زلنسکی، تنهای تنها!

دیپلماسی ایرانی: در روزهای 11 و 12 جولای 2023 سران کشورهای عضو سازمان آتلانتیک شمالی "ناتو" برای نشست سالانه این سازمان در ویلنیوس، پایتخت لیتوانی گرد هم آمدند. این اجلاس به موضوعاتی مانند پیوستن سوئد به ناتو و آرمان‌های اوکراین برای عضویت در این سازمان گرفته تا طرح‌های دفاعی جدید و تضمین‌های امنیتی پرداخته که هر یک دارای پیامدهای مهم برای امنیت بین المللی هستند. 

ناتو هر سال این نشست را به عنوان بخشی از کار منظم خود در مورد نگرانی های عمده نظامی و سیاسی در میان کشورهای عضو تشکیل می دهد و نشست ویلنیوس به طور خاص به یکی از نگرانی‌های اساسی سال جاری یعنی گنجاندن اوکراین در سازمان ناتو پرداخته است. حاصل کار آن که در حالی که قرار شد سوئد به عنوان سی و دومین عضو ناتو به این ائتلاف نظامی بپیوندد، هیچ جدول زمانی مشخصی برای تعیین زمان پذیرش اوکراین از سوی کشورها وجود نداشته است. 

کمی قبل از آغاز اجلاس سران ناتو، جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده اعلام کرده بود که اوکراین هنوز برای عضویت در ناتو آماده نیست و ناتو فرآیندی است که برای رسیدن به همه شرایط از دموکراسی‌سازی گرفته تا طیف وسیعی از مسائل دیگر نیاز به زمان دارد. رهبران ناتو مدت‌هاست که از ایده پذیرش اوکراین در ناتو که به جنگ مستقیم با روسیه منجر می‌شود، نگران بوده اند. واشنگتن و متحدانش در اروپا که رویای تحمیل یک شکست استراتژیک به روسیه را در سر می پرورانند، اجتناب از یک جنگ علنی به جای جنگ نیابتی با روسیه را در راستای منافع دسته جمعی در قالب ناتو می بینند. 

یک اراده سیاسی که توانسته مانع اصلی عضویت اوکراین در ناتو شود، آن است که کشورهای غربی نمی‌خواهند وارد جنگ مستقیم با روسیه شوند. اوکراین در حالی مورد بحث برای پیوستن به ائتلاف ناتو قرار گرفت که درگیر یک جنگ تمام عیار سرزمینی با روسیه بوده و متحدان ناتو را با بزرگترین جنگ از زمان جنگ جهانی دوم در همسایگی نزدیک خود مواجه کرده است. 

نکته آن که بر اساس ماده 5 اعمال ترتیبات دفاع جمعی ناتو که تصریح می کند حمله به یک عضو حمله به همه آنها است، چالش‌های ناشی از این جنگ اثر مستقیم بر تمامی اعضا دارد.

قابل درک است که آرزوی اوکراین برای پیوستن به ناتو با هراس کشورهای عضو ائتلاف از واکنش روسیه احاطه شده و نگرانی ها از مواضع نظامی مسکو در قبال پذیرش کی یف در ناتو توانسته بر بیرون ماندن اوکراین از ائتلاف تأثیر بگذارد. اعضای ناتو به اتفاق آرا موافقت کرده اند که آینده اوکراین در ناتو نهفته است و امنیت این کشور برای منافع ناتو محوری بوده و با ایجاد شورای ناتو- اوکراین و تحویل تسلیحات بیشتر از این امر حمایت کرده اند. ائتلاف ناتو مجمع جدید ناتو – اوکراین را برای تعمیق روابط با اوکراین راه اندازی کرده تا به عنوان یک ارگان دائمی عمل کند که در آن 31 عضو این اتحاد و اوکراین می توانند در مواقع اضطراری تشکیل جلسه داده و با یکدیگر مشورت کنند. این تنظیم بخشی از تلاش ناتو برای نزدیک کردن اوکراین به ائتلاف نظامی بدون پیوستن واقعی به آن است.

با این حال بیانیه سازمان در مورد زمان و شرایط ورود اوکراین به ناتو مبهم و ضعیف مانده است. در واقع موضع ناتو در مورد پذیرش اوکراین از یک دوگانگی برخوردار است که از یک سو تا زمانی که اوکراین درگیر جنگ با روسیه است، نمی تواند عضو ناتو شود که موجبات دلخوری ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین را فراهم آورده و از سوی دیگر نتیجه غیر مستقیم این بیانیه حاکی از آن است که تا زمانی که درگیری در اوکراین ادامه داشته باشد، روسیه می تواند از بابت پذیرفته نشدن اوکراین در ناتو آسوده باشد. نتیجه ای که در راستای اهداف اصلی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه از زمان شروع جنگ تا کنون بوده است. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه عنوان کرده که ما تمام تلاش خود را برای جلوگیری از پیوستن اوکراین به ناتو انجام خواهیم داد.

