تاریک ترین سناریوی تداوم جنگ اوکراین

دیپلماسی ایرانی: در فوریه سال 2022 روسیه یک حمله گسترده را تحت عنوان عملیات ویژه به اوکراین آغاز کرد. این جنگ به‌دلیل تلاش اوکراین برای پیوستن به ناتو آغاز شد. 

پیشینه تاریخی این مسئله به 2014 یعنی اختلاف تاریخی بر سر مالکیت شبه جزیره کریمه و فتح شبه جزیره کریمه توسط روسیه بازمی‌گردد که به ایجاد نگرانی‌های امنیتی در اوکراین و تلاش اوکراین برای پیوستن به ناتو منجر شده بود. 

در آغاز جنگ روس‌ها اعلام کرده بودند که کی‌یف پایتخت اوکراین را در عرض سه روز و یا ده روز تسخیر خواهند کرد اما بلافاصله ایالات‌متحده و متحدانش به یاری اوکراین شتافتند و به تجهیز اوکراین پرداختند که این مساله،عملاً رؤیاهای روس‌ها برای تسخیر سه روزه کی‌یف را به یک جنگ فرسایشی دوساله مبدل کرد و تلفات سیصد هزار نفری را روی دست آنها گذاشت. 

هم‌اکنون اخباری مبنی‌بر پیشروی اوکراین در منطقه کورسک به گوش می‌رسد که به نبرد دوم کورسک معروف شده‌است. نبرد نخست کورسک مربوط به جنگ زرهی بین آلمان نازی و اتحاد جماهیر شوروی در دوران جنگ جهانی دوم بود که به شکست سنگین آلمان نازی منجر شد. 

در رابطه با حمله‌ی اوکراین به داخل خاک روسیه تحلیل‌های متعددی مطرح می‌شود که ازجمله آن‌ها می‌توان به این تحلیل اشاره کرد که اوکراین به‌دنبال گرفتن امتیاز در مذاکرات صلح است و این حمله در راستای امتیازگیری در مذاکرات منتهی به صلح در رابطه با پس گرفتن سرزمین‌های خود و یا تبادل اسرا و یا سایر موارد است. برخی این تحلیل را در تکمیل این مسئله مطرح می‌کنند که اوکراین به‌دنبال مستحکم کردن مواضع خود در این منطقه است و به‌دنبال پیشروی‌های بیشتر در خاک روسیه نیست. عملا سرمای روسیه و قدرت نظامی روسیه نیز پیشروی های اوکراین در خاک روسیه را مخصوصا در غیاب کمک های غرب نا ممکن خواهد کرد. 

اما می‌توان سناریوهای وحشتناک‌تری که کم احتمال تر هستند را نیز ترسیم کرد. درصورتی‌که زلنسکی به تحریک و با حمایت هم‌پیمانان خود در غرب به پیشروی در خاک روسیه ادامه بدهد و امنیت ملی فدراسیون روسیه در خطر قرار بگیرد می‌توان این گزاره را مطرح کرد که روزهای وحشتناک‌تری در انتظار جنگ اوکراین و یا حتی جهان باشد، زیرا روسیه یک قدرت اتمی است و تعداد بمب‌های اتمی آن از ایالات متحده بیشتر است و اصرار بیش‌از اندازه زلنسکی در پیشروی می‌تواند روسیه را به استفاده از بمب اتم تحریک کند که این مسئله نیز می‌تواند به پاسخ اتمی غرب به روسیه و حتی به راه افتادن یک زمستان اتمی منجر شود. احتمال رخداد این سناریویی وحشتناک بسیار پایین‌تر از سناریوی اول است، اما الزاماً صفر نیست و درصورتی‌که روسیه برای دفاع از تمامیت سرزمینی خود دست به استفاده از بمب اتمی بزند، احتمال پاسخ اتمی غرب و مجهز شدن اوکراین به سلاح اتمی نیز دور از ذهن نیست.

در پی این اتفاق احتمالی، خاک روسیه و اوکراین که عملاً سی درصد از زنجیره غذایی جهان را تأمین می‌کنند به زمین سوخته بدل خواهد شد. اگرچه در صورت ادامه جنگ بدون استفاده از سلاح اتمی نیز در دراز مدت بخشی از زمین های کشاورزی روسیه و اوکراین از میان خواهد رفت که کمترین نتیجه آن در کنار میلیون ها کشته، ایجاد قحطی در سطح جهانی است.

‌علاوه بر این ممکن است با شکل گیری یک آنارشیسم سراسری هم‌پیمانان روسیه نیز به این بهانه در خطر حمله آمریکا و غرب قرار بگیرند. 

به این مسئله نیز باید اشاره کرد که در جهان امروز هیچ رخدادی دور از ذهن نیست، تجربه تاریخی در رابطه با جنگ جهانی دوم نیز مؤید این مسئله است. در دورانی که نازی‌ها اتریش را تسخیر کردند عملاً غرب واکنشی نشان نداد و غرب متصور این مسئله نبود که دامنه جنگ به کل اروپا و جهان گسترش خواهد یافت. پس‌از تسخیر لهستان توسط آلمان و شوروی و پس‌از آن حمله آلمان به شوروی استالین عملاً شوکه شده بود و اصلاً تصور حمله آلمان به خاک شوروی را به ذهن خود راه نداده بود. 

همه تجربه‌های تاریخی نیز نشانگر این مسئله است که در عالم سیاست و معادلات امنیتی هیچ مسئله‌ای به‌طور صددرصد قابل‌پیش‌بینی نیست. می‌توان این مسئله را نیز متصور بود که درصورتی‌که جنگ اوکراین از کنترل خارج شود می‌تواند کل روسیه و اوکراین و حتی بخش‌هایی از جهان را به زمین سوخته مبدل کند. 

معمولاً در ادبیات سیاسی از بمب اتمی به‌عنوان ابزاری برای نزدن و یا ایجاد صلح استفاده می‌کنند که مثال‌هایی را در رابطه با هند و پاکستان و یا هند و چین مطرح می‌کنند که پس‌از اتمی شدن این کشورها، بمب اتم به این منجر نشده‌ که این کشورها با همدیگر جنگ بجنگند. معمولاً در ادبیات سیاسی این گزاره بارها مطرح‌ شده است که کشورهایی که بمب اتمی داشته باشند مورد حمله قرار نمی‌گیرند؛ اما باید این گزاره را نیز مطرح کرد که همیشه بار اولی وجود دارد. در رابطه با استفاده‌ی بمب اتم ایالات متحده دو بار از بمب اتمی در هیروشیما و ناکازاکی استفاده کرده‌ است. خود مورد حمله قرار گرفتن خاک کشور روسیه نیز یک مثال نقیض در رابطه با موضوع دوم یعنی مورد حمله قرار نگرفتن کشورهای دارای بمب اتمی است. درنتیجه با وجود کم‌ احتمال بودن استفاده روسیه از بمب اتمی، در جهانی که مثال های نقیض می توانند باز تولید شوند، نباید این احتمال را بطور کامل نادیده گرفت. 

باید به این مسئله نیز اشاره کرد که هر دو "ولادیمیر" حاضر در صحنه جنگ اوکراین یعنی پوتین، رئیس جمهوری 71 ساله روسیه و زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین عملاً سرسختی از خود نشان می‌دهند. حمایت های غرب از زلنسکی نیز به افزایش سرسختی وی و مورد حمله قرار دادن خاک روسیه منجر شده است. این مساله کلاف سردرگم جنگ اوکراین را پیچیده‌تر می‌کند. 

باید با توجه به این‌که احتمال پیچیده‌تر شدن اوضاع در جنگ اوکراین نیز وجود دارد، با وجود احتمال کم اما امکان رخ دادن یک آنارشی سراسری در رابطه با تداوم جنگ اوکراین منتفی نیست، در نتیجه بهتر است گزینه‌های با احتمال کمتر در سیاست خارجی کشورها در رابطه با سیاه‌ترین سناریوهای محتمل در جنگ اوکراین نیز مدنظر قرار بگیرد.

در نهایت نیز یادآوری این موضوع تاریخی ضروری است که در هر دو جنگ جهانی با وجود اعلام بی طرفی ایران مورد حمله قرار گرفت. در آینده نیز هر اتفاقی می تواند بهانه های لازم را برای غرب در راستای به راه انداختن جنگ فراهم کند، در نتیجه بهترین گزینه برای جهان و ایران که دارای روابط حسنه ای با روسیه است این است که از همه بسترهای خود برای ایجاد صلح بین روسیه و اوکراین و آتش بس در مناطق اشغالی برای ممانعت از توسعه جنگ به سایر مناطق جهان استفاده کند.