آی اس آی با تغییر رهبری، در پی چیست؟

دیپلماسی ایرانی: از زمان به قدرت رسانیدن طالبان در افغانستان و تحویل دهی قدرت از جمهوریت به این گروه که پاکستان آن را پیروزی استراتژیک برای خود قلمداد می کرد؛ بار سوم است که رهبری سازمان اطلاعات نظامی پاکستان، تعویض می شود. جنرال فیض حمید، رئیس قبلی آی اس آی، نخستین مقام خارجی ای بود که بعداز فروپاشی جمهوریت تحت حمایت امریکا و غرب، به کابل آمد، چای نوشید، جشن پیروزی را تجلیل کرد و به رهبر نام نهاد و نامری طالبان، در تقسیم کرسی های قدرت میان اعضای این گروه، مشورت داد. نقش فیض حمید در رهبری و مشورت و انجام عملیات گسترده نظامی گروه طالبان، بالای آخرین سنگرهای مقاومت در شمال افغانستان، نشان داد که پاکستان، حاضر است تا آخرین میخ را بر تابوت عواملی که ممکن است به ناکامی عمق استراتژیک این کشور منجر شوند، بزند. اما سیر حوادث نشان داد که تا رسیدن کامل ارتش این کشور به این پیروزی استراتژیک، فاصله ی زیادی است و وجود بازیگران قدرتمندی مانند روسیه، ایران، چین، ترکیه، کشورهای عربی، امریکا، اروپا و هند، مجال چنین بلند پروازی هایی را برای این سازمان به آسانی نمی دهد. شاید زمان تغییر کند و شرایط طوری دیگری شود.

بر اساس اطلاعات موجود، جنرال ملک نخستین رئیس آی اس آی است که تا سطح دکتورا تحصیل کرده و در امریکا و انگلیس، تحصیلات نظامی داشته است. وی مسئولیت فرماندهی واحدهای ارتش پاکستان در دو منطقه بحرانی وزیرستان و بلوچستان را به عهده داشته است. وی از جمله جنرال زاده هایی است که پدرش نیز جنرال ارتش بوده است. 

پس از آن که طالبان به حمایت از گروه طالبان پاکستان و بسترسازی برای افزایش حملات به پاکستان متهم شدند، حجم حملات ارتش آزادی بخش بلوچستان بالا رفت و سطح ناامنی به طور بی پیشینه ای افزایش یافت و ظاهرا روابط میان طالبان افغانستان و پاکستان تیره شد. این افزایش سطح حملات بالای پاکستان که عمدتا از جانب گروه های تندروی اسلامی مانند تحریک طالبان پاکستانی و بلوچ ها انجام می شود، باعث شده است که انگشت اتهام زنی مبنی بر نقش هند در این حوادث از جانب پاکستان، نشانه رود. 

حالا جنرال ملک چالش هایی دارد که باید به گونه فوری و عاجل به آن به مثابه تهدید علیه امنیت ملی پاکستان، مقابله کند. با مدنظر داشتن محدودیت های اقتصادی، سیاسی و امنیتی و تعداد کثیری از گروه هایی که امنیت پاکستان را با خطر مواجه ساخته اند، دشوار به نظر می رسد که تعویض در رهبری آی اس آی، بتواند به تغییر موقعیت فعلی پاکستان به سمت مطلوب، حرکت کند. تعویض جنرال انجم با ملک، تنها یک تاکتیک در بهبود عملکرد رهبری است. اما سطح بلند تهدیدات بالقوه امنیتی، تعداد زیاد نیروهای جنگی تحریک طالبان پاکستانی، ارتش آزادی بخش بلوچستان و داعش خراسان در منطقه، به چالش های رهبری ارتش و بازوی اطلاعاتی آن، می افزاید. بر اساس اطلاعات موجود، بیش از 70 هزار نیروی مسلح جنگجوی ضد ارتش پاکستان، در حملات دست دارند. 

باید مدنظر داشت که ارتش پاکستان به علت فساد گسترده در میان مقامات آن، سرکوب منتقدان دولت، ناکامی در مهار تهدیدهای بالفعل امنیتی، مقابله با هند، رقیب دیرینه این کشور، ناتوانی در تطمیع طالبان در افغانستان و ناکامی در انحصار مبنی بر کنترل طالبان افغانستان که باید مطابق اجنداهای اسلام آباد حرکت می کرد، تشدید حملات گروه های تندروی اسلامی، ارتش آزادی بخش بلوچستان و قوت گیری داعش خراسان، فصل ناکامی راهبردی را سپری می کند. این سازمان قدرتمند که وظیفه عمده ی آن، جمع‌آوری اطلاعات از کشورهای خارجی، به‌ویژه هند، افغانستان، و سایر کشورهای همسایه و جهان است، در مخمصه و چاله امنیتی جدیدی، گیر افتاده است. 

آی‌اس‌آی، بازوی اطلاعات خارجی ارتش پاکستان، وظیفه دارد تا اطلاعات استراتژیک را درمورد فعالیت‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی دشمنان بالقوه جمع‌آوری می‌کند. اما به نظر می رسد که ناتوانی آی اس آی در انجام این وظایف، باعث شده تا این سازمان قدرتمند نظامی، در جریان سه سال، سه بار شاهد تغییر در رهبری باشد. 

حالا، ارتش این کشور با مدنظر داشتن وضعیت آشفته نظامی و سیاسی در این کشور، تعمیق روابط هند با طالبان، حضور فعال چین، روسیه و ایران در افغانستان، نقش مستشاری امریکا برای گروه طالبان، ناکامی مطلق عمق استراتژیک این کشور در افغانستان، همکاری استراتژیک هند با امریکا که به تعویض پاکستان با هند منجر شده و در جهت انتخاب یک همکار راهبردی از طرف ایالات متحده امریکا محسوب می شود، بحران های اقتصادی و سیاسی که تبعات سیاسی و امنیتی هم در قبال آن داشته، تلاش می کند تا نقش این سازمان را در تحولات منطقه به خصوص افغانستان، برجسته کند. 

شاید جنرال ملک بتواند اندک تغییراتی در سطوح رهبری این سازمان بیاورد، اصلاحات ممکن را انجام دهد تا خطر ناکامی مطلق این سازمان را کاهش دهد، با امریکا وارد مرحله جدیدی از مذاکرات و چانه زنی ها شود، تلاش کند تا در حلقه ائتلاف منطقه ای که روسیه، چین و ایران را شامل می شود، ورود کند، اما دشوار است تا بتواند نقش رهبری کننده آی اس آی را که در زمان حضور امریکا داشت، دوباره تامین کند. زیرا وضعیت جهان، منطقه و دینامیک امنیتی جدید در منطقه که پاکستان را جزئی از برنامه های امریکایی می بینند، امکان این مهم را دشوار می سازد. به دلیل این که نه آی اس آی حامی قدرتمندی مانند امریکا در منطقه دارد که بتواند عینیک منافع پاکستان را در چشمش بگذارد تا مطابق آن، تعاملات بعدی سیاسی و امنیتی به نفع پاکستان رقم بخورد و پاکستان مستحق کمک های ملیارد دلاری امریکا شود و نه هم شرایط جدیدی که در منطقه حکمفرماست و بازیگران قدرتمندی در آن مانند روسیه، چین و ایران نقش بازی می کنند، این امکان را به مساعد می سازد. 

شرایط جنگ سرد که پاکستان در آن توانست از گاو شیری ای مانند جهاد در افغانستان، استفاده عظمی کند، دیگر به بازی بزرگ جدید، تغییر ماهیت و چهره داده است. در این بازی بزرگ جدید، بازیگران قدرتمند و با نفوذ منطقه ای و فرامنطقه ای، حضور دارند که نه ضرورتی به پاکستان دیده می شود تا از آن کمک خواسته شود و نه هم میدان و جغرافیای بازی، سهم پاکستان در این بازی را حتمی می سازد. 

به هر تقدیر جنرال ملک با چالش های متعددی مواجه است که شامل تهدیدهای بالقوه و بالفعل امنیتی و سیاسی و خطرات جدی به امنیت ملی پاکستان می شوند و هم سازمانی را قبول مسئولیت می کند که دیگر پرستیژ گذشته را ندارد و در حیطه سوءظن و شک برای ایجاد و بسترسازی شرایط برای تطبیق راهبرد بی ثبات سازی منطقه قرار گرفته است. 

شاید از لحاظ تاریخی، آی اس آی، دوره نقاهت و فروکاست خود را در تعاملات و دینامیک امنیتی، تجربه می کند که هیچ رئیسی به نجات آن به آسانی قادر نخواهد بود.