پیوند خسارت‌بار مذاکرات احیای برجام به انتخابات در ایران و امریکا

دیپلماسی ایرانی: سیاستگذاری عمومی دارای دو بعد داخلی و خارجی است که سیاست داخلی و سیاست خارجی را شکل می دهد و اداره امور عمومی یک کشور را بر اساس اهداف، نیات و آرمان‌های سیاستگذاران و شهروندان امکان‌پذیر می‌کند.

سیاستگذاری داخلی و سیاستگذاری خارجی که دارای ارتباط و تعامل فراگیر با یکدیگر هستند، اثرپذیری فراگیر از همدیگر دارند در مسائل و فرآیندهای گوناگون دارای ماهیت پیوندی به هم هستند و نمایشی از یک سیاستگذاری پیوندی دارند.

سیاستگذاری پیوندی که مؤلفه‌های داخلی را به سیاستگذاری خارجی پیوند می‌زند و یا مؤلفه‌های خارجی را به سیاستگذاری داخلی پیوند می زند، نوع خاصی از تعامل و پیامدهای سیاستگذاری است که جلوه‌ای از پیوند گیاهان به یکدیگر را نمایش می‌دهد که گاه این پیوند سیاستگذاری‌ها بیش از حد عجیب نشان می‌دهند.

سیاستگذاری پیوندی که دارای زمینه (ساقه اصلی و ریشه‌دار) و پیوندک (قلمه، ‌شاخه‌ای که پیوند داده می‌شود) بسیار متفاوت و متضاد هستند، مانند اینکه بخواهند انگور را به هلو پیوند بزنند!

سیاستگذاری پیوندی تلاش دارد تا یک سیاست را با یک یا چند سیاست دیگر پیوند زند، اصلاح و تقویت کند. سیاست داخلی را می‌توان با برخی سیاست‌های خارجی پیوند زد و برعکس. روند اصلی این است که سیاستگذاری خارجی با پیوندهایی از سیاست‌های داخلی مورد حمایت و تقویت قرار گیرد. 

سیاستگذاری داخلی مطلوب و موفق می‌تواند بر سیاستگذاری خارجی اثرگذاری مطلوبی داشته باشد و در قالب مشروعیت نظام، بر اقتدار و پرستیژ سیاست خارجی بیفزاید. سیاستگذاری خارجی نیز قادر است به سیاستگذاری داخلی پیوند خورد و سپهر سیاسی یک کشور را با سیاست‌های خارجی به کنترل نظام درآورد.

سیاستگذاری عمومی ایران همواره با روندی از سیاستگذاری پیوندی همراه بوده است. پیوند مسائل داخلی به سیاستگذاری خارجی با مسائل جهانی به سیاستگذاری داخلی برای تحریک افکار عمومی و مدیریت ریسک حکمرانی ازجمله رویکردهای سیاستگذاران ارشد ایرانی بوده است.

سیاستگذاری خارجی ایران طی چند دهه اخیر با برخی مسائل و تحولات داخلی پیوند خورده و مسائل داخلی ایران به شکل پیوندک‌هایی خاص به بدنه و درخت سیاستگذاری خارجی پیوند زده شده‌اند.

مذاکرات احیای برجام و گفت وگوهای پنهانی ایران و ایالات متحده امریکا طی چند سال اخیر پذیرای پیوندهایی از سیاست‌های داخلی ایران و امریکا بوده که مؤلفه‌های سیاستگذاری پیوندی را نمایان ساخته است. یکی از این سیاست‌های داخلی که همواره به سیاستگذاری خارجی به‌ویژه مذاکرات ایران و ایالات متحده پیوند زده شده و سیاستگذاری پیوندی زیانباری برای ایران به همراه داشته است را می‌توان انتخابات در این دو کشور دانست.

سیاستگذاری پیوندی ایران و امریکا با مؤلفه پیوندک انتخابات به مذاکرات ایران و ایالات متحده را در محورهای زیر مورد بررسی قرار می‌دهیم:

یکم – پیوند همه مسائل ایران و امریکا به برجام: همه مسائل میان ایران و ایالات متحده امریکا طی چند سال اخیر به برجام و چارچوب‌های تعاملی آن پیوند خورده است.

وضعیت خاص برجام به عنوان الگویی رهیافتی است که همه رویکردهای ایران و امریکا را در درون خود پذیرفته و پذیرای پیوند آنان است. برجام الگویی باز از سیاستگذاری تعاملی است که دولتمردان ایران و ایالات متحده برای توجیه و تعریف سیاست‌های خود، عمل سیاست خارجی خود را به آن پیوند می زند و سیاستگذاری خود را پیوندی از برجام می‌دانند.

مسائل و تنش‌های ایران و غرب به‌ویژه ایالات متحده امریکا برای حل شدن و کاهش ریسک‌شان به برجام پیوند زده می‌شوند. مسائلی مانند زندانیان دو تابعیتی در ایران، مسدودسازی منابع ارزی ایران، جنگ یمن، جنگ سوریه، فروش تسلیحات ایرانی به روسیه، اعتراضات و آشوب‌های داخلی ایران و... که بر روابط دو کشور به‌خصوص فرایند احیای برجام اثرگذارند.

دوم – پیوند احیای برجام به انتخابات: یکی از رویکردهای سیاستگذاری در ایران را می‌توان پیوند همه امور و رویدادها به انتخابات برشمرد که به راهبرد سیاستگذاری عمومی ایران بدل شده است. در این الگو، انتخابات مانند یک پایه یا تنه درختی است که همه امور کشور به آن پیوند زده می‌شوند!

با توجه به برگزاری انتخابات‌های مکرر و دو سالانه در ایران (هر دو سال یک بار انتخابات‌های مختلف برگزار می‌شود)، انتخابات مانند درختی است که سیاستگذاران و شهروندان همواره با تمام توان به سوی آن هجوم می‌آورند و برای تضمین بقای خود یا نمایش قدرت خود به آن متوسل می‌شوند و زیر سایه آن آرامش می گیرند.

انتخابات در فرآیند سیاستگذاری خارجی ایران از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است. انتخابات مانند آینه‌ای است که تحولات و سیاست‌های سیاستگذاری خارجی ایران برای چند سال آینده را نمایان می‌سازد. در چند سال اخیر نیز برجام و مذاکرات احیای برجام به انتخابات پیوند زده شده و سبب شده تا این پیوندک (مذاکرات برجام)، دچار آسیب و بلکه خشکی شود! 

سیاستگذاران ارشد ایران و ایالات متحده امریکا در شرایط کنونی که در آستانه انتخابات مجلس دوازدهم ایران و ریاست جمهوری امریکا هستند، در مسیری دیگر تلاش دارند تا احیای برجام را به انتخابات‌های خود در دو کشور پیوند بزنند و از ریسک‌هایی که احیای برجام برای آنان در مقابل جریان‌های سیاسی تندرو دارد، اجتناب کنند.  

*

سیاستگذاری عمومی، فرایندی است که همه مسائل و حوزه‌ها را به یکدیگر پیوند می‌دهد به گونه‌ای که گاهی تنه پیوندپذیر و پیوندک را نمی‌توان از یکدیگر تشخیص داد، یعنی مشخص نمی‌شود که چه مسئله‌ای، نقش اصلی و راهبردی دارد و کدام مسئله نقش فرعی و تاکتیکی دارد!

سیاستگذاری عمومی را می‌توان دانش پیوند علوم و مسائل گوناگون به یکدیگر برای پیشگیری از بحران‌ها، کاهش ریسک‌ها، اصلاح و تغییر شرایط، رسیدن به وضعیت آرمانی و سعادت جامعه و حکمرانی دانست. در چنین وضعیتی است که سیاستگذاری پیوندی در بسیاری مسائل به‌ویژه سیاستگذاری خارجی جلوه‌نمایی می‌کند. 

روابط ایران و ایالات متحده امریکا به‌خصوص توافق برجام و مذاکرات احیای برجام طی چند سال اخیر به آزمایشگاهی برای سیاستگذاری پیوندی تبدیل شده که مسائل و تنش‌های گوناگون دو بازیگر و بلکه مسائل نظام جهانی به روابط دو کشور و برجام پیوند زده شده و از کارایی و اثربخشی برجام برای دو کشور به‌ویژه ایران کاسته شده است.   

برجام که قرار بود نقشی توانمندساز در روابط ایران و امریکا داشته باشد، اکنون بر اثر پیوندهای بیشمار و ناموفق، بسیار ضعیف و ناتوان شده که به ابزاری برای توانمندسازی خود برجام نیاز است.

همه مسائل و تنش‌های ایران و امریکا به برجام پیوند زده شده و همین الگوی پیوندی سبب شده تا برجام توان این میزان از پیوند مسائل را نداشته و خود برجام نیز تضعیف شود و شرایط احیای مجدد را از دست بدهد و در سیاستگذاری پیوندی غرق و خفه شود!

**

پیوند زدن انتخابات در ایران و امریکا به برجام و مذاکرات احیای برجام در نهایت می‌تواند به کمای عمیق برجام (مرگ برجام تحلیل مناسبی نیست) منجر شود و منافع این توافق برای ایران را کاهش دهد یا مسدود کند.

سیاستگذاران ارشد ایران باید با تغییر تاکتیک‌های خود در مذاکرات احیای برجام و اجتناب از دل‌خوشی به برخی موفقیت های زودگذر مانند آزادی زندانیان دو تابعیتی آمریکایی در مقابل آزادسازی بخشی از منابع ارزی ایران در خارج کشور که مانند یک پیوندک به برجام و احیای آن پیوند زده می‌شود، مسائل راهبردی میان ایران و امریکا را به عنوان پیامد اصلی برجام مورد توجه قرار دهند.

در حالی که سپهر سیاسی ایران به انتخابات مجلس دوازدهم وارد شده و سیاسی‌تر از گذشته می‌شود، سیاستگذاران ارشد و نمایندگان مجلس نسبت به برجام و احیای آن حساس‌تر شده و موضع‌گیری بیشتری خواهند داشت، بنابراین ضروری است تا از پیوند مسائل سیاسی و انتخاباتی به برجام و مذاکرات احیای آن اجتناب شود و این فرایند از سوی تندروهای داخلی تهدید و مسدود نشود، همان‌گونه که برخی سیاستمداران و سیاستگذاران ارشد امریکایی نیز در تلاش برای کمای عمیق برجام و انسداد فرایند احیای برجام هستند.