سخنرانی پزشکیان در سازمان ملل را چگونه می توان ارزیابی کرد؟

نویسنده: رِی تَکیه Ray Takeyh 

دیپلماسی ایرانی: پزشکیان در نخستین سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل، تمایل خود را به تعامل با دیگر کشورها در مورد برنامه هسته‌ای ایران ابراز کرد. آیا او در سخنرانی خود برای سیاست ایران نکته تازه ای ارائه کرد؟
این سخنرانی عناصر متناقضی داشت. سخنان او با محکومیت شدید اسرائیل آغاز شد و این کشور را مقصر همه مشکلات خاورمیانه از ۷ اکتبر به بعد دانست. پزشکیان همچنین در این سخنرانی، تمایل خود را برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده به‌عنوان راهی برای کسب معافیت‌های تحریمی ابراز کرد، که این موضع تازه ای برای رژیم نیست.

با این حال باید یادآور شد که مخاطب اصلی این سخنرانی، رهبران اروپایی به‌ویژه کشورهای “EU-3” (فرانسه، آلمان و بریتانیا) بودند که در گفت وگوهای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۲۰۱۵ مشارکت داشتند. پزشکیان با رئیس‌جمهوری فرانسه، امانوئل مکرون، در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل دیدار کرد. دولت جدید او مشتاق بهبود روابط با کشورهای اروپایی است و درک کرده که نبود پیشرفت در مسئله هسته‌ای مانعی بر سر راه این تلاش‌ها بوده است. رهبر معظم ایران، آیت‌الله خامنه‌ای که قدرت نهایی تصمیم‌گیری را دارد، نیز درباره از سرگیری توافق هسته‌ای تحت شرایط مناسب سخن گفته است (مقام ریاست‌جمهوری تابع مقام رهبری است که قدرت نهایی تصمیم‌گیری را در اختیار دارد.)

ایران چگونه می‌تواند جدیت خود را درباره همکاری هسته‌ای نشان دهد؟

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، پس از دیدار با وزیر امور خارجه ایران در نیویورک گفت که تمایل جدیدی از سوی ایران برای گفت وگوهای معنادار در مورد برنامه هسته‌ای خود مشاهده کرده است. گروسی تاکنون سفرهای زیادی به ایران داشته و در برخی موارد حتی درباره طرح‌های کاری مختلف گفت وگو کرده است. هیچ‌کدام از این سفرها و طرح‌ها شفافیت مورد انتظار درباره فعالیت‌های غنی‌سازی ایران را به ارمغان نیاورده است. ممکن است که دولت تازه در ایران، دسترسی بازرسان را به تأسیسات مختلف بهبود بخشد اما ایران همچنان به غنی‌سازی اورانیوم تا حدود ۶۰ درصد ادامه می‌دهد که هیچ‌گونه کاربرد غیرنظامی واقعی ندارد؛ این سطح غنی سازی، نگرانی‌ها را افزایش می‌دهد زیرا این مواد می‌توانند به‌سرعت تا درجه تسلیحاتی غنی شوند. این مسائل تنها می‌تواند به‌عنوان بخشی از یک توافق تازه هسته‌ای و نه یک دستاورد دوجانبه بین آژانس و ایران حل شود.

آیا هنوز تهدید درگیری مستقیم ایران و اسرائیل وجود دارد یا این رویارویی احتمالاً همچنان بیشتر میان حزب‌الله و اسرائیل باقی خواهد ماند؟

در جلسات سازمان ملل، پزشکیان اسرائیل را تحقیر کرد در حالی که گفت ایران نمی‌خواهد شاهد درگیری در سطح منطقه باشد؛ موضعی که جمهوری اسلامی مدت‌ها از آن حمایت کرده است. با این حال، ایران به راهبرد موسوم به حلقه‌های آتش متعهد است، که در آن نیروهای نیابتی‌اش – مانند حزب‌الله در لبنان و حوثی‌ها در یمن – دشمنانش را احاطه کرده و آنها را مورد اذیت و آزار قرار می‌دهند. هرگونه درگیری در لبنان، خطر گسترش به سطح ایران را نیز دارد. به عنوان مثال، در بهار گذشته تنش‌ها به‌طور ناگهانی تشدید شد و ایران برای اولین بار موشک‌ها و دیگر پرتابه‌ها را به سمت اسرائیل شلیک کرد، هرچند که آنها توسط سامانه ‌های دفاع هوایی رهگیری شدند.
چشم‌اندازهای افزایش دیپلماسی برای آرام کردن تنش‌های ایران و اسرائیل چیست؟

دولت پزشکیان بعید است بتواند هرگونه تعامل دیپلماتیک با اسرائیل داشته باشد. گزارش شده که اظهار نظر او مبنی بر اینکه اگر اسرائیل سلاح‌های خود را زمین بگذارد، ایران نیز چنین خواهد کرد، انتقادات مطبوعات محافظه‌کار ایران را به همراه داشته است. حتی وزیر امور خارجه، عباس عراقچی، انکار کرد که چنین سخنی گفته شده باشد. ممکن است دولت جدید فضای دیپلماتیک بیشتری با ایالات متحده داشته باشد، اما به‌احتمال زیاد نه با اسرائیل.

منبع: اندیشکده شورای روابط خارجی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