چگونه جنگ اوکراین بازارهای انرژی آسیا را شوکه کرد؟

نویسندگان: دکتر علی رضوان پور، مدرس دانشگاه و تحلیگر مسائل بین‌الملل و دکتر سعید سیفی، کارشناس ارشد رسانه و تحلیلگر مسائل بین‌الملل

دیپلماسی ایرانی: هنگامی که نیروهای روسی در فوریه 2022 به اوکراین حمله کردند، این موضوع بلافاصله آشکار شد که نابسامانی های متعاقب آن در بخش انرژی جهانی عمیق خواهد بود. این امر برای کشورهای اروپای غربی و مرکزی، با وابستگی شدید آنها به واردات گاز طبیعی، نفت خام و فرآورده های نفتی روسیه آشکارتر بود. جایگزینی حجم واردات انرژی از روسیه در ابتدا کار بسیار سختی به نظر می‌رسید، به ‌ویژه در رابطه با گاز طبیعی، جایی که بسیاری از صنایع اروپایی و ظرفیت های تولید برق کشورهای این قاره با این فرض که منابع انرژی روسیه ایمن هستند، ساخته شده بود. نتیجه برای اروپا طی دو سال آینده بهتر از آنچه انتظار می‌رفت بوده، با این حال، با انعطاف‌پذیری ایجاد شده توسط پایانه‌های گاز طبیعی مایع (LNG) که اجازه می‌دهد منابع جدید انرژی به اروپا وارد شوند، عمدتاً از بزرگترین صادرکنندگان جدید LNG در جهان، از جمله ایالات متحده، هر چند با قیمت های بالاتر، شرایط بهتر شده است. 

این تلاش برای تامین گاز طبیعی تا حد زیادی به ضرر خریداران آسیایی بوده است. با این شرایط، بیشتر نفت صادراتی روسیه در واکنش به تحریم‌های آمریکا و اروپا تحت یک مکانیسم (محدودیت سقف قیمت) که تا حد زیادی موثر بود، به بازارهای دیگر هدایت شد. با این حال، بسیاری از صادرات گاز طبیعی روسیه به مقصد اروپا که قبلاً جایی برای عرضه وجود نداشت، با شرایط تحریمی صادرات حجم کل کاهش یافت. در حالی که مقدار قابل توجهی از ظرفیت جدید مایع سازی LNG در دست ساخت بود، هیچ ذخیره واقعی از «ظرفیت مازاد» استفاده نشده مانند آنچه در تولید نفت وجود دارد، وجود نداشت.

بیشتر حجم LNG نیز تحت قراردادهای بلندمدت فروخته می‌شود، که گاه مشمول «شرایط مقصد» شده و  فروش مجدد در منطقه‌ای دیگر را ممنوع می‌کند و با قیمت‌های بسیار مرتبط با قیمت نفت، با مقدار عرضه «نقطه‌ای» انعطاف‌پذیر بسیار کمتر. یکی از شرکت هایی که بیشتر در معرض این شوک قرار گرفت، شرکت برق دولتی کره جنوبی (KEPCO) بود. تحت تاثیر قیمت‌های بسیار بالا LNG و قیمت‌های مرتبط با نفت در قراردادهای مدت دار که ناشی از افزایش بیش از 100 دلار در هر بشکه نفت خام در بخشی از سال 2022 بود، KEPCO متحمل زیان‌های هنگفتی در سال‌های 2022 و 2023 شد. این شرکت پس از اینکه در ابتدا از مصرف کنندگان با توانایی خود برای استقراض با نرخ های پایین به عنوان یک نهاد تحت حمایت دولت و برخی فروش دارایی ها محافظت کرد، نرخ ها را سه بار در سال 2023 افزایش داد و در نیمه دوم سال به سود خالص ناچیز بازگشت. با این حال، بار بدهی هنوز هم با افزایش نرخ بهره، فشار قابل توجهی بر این شرکت وارد می کند.

شرکت‌های برق ژاپنی نیز متحمل شوک‌های قیمتی شدند، اما به دلیل اتکای کمتر به محموله‌های نفتی و کاهش واردات کلی LNG، از آنجایی که ناوگان راکتورهای هسته‌ای این کشور در سال‌های اخیر مجدداً راه‌اندازی شده‌اند ، به طور پیوسته واردات LNG را کاهش داده‌اند. با این حال، تعداد کمی از مصرف‌کنندگان LNG با حجم کمتر و از نظر مالی ضعیف‌تر، بدون اینکه ابزاری برای محافظت از مصرف‌کنندگان خود در برابر تأثیرات داشته باشند، به شدت آسیب دیدند. هند در سال مالی 2022-2023 شاهد کاهش 15 درصدی حجم واردات LNG خود بود. پاکستان و بنگلادش واردات LNG خود را به ترتیب 19 و 10 درصد در سال 2022 کاهش دادند و حجمی که در بازار نقدی خریداری کرده بودند، تا حد زیادی ناپدید شد. این حتی منجر به افزایش خاموشی در دوره های اوج تقاضا در بنگلادش شد زیرا ظرفیت تولید اوج به طور موثر کاهش یافت.

یکی از درس‌هایی که از تجربه بازار انرژی در سال 2022 به دست می‌آید، ارزش بسیار زیاد عرضه انعطاف‌پذیر ایالات متحده آمریکا بوده است. بسیاری از دیگر عرضه های منابع LNG موجود، به ویژه از قطر، توسط بندهای مقصد کنترل می شوند که این انعطاف را محدود می کند.

از آنجایی که دولت بایدن تاییدیه‌های جدید ظرفیت صادرات LNG را برای کشورهای غیر آزاد تجاری، که ملزم به جذب منابع مالی برای پروژه‌ها هستند، متوقف کرده است، روند به سمت بازار LNG مبتنی بر مصرف‌کننده با شرایط قرارداد انعطاف‌پذیرتر قطع شده است. قطر احتمالاً جایگاه خود را به عنوان یک تامین کننده برتر جهانی تا پایان برنامه توسعه فعلی خود برای میدان شمالی در سال 2030 به دست خواهد آورد و این کشور حدود 25 درصد از عرضه جهانی را در اختیار خواهد داشت. تاخیر در افزایش عرضه ایالات متحده می تواند فشار برای شرایط قرارداد انعطاف پذیرتر را تضعیف کند، که در سال 2022 برای هدایت سریع عرضه به اروپا مفید بود.