاسیس ت رت فارسی، در قالب اصول و ارزشهای بین المللی فعالیت رسانه ای، نوعی مطایبه است. برخی قراین نشان از آن دارد که یکی از اهداف ت رت فارسی، در ادامه سیاست های طولانی آنکارا و باکو، برای ایجاد تفرقه های قومی و فرقه ای در ایران است. گفته می شود جمهوری آذربایجان که در ایجاد شبکه فارسی زبان، دو شکست تلخ را تجربه کرده است، این بار در هیات حامی مالی از «ت ر ت فارسی» ظاهر شده است تا بزعم خود مسایل قومی در ایران را شعله ور سازد. در این خصوص دو نکته قابل طرح است: 1. ترکیه تنها کشور جهان است که در تاریخ خود چهار نسل کشی علیه اقلیت ها را در پرونده خود دارد: نسل کشی ارامنه و یونانی ها، کردها، علویها، آشوریها. این سابقه سیاه تاریخی بهمراه نفی حقوق اقلیت ها در قانون اساسی ترکیه، این کشور را بیش از هر کشور دیگری در موضوع اقوام و اقلیت ها آسیب پذیر ساخته است. 2. برخلاف کشورهای فاقد سابقه طولانی تاریخی، اقوام و مذاهب در ایران با سابقه هزاران سال همزیستی مسالمت آمیز، «ملت تاریخی و واحد ایران» را ایجاد کرده اند که گسست ناپذیرند. به همین دلیل اقوام و مذاهب در ایران در بحرانی ترین شرایط، همواره در راستای اعتلای ایران فرصت ساز بودند نه تهدید.  

پنجم: تاسیس رسانه های بین المللی و اصطلاحاً رسانه های برون مرزی، عرصه ای است که ایران با داشتن دهها کانال و شبکه تلویزیونی و رادیویی به بیش از 30 زبان مطرح دنیا، در آن پیشتاز و دارای تجارب فراوان است. حدود سه دهه پیش که ت ر ت بیشتر به عنوان رسانه ای داخلی در ترکیه شناخته می شد، ایران کانال تلویزیونی «سیمای ترکی استانبولی» را در قالب شبکه سحر (1376) تاسیس کرد. شبکه ای که به دلیل تاثیر گذاری به سرعت موجب سلسله واکنش های آنکارا شد. نهایتا پس از چند سال فعالیت سیمای ترکی استانبولی و تبادل پیام هایی میان دو طرف، مسئولان وقت برون مرزی رسانه ملی با نگاه ایجابی، این شبکه را تعطیل کردند. اکنون آنکارا با تاسیس ت ر ت فارسی، توافقات آن زمان را نقض کرده است. بنابراین در صورتیکه  ت ر ت فارسی، نتواند پیگیری «توهمات رنگارنگ ترکیه» در این شبکه را مهار کند، تاسیس شبکه ترکی استانبولی در ایران بر پایه تجارب گذشته، گزینه بسیار محتمل و فرصت ساز برای ایران خواهد بود.