یک تصویر آمریکایی از نشست جی ۲۰

دیپلماسی ایرانی: جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده در 10 سپتامبر 2023  و نارندرا مودی نخست وزیر هند در حاشیه اجلاس گروه 20 (G20) در دهلی نو در هند از یک توافق بزرگ برای ایجاد کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) خبر دادند. سران کشورهای ایتالیا، فرانسه، آلمان، ، عربستان سعودی، امارات متحده  و اتحادیه اروپا از دیگر امضا کنندگان این تفاهم بوده اند که به همکاری جمعی برای ترتیب و اجرای مسیرهای ترانزیتی جدید متعهد شدند.

IMEC یک مسیر ریلی و کشتیرانی فراملی است که ایالات متحده انتظار دارد از طریق بهبود ارتباط و یکپارچگی اقتصادی بین آسیا، خلیج فارس و اروپا، به توسعه اقتصادی منجر شود. بایدن این پروژه را "یک معامله بزرگ" خوانده و مودی آن را "عامل اتصال کشورها برای توسعه پایدار در کل جهان" قلمداد کرده است.

قابل ذکر است که ولادیمیر پوتین و شی جین پینگ رهبران روسیه و چین در اجلاس سران گروه 20 حضور نداشته اند و غیبت دو رهبر به عنوان بازیگران مهم بین المللی، یک رویداد معنادار را برای بایدن رقم زد تا کارت های قدرت بیشتری را در اختیار گیرد.

بایدن که در استراتژی های سیاست خارجی ایالات متحده بر دفاع از نظم مبتنی بر قوانین، چین و روسیه را به عنوان دو رقیب در نظر داشته، بر بازدارندگی چین در اقیانوس آرام و کاهش اثرات تهاجم روسیه به اوکراین متمرکز شده است. بایدن در حالی عدم حضور شی جین پینگ را در دهلی نو "ناامیدکننده" توصیف کرد که تلاش داشت تا در پس‌ زمینه‌ای از یک دستور کار ژئوپلیتیکی جدید نشان دهد که چگونه واشنگتن به جای چین، می‌تواند به بهترین شکل به توسعه کشورهای کم درآمد و متوسط که به طور گسترده به عنوان "جنوب جهانی" شناخته می شود، کمک کند.

حتی اگر تصمیم رهبران چین و روسیه برای عدم حضور در این نشست بتواند به عنوان تلاشی برای تضعیف اهمیت اجلاس و به ویژه نتیجه آن تلقی شود، توانسته به بایدن کمک کرده باشد تا سطحی از توجهات را در میان دیگر کشورها به خود جلب کند. 

بایدن که  نفوذ چین در منطقه هند و اقیانوس آرام را برنتافته، در تلاش برای کاهش نفوذ چین، کریدور تجاری IMEC را با هدف ارائه جایگزینی برای طرح کمربند و جاده (BRI) چین اعلام کرد. ابتکار IMEC یک حرکت استراتژیک به سمت تقویت روابط اقتصادی و توسعه جهانی است که در صورت نهایی شدن می‌تواند نقش کمرنگ تری برای پروژه بزرگ زیرساختی BRI باشد که نگرانی ها از گسترده تر شدن رد پای پکن در سه قاره را افزایش داده است. 

لازم به ذکر است که کریدورهای تجاری با دارا بودن نقش قابل توجه در عرصه ژئوپلیتیک، موجب درهم تنیدگی فضاهای جغرافیایی می شوند که در اقتصاد شبکه ای قرن بیست و یکم با گردش بالای سرمایه و منابع مالی و فعالیت ها در قالب سیستم های تجاری دورسپاری Offshoring” “ و برون سپاری”  “ Outsourcing قرار می گیرند. 

بایدن با شرکت در اجلاس جی 20 و در تعمیق روابط با هند این پیام را به شکل زیرکانه ای منتقل کرد که هند می تواند جایگزینی برای چین باشد. حرکت اقتصادی هند پس از رشد سریع اقتصادی 7.2 درصدی در سال مالی 2023-2022، همچنان قوی باقی مانده است و شهرهای جهانی بنگلور و حیدرآباد در هند که در میان 20 شهر برتر جهانی با جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در بخش های فناوری اطلاعات و ارتباطات قرار دارند، به مکانی جذاب برای شرکت‌های چند ملیتی در طیف گسترده‌ای از صنایع تبدیل شده اند. 

ایالات متحده در تکاپوی آن است که در عرصه‌ای که پکن و واشنگتن رقابت خود را در آن اعمال می‌کنند، با حفظ سنگرهای آسیایی بالقوه در برابر چین جایگاه خود را به عنوان یک قدرت بزرگ در نظم جهانی پس بگیرد. در استراتژی امنیت ملی دولت بایدن آمده است که "ایالات متحده همچنان قدرت پیشرو در جهان است".

