افسانه ناتوی خاورمیانه، حداقل تا آینده نزدیک

نویسندگان: آنا جیکوبط و لور فوشر

دیپلماسی ایرانی: اسرائیل برای مهار آنچه «تهدید ایران» قلمداد می کند، به دنبال همکاری نظامی با کشورهای عربی خلیج فارس است و حتی از «ناتوی خاورمیانه» سخن می گوید؛ اما چنین مفهومی دست کم در آینده نزدیک نمی تواند چیزی بیش از یک افسانه باشد. محدودیت هایی برای گسترش روابط وجود دارد چرا که پایتخت های خلیج فارس معتقدند که اتحاد نظامی با تل آویو علیه تهران خطر بسیار بزرگی برای تحریک جنگ با ایران را به همراه خواهد داشت و مزایای محدودی دارد. از این رو، آنها صراحتا از هر چیزی که آنها را به طور مستقیم روبروی ایران قرار دهد، فاصله می گیرند. و فارغ از اینکه مذاکرات برای احیای توافق هسته ای ایران موفق باشد یا شکست بخورد، آنها احتمالا به همین مسیر ادامه خواهند داد.

یک رویکرد جدید در قبال ایران؟

عربستان سعودی و امارات متحده عربی که از دیرباز مواضع سخت تری از دیگر همسایگان خود در خلیج فارس در قبال ایران داشته اند، دو کشوری هستند که اخیرا تغییر رویکرد محسوسی داشته اند. مواضع امارات و عربستان درباره پیشنهاد اسرائیل منعکس کننده تغییر جهت گیری در سیاست آنها نسبت به روند متداول یک دهه گذشته است که دلیل اصلی آن هم این است که ریاض و ابوظبی به طور فزاینده در حال از دست دادن اعتماد خود به واشنگتن به عنوان ضامن امنیتی سنتی شان، هستند. این تغییر در جهت گیری تا اندازه ای به کاهش قدرت ایالات متحده در برابر بازیگران نوظهوری مانند چین نیز مربوط می شود و همچنین، منعکس کننده نتایج سیاست های دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ و وعده های بی عمل او درباره اقدامات ایالات متحده برای پادشاهی های خلیج فارس است.

به گزارش میدل ایست نیوز، کارزار «اعمال فشار حداکثری» ترامپ که با هدف وادار کردن ایران به تسلیم از طریق فشار اقتصادی و احیانا فشار نظامی اعمال شد، تنش ها را در منطقه تشدید کرد. اما درست در میانه همان تنش ها، آمریکا نشان داد که در دفاع نظامی از شرکای خود در خلیج فارس بی میل است. کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در برابر اقدامات تلافی جویانه احتمالی ایران در صورت یک حمله آمریکایی یا اسرائیلی احساس آسیب پذیری شدیدی کردند. مساله ای که عربستان و امارات را بیشتر نگران کرد، واکنش کمرنگ دولت ترامپ به حمله به تاسیسات نفتی آرامکوی عربستان و همچنین حملات به کشتی های تجاری در آبراه خلیج فارس بود. ترور سردار ایرانی قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، توسط ایالات متحده که بدون توجه به احتمال انتقام گیری ایران از متحدان منطقه ای آمریکا صورت گرفت، کشورهای حاشیه خیلج فارس را بیشتر نگران کرد. امارات متحده عربی همین اواخر از نادیده گرفته شدن حملات هواپیماهای بدون سرنشین حوثی ها علیه ابوظبی در ژانویه 2022 از سوی دولت باید خشمگین شد.

اینچنین بود که امارات و عربستان به این نتیجه رسیدند که باید راهی برای تامین امنیت خود بیابند. اگرچه هنوز ایران را تهدید می دانند و همچنان به طور گزینشی در اقدام نظامی، عمدتا از طریق نیروهای نیابتی، برای عقب راندن گروه های همسو با ایران در مناطق درگیری مانند یمن شرکت دارند، تصمیم گرفته اند تعامل دیپلماتیک را نیز به مجموعه ابزار خود اضافه کنند. (آنها با دیگر رقبای منطقه ای مانند ترکیه نیز همین کار را کرده اند.)

