سوریه به جهان عرب باز می گردد؟

حسین فاطمی، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: بعد یک دهه جنگ داخلی در سوریه به امید سرنگونی بشار اسد اکنون جهان عرب بیش از گذشته سعی در نزدیکی با دمشق دارد؛ حتی زمزمه های بازگشت سوریه به اتحادیه عرب هم مطرح است. جالب اینجاست که عربستان سعودی به موازات احیای روابط با جمهوری اسلامی ایران و نیز تلاش مجدانه در مسیر برقراری صلح دائمی با یمنی ها که به انجام دو مرحله گسترده از تبادل زندانیان منجر شده است، اکنون نیم نگاه جدی هم به ترمیم روابط خود و هم چنین جهان عرب با سوریه دارد. 

در همین راستا ریاض از اعضای شورای همکاری خلیج فارس و نیز سه کشور عربی دیگر یعنی مصر، اردن و عراق برای برگزاری نشست مشورتی با هدف بررسی تلاش‌های به کار گرفته شده جهت حل بحران سوریه در عربستان دعوت به عمل آورد. خبرگزاری فرانسه هم اعلام کرد که دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس کشورهای عضو به همراه قازه، بغداد و امان را به نشستی در شهر جده به منظور تبادل نظر درباره امکان بازگشت سوریه به اتحادیه عرب دعوت کرده است.

- بیانیه پایانی 

صبح دیروز، شنبه وزارت امور خارجه عربستان در پایان نشست مشورتی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به همراه به کشور مصر، اردن و عراق بیانیه‌ای درباره سوریه صادر کرد. به گزارش خبرگزاری «واس» عربستان، در این بیانیه آمده است: «راه حل سیاسی تنها راه حل بحران سوریه است و وجود نقش رهبری عربی در تلاش‌هایی با هدف پایان بحران و ایجاد سازوکارهای لازم برای این نقش و نیز افزایش مشورت بین کشورهای عربی به طوریکه تضمین کننده موفقیت این تلاش‌ها باشد، اهمیت دارد.» 

در ادامه این بیانیه خاطرنشان شده است که «درباره تلاش‌های به کار گرفته شده به منظور دستیابی به راه حل سیاسی لازم برای سوریه که به تمام پیامدهای وضعیت این کشور پایان دهد و حافظ وحدت سوریه، امنیت و ثبات و هویت عربی‌اش‌ باشد، رایزنی‌ها و تبادل دیدگاه‌ها انجام گرفت، تا این کشور به آغوش اعراب بازگردد و به خیر و صلاح ملت برادر باشد.» همچنین در این بیانیه عنوان شد: «وزیران بر اهمیت حل بحران انسانی و ایجاد فضایی مناسب جهت دسترسی تمام مناطق سوریه به کمک‌ها و بازگشت امن آوارگان به وطن‌شان و ایجاد تدابیر بیشتر توافق کردند، به طوریکه این توافق به ثبات در اوضاع در کل خاک سوریه کمک کند.»

مضافا در این بیانیه قید شد: «وزیران بر اهمیت مبارزه با انواع تروریسم و تشکیلات تروریستی و مبارزه با قاچاق مواد مخدر تاکید کرده و ایجاد سازمان‌های دولتی برای حفظ حاکمیت سوریه در خاکش به منظور پایان دادن به شبه‌نظامیان مسلح و مداخلات خارجی در امور داخلی سوریه را مهم دانستند و همچنین تاکید کردند، راه حل سیاسی تنها راه حل برای بحران سوریه بوده و نقش رهبری عربی در تلاش‌ها با هدف پایان بحران و ایجاد سازوکارهایی برای این نقش و افزایش مشورت‌ها بین کشورهای عربی به منظور این تلاش‌ها ضروری است. »

- سازناکوک 5 کشور

در میانه تکاپوهای ریاض برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب برخی اخبار واصله حکایت از مخالفت چند کشور عربی با این خواسته عربستانی ها دارد. در همین زمینه روزنامه آمریکایی«وال استریت ژورنال» نوشت، تلاش‌های تحت رهبری عربستان سعودی برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب با مخالفت برخی از همپیمانان آن مواجه است.

پیرو این نکته برخی مسئولان عرب در گفت‌وگو با روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال اظهار داشتند، کمپین تحت رهبری ریاض برای بازگرداندن دمشق به اتحادیه عرب با مقاومت برخی از متحدان خود مواجه شده است که این امر باعث شکست تلاش‌های پادشاهی عربستان برای آشتی با دولت سوریه و نیز رهبری بازآرایی ژئوپلیتیکی گسترده‌ تری در خاورمیانه است.
مقامات عرب عنوان داشتند که دستکم پنج عضو اتحادیه عرب از جمله مراکش، کویت، قطر و یمن در حال حاضر مخالف پذیرش مجدد سوریه در اتحادیه هستند. آنها می‌گویند که حتی مصر که در ماه‌های اخیر روابط خود را با سوریه احیا کرده و هم پیمان قوی عربستان به شمار می‌رود، مخالف بازگشت سوریه به اتحادیه عرب است. این مسئولان اشاره کردند که این کشورها از بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه می‌خواهند که ابتدا با اپوزیسیون سیاسی سوریه به روشی تعامل داشته باشد که همه سوری‌ها بتوانند برای تعیین آینده خود رای و نظر بدهند.

به نوشته این روزنامه آمریکایی، هدف از این اقدام برجسته سازی نفوذ دیپلماتیک محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی همزمان با احیای روابط دشمنانش با سوریه و همچنین رقابت چین و روسیه با آمریکا برای نفوذ در منطقه ناآرام است. این مسئولان عرب اظهار داشتند که برخی از کشورهای مخالف بازگشت سوریه بر مطالبات خود تاکید کرده‌اند که شامل اجازه ورود نیروهای عربی برای حمایت از پناهندگانی که قصد بازگشت دارند و مبارزه با فعالیت‌های غیر قانونی قاچاق مواد مخدر است. آنها معتقدند که دولت اسد تاکنون هیچگونه توجهی به ایجاد تغییر سیاسی نشان نداده است. با این وجود، رهبر سوریه همچنان مشتاق ترمیم روابط با همسایگان عرب خود است چرا که علاوه بر بهبود وجهه وی در داخل به بازسازی کشورش نیز کمک می‌کند .

- دوحه، مخالف سرسخت

در میان 5 کشوری که از آنها به عنوان مخالفان بازگشت سوریه به اتحادیه عرب نام برده شده است قطری ها جدیت بیشتری از خود نشان داده اند، کما اینکه نخست وزیر و وزیر امور خارجه این کشور (قطر) تأکید کرد که صحبت درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب صرفاً یک گمانه‌زنی است.

آنگونه که بغداد الیوم به نقل از محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست وزیر و وزیر امور خارجه قطر نقل کرده است: «بازگشت سوریه به اتحادیه عرب صرفاً گمانه‌زنی است، چرا که دلایل تعلیق عضویت دمشق در این اتحادیه همچنان پابرجا است.» با اینحال برخی کشورها در کنار عربستان به دنبال بازگشت وریه به جهان عرب هستند. هم چنانی که احمد الصحاف، سخنگوی وزارت امور خارجه عراق اعلام کرد، «بغداد قاطعانه از بازگشت سوریه به اتحادیه عرب حمایت می‌کند.»

برخی ناظران مخالفت چند کشور عربی با پیوستن سوریه در اتحادیه عرب را نمایش دیپلماتیک می دانند چرا که هنوز شبهه و تردیدهایی در چگونگی تعامل دولت بشار اسد با سران کشورهای عربی وجود دارد. از این رو سعی می شود با دو قطبی کردن جریان کشورهای عربی، فضا را تحت تأثیر قرار دهند. اگر گزاره پیشگفته را درست بدانیم، ایجاد فضای دوقطبی نهایتا به دنبال تحمیل شرایطی خاص به دمشق است، هرچند طیفی از کارشناسان معتقدند فشارهایی از سوی آمریکا به برخی از کشورهای عربی درباره  یکپارچه شدن همه کشورهای عربی هم وجود دارد.