بایدن روابط دوجانبه با ویتنام را که مدت‌هاست چین را به عنوان شریک تجاری اصلی خود به حساب می‌آورد، به یک مشارکت راهبردی جامع ارتقا داده است. بایدن در حال مذاکره با ویتنام برای توافق بر سر بزرگترین قرارداد فروش تسلیحات تاریخ میان دو کشور است. با توجه به تنش های میان هانوی با پکن در دریای چین جنوبی و وابستگی آن به مسکو در زمینه تسلیحاتی، این قرارداد می تواند موجب خشم چین و به حاشیه رفتن روسیه شود.  مشارکت واشنگتن با تخصیص میلیون ها دلار بودجه برای مونتاژ، آزمایش و بسته بندی نیمه رساناها در ویتنام تقویت شده و  برخی شرکت های امریکایی متعهد شده‌اند که کارخانه‌ های نیمه‌ رسانا و مراکز طراحی در ویتنام راه ‌اندازی کنند. هنگامی که ویتنام به یک بازیگر کلیدی در بازار نیمه هادی تبدیل شود، سهم چین از بازار فناوری کاهش خواهد یافت.

ایالات متحده همچنین در حال ایجاد مشارکت در سراسر آسیا است که نشست اخیر آسه آن در اندونزی؛ مشارکت های امنیتی مانند اوکاس" AUKUS"، بین ایالات متحده، استرالیا و بریتانیا، و کواد" Quad"، بین ایالات متحده، هند، استرالیا و ژاپن همراه با افزایش فروش تسلیحات و آموزش نظامی به تایوان و نشست اخیر کمپ دیوید بین ایالات متحده، ژاپن و کره جنوبی از جمله این دستاوردهای دیپلماتیک است. زیاده خواهی های چین در دریای چین جنوبی طی سالهای اخیر موجب نگرانی عمیق ویتنام، تایوان، فیلیپین، اندونزی و مالزی شده است.  

هدف از همه این اقدامات محدود کردن قدرت سیاسی، اقتصادی و نظامی چین است، حتی اگر سفر مقاماتی مانند آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه و جینا ریموندو وزیر بازرگانی ایالات متحده به چین به منظور کاهش تنش های فزاینده میان دو طرف در نظر گرفته شود. رهبر چین که تلاش‌های بایدن برای مهار و محدود کردن نفوذ چین را ادامه سیاست "محدود کردن" دوران جنگ سرد می‌داند، تلاش داشت تا با عدم شرکت در اجلاس جی20 نارضایتی خود را از سیاست های آمریکا ابراز کند. تصمیم شی برای شرکت نکردن در این اجلاس حاوی سیگنالی برای نزدیک‌ تر شدن چین به روسیه نیز بوده که معضلی مهم برای واشنگتن خواهد بود.

روسیه در جنگی طولانی با اوکراین فرو رفته که تاکنون قادر به پایان دادن به آن نشده و با توجه به اثرات سرریز این جنگ مانند خروج روسیه از توافق غلات دریای سیاه، پل های اتصال مسکو به غرب یکی پس از دیگری در حال ویران شدن است. تعهد ایلات متحده مبنی بر حمایت کامل از اوکراین، بایدن را از مشارکت در هر فرآیند سازنده با روسیه باز داشته و گروه جی 20 را با چالشی بزرگ برای مدیریت رقابت های استراتژیک روبرو می سازد.

غیبت پوتین در دهلی نو گمان ها را به سوی عقب نشینی روسیه به دلیل عدم دستیابی به اهداف موردنظر در حمله نظامی به اوکراین و بیگانگی بیشتر با غرب تا خطر دستگیری وی بر اساس صدور حکم دادگاه بین المللی کیفری در اوایل سال جاری برده است. گروه 20 در اعلامیه ای به اجماع رسیدند که همه کشورها باید مطابق با منشور سازمان ملل متحد عمل کرده و از تهدید با استفاده از زور علیه تمامیت ارضی و حاکمیت یا استقلال سیاسی هر کشوری خودداری کنند. این اعلامیه بر پیامدهای جهانی جنگ در اوکراین به ویژه در مورد غذا، انرژی و ناامنی مالی کلان تاکید کرده و همچنین خواستار حل مسالمت آمیز مناقشات از طریق دیپلماسی و گفتگو شده است. این در حالیست که روسیه از زمان نشست جی 20 با ایجاد مشارکت نظامی با کره شمالی و همچنین اعلام کنترل نظامی بر منطقه انحصاری-اقتصادی بلغارستان در دریای سیاه به دنبال پافشاری بر مواضع ژئوپلیتیکی خود بوده است.

به نظر می‌رسد که یک اجماع آسیایی توانسته فرصتی را برای بایدن فراهم کند که در تعیین قوانین بازی از طریق مهار رشد چین و فرآیند محاصره روسیه در تهاجم به همسایگان راه های موثرتری را جست وجو کند.

بایدن با نمایش یک تصویر آمریکایی از نشست جی 20 در صدد بوده که نشان دهد که اگرچه جهان به سمت چند قطبی شدن پیش می رود، اما ایالات متحده همچنان کارت های قدرت بیشتری را در اختیار دارد که در رویارویی با رقابت اقتصادی چین و چالش های ژئوپلیتیکی روسیه از آن ها بهره می گیرد.