اندکی پس از حملات به کشتی های تجاری در آبراه خلیج فارس در اواسط سال ۲۰۱۹، محمد بن زاید، ولیعهد امارات، چندین مقام ارشد امنیتی از جمله برادرش و مشاور امنیت ملی امارات، شیخ طحنون بن زاید، را برای گفت و گو درباره امنیت دریایی و کمک به فرونشاندن تنش ها به ایران اعزام کرد. دو کشور اوایل سال 2021 گفت و گوهای خود را گسترش دادند که به چندین دیدار مقامات اماراتی و ایرانی از جمله سفر دیگری از شیخ طحنون به ایران در پایان آن سال انجامید. در اوت 2022، امارات متحده عربی از احیای کامل روابط خود با ایران خبر داد و برای اولین بار در شش سال گذشته یک سفیر در تهران معرفی کرد. به موازات امارات، عربستان نیز در حال پیشبرد مذاکرات آشتی با ایران در نتیجه میانجی گری های عراق است.

اکنون که رهبران کشورهای عربی خلیج فارس برای بهبود روابط با ایران تلاش می کنند، بعید است که پیوستن به یک اتحاد نظامی ضدایرانی با اسرائیل را همسو با منافع خود قلمداد کنند. یک مقام سعودی تاکید کرد: «عربستان خواهان جنگ یا رویارویی با ایران نیست. قطعا چنین چیزی نمی خواهد. آخرین چیزی که ما می خواهیم این است که در میانه جنگ بین اسرائیل و ایران گرفتار شویم.» این در حالی است که ایران اعلام کرده اگرچه عادی سازی روابط کشورهای عربی خلیج فارس با اسرائیل را تحمل می کند، اما اگر آنها به اسرائیل اجازه دهند از خاک آنها برای عملیات نظامی یا اطلاعاتی علیه ایران استفاده کند، ایران از گزینه نظامی استفاده خواهد کرد.

برای دولت های عربی خلیج فارس در نزدیکی به اسرائیل یک سری ملاحظات سیاسی داخلی نیز وجود دارد چرا که تسریع چنین روابطی می تواند واکنش داخلی را برای این دولت ها در پی داشته باشد. بر اساس نتایج یک نظرسنجی که اخیر توسط موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک انجام شده، حمایت عمومی در کشورهای خلیج فارس از پیوندهای محکم تر با اسرائیل بسیار اندک و تقریبا صفر است. حمایت مردمی در کشورهای عربی از تشکیل دولت فلسطینی همچنان بالاست. اما اگرچه مساله فلسطین همچنان اصلی ترین مانع مانع عادی سازی روابط کشورهای خلیج فارس با اسرائیل قلمداد می شود، نگرانی آنها از تاثیرات عادی بر احتمال تشدید تنش ها با ایران را نیز نمی توان نادیده گرفت.

با توجه به مسائل یاد شده، رویکرد ترجیحی امارات متحده عربی ایجاد توازن در روابط با ایران و اسرائیل بوده است. ابوظبی در راستای ایجاد روابط اقتصادی، فناوری و امنیتی با تل آویو گام برداشته و نه در جهت اتحاد نظامی، و از سوی دیگر در حال تقویت همکاری اقتصادی با تهران است. عربستان سعودی هم تلاش می کند روابط امنیتی و اقتصادی غیررسمی با اسرائیل را همزمان با تلاش ها برای مذاکرات با ایران پیش ببرد. همکاری امنیتی پشت پرده عربستان و اسرائیل ده ها سال است که وجود دارد و بعید است که قطع شود. در عین حال، انتظار می رود ریاض همچنان به مذاکرات با تهران درباره چگونگی کاهش تنش ها در خلیج فارس ادامه دهد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی