اهداف به جای امنیت خاورمیانه در نشست منامه

نویسنده: دکتر مریم خالقی نژاد، استاد دانشگاه و پژوهشگر روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: سال های زیادی است که نشست منامه با همراهی دو گروه از کشورهای منطقه ای که بیشتر کشورهای عرب هستند به همراه کشورهای غربی برگزار می شود. از آنجایی که سردمداران این گروه ها اسرائیل و امریکا هستند و شعار و هدف نشست امنیت خاورمیانه بیان شده بی تردید منطقه دچار نوعی خلاء در امنیت خود است که ناشی از اختلافات منطقه ای و عدم تعامل کشورهای قدرتمند منطقه است که به گرایش کشورهای مختلف ریز و درشت منطقه برای همکاری با بیگانگان و کشورهای خارج از منطقه برای امنیت درونی منجر شده است.

در روزهای گذشته نشستی تحت عنوان منامه برگذار شد که به ظاهر برای اهداف و چالش¬های سیاست خارجی، دفاعی و امنیتی خاورمیانه تشکیل شده است. از سال 2004 این نشست هر ساله در بحرین برگذار می شود که بر مسائل خاورمیانه تمرکز دارد. اعضای مشارکت کننده نشست های سالانه منامه برخی کشورهای خاورمیانه ای و سپس برخی کشورهای غربی است که منافع آنها در خاورمیانه است؛ مانند فرانسه، عراق، مصر، امریکا، اسرائیل، یونان و ... در این نشست که به صورت متوالی برگذار شد، سخنرانان مختلفی مانند رئیس کمیسیون اروپا، وزیر امور خارجه کویت، وزیر دفاع سنگاپور، وزیر امور خارجه نروژ، وزیر امور خارجه یمن، مقامات اسرائیل و امریکایی و ... به سخنرانی پیرامون مباحث نشست پرداخته اند.

این دستور کار شامل تعدادی نشست با موضوعاتی مانند تغییر سیاست انرژی، مشارکت امنیتی ایالات متحده در خاورمیانه، تأثیر درگیری های خارج از منطقه بر وضعیت امنیتی خاورمیانه، ابتکارات محلی برای حل مناقشات منطقه ای و نوسازی روش های دفاعی و فناوری جدید بوده است. یکی از نکات قابل توجه این کنفرانس تا کنون بیانیه هیئت آمریکایی مبنی بر تعهد به امنیت منطقه بوده است که همواره بر امنیت خاورمیانه در شعارهایشان و سخنرانی ها تاکید دارند.

جدای از هر گونه ادعای کشورها و سخنرانان مختلف نشست در واقع نه برای امنیت خاورمیانه در جهت بهبود وضعیت مردم این منطقه بلکه برای تامین اهداف به مثابه امنیت از سوی کشورهای مورد نظر تلقی می شود تا مسیر تحقق اهداف و دستاوردهای خود را بهبود ببخشند که شامل اهداف سیاسی و اقتصادی و فرهنگی است. اهداف سیاسی در درجه اول بهبود روابط امریکا و اسرائیل با کشورهای عرب، تلاش مضاف برای معامله قرن، تقویت جبهه ضد ایرانی برای جلوگیری از افزایش قدرت ایران در منطقه است.

اهداف اقتصادی اگرچه منظور اصلی نشست منامه است اما سردمداران قدرت غربی با همکاری اسرائیل در پی تسلط اقتصادی بر منطقه هستند که منابع غنی را از طریق بهبود روابط و وابستگی بیشتر در سلطه خود درآورند به خصوص که روابط غرب با روسیه نیز تغییر کرده است لذا برخی مراکز تامین انرژی و منابع اولیه نیز تحت تاثیر قرار گرفته اند.

اگر بخواهیم انتخاب هوشمندانه بحرین را برای میزبانی سالانه این نشست ذکر کنیم به دور از ذهن نیست که علت های مختلفی وجود دارد مانند اینکه اولا بحرین پیشینه ای قوی را در روابط رسمی با اسرائیل ندارد، ثانیا، برخی کشورهای غربی و عربی اهداف خود را از طریق بحرین می توانند پیگیری کنند و به عبارتی بحرین نیابت کشورهای عربی به خصوص عربستان را در برگذاری نشست های مختلف دارد. از طرفی رابطه بحرین با امریکا و که از حمایت کنندگان اصلی آل خلیفه است نیز موثر است. 

یک نکته بسیار مهم هم وجود دارد؛ بحرین در حال بهبود روابطش با اسرائیل است و بی تردید تا حدودی سیاست های همراه کننده و نه متناقض را در پیش خواهد گرفت. مثلا خرید برخی موشک های هوایی از اسرائیل در سال های قبل و توافق برای استقرار دائمی یک افسر ارشد نیروی دریایی اسرائیل که یک انتصاب تاریخی و بی سابقه از یک مقام اسرائیلی به سمت رسمی در کشور عربی است. همچنین خبرهایی هم از خرید رادار ساحلی از اسرائیل برای استفاده در پایگاه های نظامی در سواحل ایران پیشتر منتشر شده بود. با شکل گیری این ارتباطات مقامات از بهبود و همکاری قوی تر و طولانی تر پادشاهی بحرین با اسرائیل سخن گفته اند. در هر حال بحرین که میزبان این نشست هاست فعلا عزم خود را برای همکاری بیشتر جزم کرده است.

اما باید توجه کرد که کدام کشورها و در چه سطحی از قدرت در این نشست حضور داشته اند. در اصل نشست با نیت کشورهای خارج از منطقه برای تسلط بیشتر در منطقه بوده است. نکته مهمتر آن که دقیقا کشورهایی در این نشست حضور دارند که حامی اسرائیل هستند و حقوق فلسطینی ها را به رسمیت نشناخته اند به همین دلیل این نشست از بنا محکوم است چرا که اگر هدف بر امنیت خاورمیانه باشد مهمترین مساله که سالها و دهه هاست در این منطقه وجود دارد مساله فلسطین و اشغال سرزمین های فلسطینی توسط اسرائیل و حمایت برخی کشورهای غربی است. از دیگر سو امور اقتصادی و پیشرفت روابط اقتصادی دستاویزی برای کشورها در توجیه این نشست شده است. شاید سوالی که برای همه به اذهان متبادر شود این است که چرا کشورهای عرب باید به همراه کشورهای دیگر خارج از منطقه و یا کشورهایی مانند اسرائیل به نشست هایی برای امنیت منطقه بپردازند؟ بی تردید پاسخ این سوال در یک جمله است و آن هم گسست میان همگرایی و تعامل در خود کشورهای منطقه که به یارکشی و یارگیری و ایجاد زمینه برای تحقق اهداف به مثابه امنیت خاورمیانه منجر شده است.