پالس متناقض، تقسیم کار یا تشتت؟!

دیپلماسی ایرانی: مجموعه مواضع، اقدامات و تصمیمات کشورهای اروپایی طی روزهای اخیر بعد از نشست بغداد 2 نوعی تشتت را در قبال ایران و برنامه هسته ای نشان می دهد. از یک سو مجددا جوزپ بورل تاکید دارد که برجام جایگزین ندارد.

مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در گزارشی به محورهای گفت‌وگویش با وزیر امور خارجه ایران در کنفرانس بغداد اشاره کرد که شامل مسئله احیای برجام، امور داخلی ایران و ادعای نقش ایران جنگ اوکراین بود. به گزارش وبگاه سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده مذاکرات برجامی در بخشی از یک گزارش درباره رخ‌دادهای کنفرانس بغداد که به تازگی برگزار شد، نوشت: «درباره رخ‌دادهای غیرقابل قبول داخل ایران و حمایت به شدت نگران‌کننده این کشور از روسیه و درباره توافق هسته‌ای، گفت‌وگو و تبادل نظری طولانی با وزیر امور خارجه ایران درباره داشتم.»

بورل با مطرح کردن برخی ادعاها نوشت: «اتحادیه اروپا شیوه بی‌رحمانه‌ برخورد مقامات ایرانی با اعتراضات اخیر را به دقت دنبال می‌کند. ما از حاکمیت ایران می‌خواهیم اعدام بازداشت‌شدگان، سرکوب خونین معترضان و تحویل پهپادها به روسیه و همکاری نظامی با روسیه را متوقف کند.» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ادامه گفت: «وزیر امور خارجه ایران در پاسخ به من قویا موضوع ارائه پهپادها از سوی ایران به روسیه را رد کرده و مدعی شد که این نقل و انتقالات پیش از حمله روسیه انجام شده بود.»

بورل در ادامه با ادعای این که ایران به واسطه تحویل این پهپادها به روسیه از جنگ «نامشروع و متجاوزانه» آن علیه اوکراین حمایت می‌کند، بیان داشت: «تهران از جنایت‌های جنگی در حال وقوع روسیه و هدف قرار دادن زیرساخت‌های غیرنظامی توسط آن باخبر است. ایران در حال مرتکب شدن یک اشتباه راهبردی بزرگ است؛ این کشور مسیر اشتباه را انتخاب کرده و در عین حال که تظاهر به بی‌طرفی در این جنگ‌ می‌کند، اعتبارش در جهان را از بین می‌برد.»

اما در این بین مهمترین بخش گفته های بورل به  درباره توافق هسته‌ای باز می گردد. وی در این رابطه مجددا تاکید دارد: «با این وجود، من هنوز بر این باورم که وقتی موضوع منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای مطرح است، هیچ جایگزینی برای برجام (توافق هسته‌ای) وجود ندارد. کسانی که جور دیگری فکر می‌کنند، فقط خودشان را فریب می‌دهند. به همین دلیل است که من به عنوان هماهنگ‌گننده، بر اساس نتایج مذاکرات وین برای احیای برجام تلاش می‌کنم.»

وی در ادامه افزود: «با وزیر امور خارجه امیرعبداللهیان، گفت‌وگویی طولانی در این باره داشتم. همچنین تاکید کردم که بازگرداندن برجام به مسیر خود، در خلائی استراتژیک اتفاق نخواهد افتاد. این تکه‌ای از یک تصویر بزرگ‌تر است. ایران باید فورا دست از حمایت نظامی‌ از روسیه بکشد. در این زمینه، از وزیر امور خارجه ایران خواستم به طور مستقیم با همکاران اوکراینی درباره انتقال ادوات نظامی به روسیه گفت‌وگو کند.»

در کنار این موضع مثبت بورل به برجام، مکرون هم نگاهی خوش بینامه به جایگانو توان ایران در منطقه خاورمیناه داشت و اخیرا در اظهاراتی عنوان کرد که مشکلات خاورمیانه می تواند با مذاکره در خصوص ایران حل شود. با اینحال در سوی دیگر اروپایی ها عملا نشان دادن که موضع واحدی در برابر تهران و برجام ندارند. در تازه ترین مورد دولت آلمان اعلام کرد که تدابیر اتخاذ شده برای توسعه همکاری‌ها با ایران را به حالت تعلیق درآورده است.به گزارش رویترز، وزارت اقتصاد آلمان روز جمعه با اشاره به تعلیق توسعه همکاری‌ها با ایران عنوان کرد که این تصمیم به دلیل آنچه «رفتار ایران با معترضان در این کشور» می‌خواند، اتخاذ شده است.

این تناقضات واکنش هایی را در تهران به دنبال داشت. تنها به فاصله ساعاتی از اقدام برلین، حسین امیرعبداللهیان دست به هشدار توئیتری زد. وزیر امور خارجه در توییتی با اشاره به دیدار چند روز پیش خود با جوزپ بورل در اردن در حاشیه نشست بغداد ۲ نوشت: «در دیدار با آقای بورل در مورد برداشتن گام های نهایی توافق، موافق بودیم. پنجره توافق از سوی ایران باز است، اما نه برای همیشه. بر راه حل سیاسی در اوکراین تاکید کردم. نه فجایع گوانتانامو و ابوغریب و نه جنایت علیه زنان و کودکان یمن و افغانستان، به آمریکا اجازه موعظه دیگران را نمی دهد.»

پیرو این توئیت امیرعبداللیهان، مشاور رسانه‌ای تیم مذاکره کننده هسته‌ای هم دیروز شنبه طی توئیتی با اشاره به اینکه ایران به دنبال سلاح هسته‌ای نیست، تاکید کرد که غرب درباره برنامه هسته‌ای ایران دروغ می‌گوید. محمد مرندی در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت: «اگر ایران به دنبال سلاح هسته‌ای بود، یک سال پیش ساخته بود. در جریان مذاکرات هسته‌ای وین، رژیم‌های غربی مدام ادعا می‌کردند که برنامه هسته‌ای ایران به نقطه‌ای بدون بازگشت می‌رسد. ماه ها از مذاکرات گذشته و غرب ساکت است. چرا؟ دروغ می‌گفتند.» جدای از اینکه اروپا با نشان دادن حساسیت بالا در دو موضوع ارسال پهپاد و حقوق بشر ذیل تداوم تحولات ایران که وارد ماه چهارم شده است، عملا هر گونه ازسرگیری مذاکرات برای احیای برجام را به حل و فصل این دو مسئله گره زده است، اما باید به این مهم نیز اشاره کرد که اروپایی ها هماهنگی لازم برای اتخاذ سیاستی واحد در برابر تهران را ندارد.

شاید در سطحی از تحلیل اینگونه برآورد شود که در داخل اروپا هم تقسیم کار وجود دارد، اما اتخاذ سیاست رادیکال در برابر ایران می تواند این تقسیم کار را به شکست بکشاند. در گزارشات پیشین تاکید شده بود که فشار بیش از حد بر تهران می تواند نتیجه عکس بدهد. به هر حال اوج گیری بحران در همه ابعاد داخلی به ویژه بحران اقتصادی و معیشتی این تصور را برای غربی ها ایجاد کرده است که تداوم و تشدید این شرایط می تواند تهران را بیش از قبل در موضع ضعف قرار دهد، کما اینکه نتیجه شرایط چند ماه اخیر موجب شده تا ایران دم از آمادگی برای آغاز گفت وگوهای هسته ای بزند. پس پیرو نکته یاد شده شاید غرب به این تلقی رسیده باشد که با تشدید بحران شاید بتواند تهران به مسیری از مذاکره بکشاند که نهایتا «برجامی قوی تر و جامع تر را علاوه بر برنامه هسته ای در حوزه حقوق بشر و توان دفاعی» پیش ببرد. یعنی سناریوی ایده آلی که دونالد ترامپ نتوانست در دوران ریاست جمهوری خود محقق کند، امکان دارد با تداوم وضعیت کنونی اجرایی شود. 

در این میان فعلا، نه بستر برای ازسرگیری مذاکرات مهیا است و نه در آن سو هیچ کدام از طرفین حاضر در برجام هم جرات دارند که مسئولیت شکست مذاکرات احیای برجام و در ادامه تقبل تبعات و آثار خروج از پروسه مذاکرات بپذیرند. حال این شرایط فرسایشی بیش از همه تنها فشار مضاعفی را در همه زوایا بر ایران تحمبل می کند. به دیگر سخن بر همه آشکار است تداوم این وضعیت معلق و پادرهوا بیشترین بار منفی را برای تهران به دنبال دارد.

لذا پالس متناقض، تقسیم کار یا تشتت در مواضع غرب در قبال ایران و برجام مسیر لازم برای فرسایشی تر کردن این وضعیت گنگ و مبهم را فراهم می آورد تا برجامی قوی تر و جامع تر شکل گیرد. ولی باید در نظر داشت که این سکه روی دیگری هم دارد. چون علاوه بر آن که امکان دارد تشدید فشار بر تهران نتیجه عکس بدهد، در گزارشات قبلی «شرق» هم اشاره شد که شاید تهران هم در یک سناریوی احتمالی اساسا به دنبال مذاکره و احیای برجام سال 2015 نباشد، چه برسد به آنکه بخواهد برجام قوی تر و جامع تری را بپذیرد.

از این منظر تمام مواضع اخیر مثبت برخی مقامات داخلی از کمال خرازی تا حسین امیرعبداللهیان و ... در خصوص اعلام آمادگی برای ازسرگیری مذاکرات و یا موافقت سازمان انرژی اتمی ایران با حضور تیم فنی آژانس که یکشنبه هفته قبل در سفری چند ساعته وارد تهران شدند و یا رسانه ای شدن این خبر که احتمالا رافائل گروسی، مدیر کل اژانس بین المللی انرژی اتمی اوایل سال آتی میلادی به تهران سفر خواهد کرد تنها بخشی از اجرای برنامه ای برای خرید زمان باشد تا تهران به نقطه گریز هسته ای دست پیدا کند.

در این میان دوگانگی آشکار داخلی در امر سیاست خارجی و مذاکره که در جریان نشست امان به وضوح خود را نشان داد در همین راستا قابل ارزیابی است. هر چند که به موازاتش سعی شد تا با انتشار اخبار مثبت و خبر درمانی پیرامون مذاکرات، آثار روانیِ ناشی از بن بست در سیاست خارجی بر پارامترهای اقتصادی کنترل شود که در این مورد مشخص شیب تند قمیت ها در بازار عکس آن را ثابت می کند، اما اینکه پروژه خرید زمان برای رسیدن به نقطه گزیر هسته ای تا چه حد امکان تحقق دارد به عوامل مختلفی بستگی دارد. چون اگر شاهد تداوم و تشدید فشارها بر تهران تا نشست آتی شورای حکام باشیم باید این احتمال را هم داد که پرونده ایران به شورای امنیت ارجاع پیدا کند./روزنامه شرق