به نظر می رسد این ابهام در مورد تعهدات امنیتی غرب می‌تواند باز شدن درهای فرصت برای غرب باشد تا در مذاکرات با روسیه بر سر عضویت اوکراین در ناتو، قدرت چانه زنی را در اختیار داشته باشد.

حذف عضویت اوکراین در ناتو می تواند برای روسیه دلیل مناسبی جهت ادامه جنگ ارائه دهد تا به هدف خود در کنترل سیاست خارجی کشور همسایه دست یابد. روسیه وارد مرحله‌ای شده که تا زمان حصول نوعی توافق سیاسی و یا پیشرفت قابل توجهی در این زمینه به جنگ با اوکراین ادامه ‌دهد. پوتین با طرح اعطای عضویت به اوکراین به این دلیل مخالف است که چنین اقدامی تهدیدی مستقیم برای امنیت روسیه خواهد بود. 

در عین حال می توان در نظر داشت که تعهد غرب به اوکراین مبنی بر پیوستن به ناتو پس از پایان جنگ، روسیه را برای ادامه دادن و طولانی شدن جنگ تشویق خواهد کرد. بدین ترتیب پوتین با طولانی تر کردن درگیری، حق وتوی عضویت اوکراین در ناتو را در اختیار خواهد داشت. در چنین شرایطی یک موفقیت برای پوتین محاسبه می شود که از ابتدا تهاجم به اوکراین را در جهت توقف پیشروی به سوی شرق و قدرت گرفتن ناتو در نظر می گرفت. برگ برنده دیگر برای پوتین آن که تا زمانی که اوکراین خارج از ناتو باقی بماند، امکان استفاده روسیه از ناوگان دریای سیاه برای ایجاد اختلال در تجارت و صادرات غلات از اوکراین فراهم خواهد بود.

تصمیم در مورد عدم عضویت اوکراین یک نتیجه تفرقه انگیز میان زلنسکی و دیگر اعضا داشت که کشورهای غربی تمایل دارند تا بدون پیوستن کی یف به صفوف ناتو، با ارسال تسلیحات برای کمک به اوکراین در حفظ خطوط کنونی در برابر تهاجم روسیه ادامه دهند تا اعضای ائتلاف بتوانند امنیت خود را در طول جنگ تضمین نمایند. قدرت‌های بزرگ در این سازمان برای دفع حمله روسیه، کمک‌های امنیتی سریع و پایدار، تجهیزات نظامی مدرن در حوزه‌های زمینی، دریایی، هوایی و همچنین آموزش بیشتر برای ارتش تحت محاصره اوکراین را وعده داده و علاوه بر آن به همراه کمک های اقتصادی به کی یف، اعمال تحریم های بیشتر علیه روسیه را در برنامه گذاشته اند.

این تصمیم برای ولودیمیر زلنسکی یک بار احساسی‌ نیز داشت که باور او برای همراه داشتن چتر دفاعی غرب به منظور استحکام تضمین بلندمدت برای امنیت کشورش نادیده گرفته شد. واشنگتن و متحدانش که رویای تحمیل یک شکست استراتژیک به روسیه را در سر می پرورانند، در حال افزایش حضور نظامی خود در نزدیکی مرز روسیه، استقرار سلاح های ضربتی و برگزاری تمرینات منظم با تمرکز بر آموزش در عملیات های تهاجمی هستند. در شرایطی که تنها ارتش اوکراین است که در جبهه نبرد با روسیه می جنگد، دیگر کشورهای اروپایی در مقابله با یک دشمن مشترک در تله تفکرات دفاعی گرفتار شده و جانب احتیاط و تردید را نگه می دارند. در زمانی که اوکراین در جبهه نبرد با مسکو به شدت از یکپارچگی یورو-آتلانتیک حمایت می‌کنند، اعضای ناتو بر تضمین‌های امنیتی در کوتاه ‌مدت تمرکز دارند. این احتیاط غربی می تواند دشمن را تشویق کند که رهبران ناتو نتوانسته اند در حمایت از تلاش های جنگی زلنسکی تزلزل ناپذیر باقی بمانند. 

در مجموع اجلاس ویلنیوس بر اساس پیامی مبنی بر رویکرد اتخاذ شده از تجاوز نظامی روسیه به اوکراین در فوریه 2022، ارائه شده که تا حد ممکن بر امنیت اعضا و دور ماندن از هر گونه عملیات نظامی ویژه مسکو و صرف کمک های نظامی و بسته های حمایتی به اوکراین در نقش حائل تکیه داشته است. این اقدام اگرچه موقعیت بازدارندگی و دفاعی اعضای ناتو را در جناح شرقی ناتو افزایش داده اما برای زلنسکی ناامیدکننده بوده که اوکراین در برابر جبهه نبرد با روسیه تنها گذاشته شد. یک واقعیت تلخ هم برای ناتو و هم برای زلنسکی آن است که روسیه حتی در وضعیت ضعیف تر خود در شرایط جنگی، توانایی دیکته کردن آن را دارد که کدام کشور می تواند به ناتو بپیوندد.